- Xuất hiện qua cuộc gặp gỡ và đối thoại với bé Hồng do bà cô tạo ra

- Cười hỏi ở đây không phải là âu yếm, ân cần, lo lắng mà là chế giễu và lạnh lùng, cười rất kịch, với một thái độ giả dối

- Lời nói giả dối, châm chọc, xâm xoi, hành hạ, động chạm vào vết thương của bé Hồng

⇒ Đại diện cho những người cổ tục, có một tâm địa đen tối. Đối lập với trạng thái tâm hồn đau đớn, xót xa như bị cào gai xát muối của đứa cháu là sự vô cảm sác lạnh đến ghê rợn của người cô. Tình cảnh của mẹ được bà cô miêu tả với vẻ thích thú rõ rệt. Khi bé Hồng đáp trả lại nhưng bà cô vẫn tiếp tục hành động độc ác của mình.

- Nghêu khi biết Đề Hầu đang gõ cửa nhà Thị Hến thì ngạc nhiên, hoảng loạn, tìm chỗ để trốn.

- Đan Thiềm không tiếc lời bênh vực, van xin phe khởi loạn tha cho ông Cả, đoạn thoại thiết tha, cảm động. 

- Nghêu khi biết Đề Hầu đang gõ cửa nhà Thị Hến thì ngạc nhiên, hoảng loạn, tìm chỗ để trốn.

Tác giả vạch trần tội ác giặc Minh:

- Âm mưu: luận điệu phù Trần diệt Hồ bịp bợm của giặc Minh

- Tội ác:

    + Tội ác diệt chủng, tàn sát người vô tội

    + Đẩy nhân dân ta tới cái chết, chúng vơ vét của cải, hủy hoại đất nước ta

- Âm mưu xâm lược nước ta thật thâm độc, tàn ác, giết hại người dân man rợ

b, Nghệ thuật

- Vận dụng, kết hợp chi tiết hình ảnh cụ thể, khái quát, lối liệt kê liên tiếp

- Dùng những câu văn giàu cảm xúc, hình tượng

- Giọng văn, nhịp điệu thay đổi linh hoạt

- Lời văn uất hận trào sôi, kết hợp với niềm thương cảm tha thiết, khi nghẹn ngào, khi tấm tức

Tâm địa độc ác của Trịnh Hâm:

- Đang tâm hãm hại người tội nghiệp trong cơn hoạn nạn, cậy nhờ sự giúp đỡ của Trịnh Hâm mà bị hắn lừa gạt

    + Lục Vân Tiên đã bị mù, tiền bạc hết

- Phản bội lại bạn bè, lời hứa của bản thân (đưa Lục Vân Tiên về quê nhà)

→ Hành động Trịnh Sâm, bất nhân bất nghĩa, gian ngoan, xảo quyệt vì lòng ganh ghét, đố kị với tài năng Lục Vân Tiên

Lòng ghen ghét ngấm sâu vào trở thành bản chất của Trịnh Hâm

- Đoạn thơ tự sự đặc sắc, tình tiết truyện hợp lí, diễn biến hành động phù hợp với sự toan tính rất thâm độc của Trịnh Hâm

Tham khảo:
 

Trong đoạn văn trên, người viết đã chỉ ra ý kiến, khẳng định quan điểm của mình: "muốn nên người, phải biết kính sợ ba điều này: cái tài, cái đẹp và cái thiên tính tốt của con người (thiên lương). Vậy, kẻ nào không biết sợ cái gì hết, đó là loài quỷ sứ”.

 

→ Đây là một giọng điệu dứt khoát với giọng văn trầm lắng, nhẹ nhàng nhưng cũng mãnh liệt.

Tác giả đã tố cáo những âm mưu, những hành động tội ác của giặc Minh: “Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn”, “Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ”. Giặc Minh đã quá ác độc khi giết hại dân lành, không trừ con nhỏ. Nguyễn Trãi đã dùng từ “nướng”, “vùi” để thể hiện những tội ác ghê rợn của quân giặc. “Nặng thuế khóa sạch không đầm núi”, “người bị ép xuống biển dòng lưng mò ngọc, ngán thay cá mập, thuồng luồng”, “Kẻ bị đem vào núi đãi cát tìm vàng, khốn nỗi rừng sâu nước độc”. Bọn giặc Minh đã bắt nhân dân ta phải lao động khổ cực, làm tay sai, làm nô lệ cho bọn chúng. Chúng tàn phá cả thiên nhiên, vơ vét hết tất cả những gì có trong thiên nhiên: vét sản vật, bắt chim trả, chốn chốn lưới chăng. Nhiễu nhân dân, bẫy hươu đen, nơi nơi cạm đặt. Tàn hại cả giống côn trùng cây cỏ. Chúng gây nên cảnh chia li, tan nát cho gia đình: vợ mất chồng, con mất cha Bắt nhân dân phải làm việc cật lực, xây nhà, đắp đất cho chúng khiến dân ta không thể nào phục dịch kịp.

Trong những tội ác trên, tội ác dã man nhất là: “nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn”, “vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ”.

Đặc sắc trong nghệ thuật của đoạn cáo trạng: Nguyễn Trãi đã dùng những hình ảnh giàu tính biểu cảm: dân đen, con đỏ, ngọn lửa hung tàn…, Giọng văn thay đổi linh hoạt, phù hợp với dòng cảm xúc: khi căm ghét, sôi sục với tội ác của giặc Minh, khi xót xa thương cảm cho số phận oan ức của dân lành.

Nhân vật	Đối thoại	Độc thoại	Bàng thoại
Thị Mầu	Đây rồi nhé	Phải gió ở đâu! Chạy từ bao giờ rồi!	Lẳng lơ đây cũng chẳng mòn
Thị Kính	A di đà Phật! Cô cho tôi biết tên để ghi vào lòng sớ	– A di đà Phật   Một nén cũng biên Một đồng cũng kể	Ngẫm oan trái nhiều phen muốn khóc..
Tiếng đế   (người xem)	Mười tư, rằm!   Sao lẳng lơ thế, cô Mầu ơi!

Từ đó ta thấy được

+ Thị Mầu: phóng khoáng, táo bạo, khác biệt với hình ảnh người phụ nữ truyền thống xưa

+ Thị Kính: trầm ổn, dịu dàng,mang mác buồn, hình ảnh đậm vẻ truyền thống của người phụ nữ thời phong kiến dù đã quy y cửa Phật