Tiếp phần hệ thống kiến thức về quần thể, fmgroup sẽ tiếp tục hệ thống kiến thức về phiên mã và dịch mã, một chủ đề luôn có trong đề thi tốt nghiệp phổ thông và chiếm nhiều nhất trong các phần tinh toán trong đề thi.
Phiên mã là gì?
Phiên mã là quá trình truyền thông tin di truyền trên mạch mã gốc của gen (ADN) sang mARN theo nguyên tắc bổ sung.
Trong nhân tế bào gen mang mật mã di truyền nhưng lại nằm cố định trên NST không thể di chuyển được. Để giúp gen làm nhiệm vụ truyền thông tin và điều khiển quá trình dịch mã phải nhờ đến một cấu trúc khác đó là mARN – bản sao của gen.
Sau khi mARN được tổng hợp xong sẽ di chuyển ra ngoài tế bào chất với vai trò là bản sao của gen để điều khiển quá trình dịch mã tổng hợp chuỗi pôlipeptit
Cấu trúc và chức năng của các loại ARN
|
Loại ARN |
Cấu trúc |
Chức năng |
|
mARN |
- Mạch thăng. - Đầu 5' có trình tự nuclẻôtit đặc hiệu đề ribôxôm nhặn biết, gắn vào. |
- Làm khuôn cho quá trình dịch mã ở ribôxôm. - Sau khi tồng họp prôtêin. mARN thường được các enzvm phản hủy |
|
tARN |
Có nhiêu loại tARN. mối phản tử tARN đều có 1 bộ ba đối mã (anticôdon) và 1 đầu đề liên kết với axit amin tương ứng. - Một đằu mang bộ ba đối mã (Anti codon); một đẩu gắn với axit amin |
Vặn chuyến axit amin tới ribôxồm đề tham gia tồng họp chuồi pôlipeptit. - Nhặn biết bộ ba trên mARN theo nguyên tắc bồ sung. |
|
rARN |
Gôm 2 tiêu đơn vị két họp với proteinn tạo nên ribôxôm.
|
Là nơi diển ra tông họp chuồi pôlipeptit. |
Diễn biến của cơ chế phiên mã như thế nào?
Quá trình phiên mã được bắt đầu khi enzim ARN-polimeraza bám vào vùng khởi đầu của genàgen tháo xoắn và tách 2 mạch đơn, ARN-polimeraza di chuyển dọc theo mạch khuôn giúp cho các ribonucleotit tự do trong môi trường nội bào liên kết với các nu trên mạch khuôn theo nguyên tắc bổ sung (A- U, G - X) tạo nên phân tử mARN theo chiều 5’à 3’.
Đối với sinh vật nhân thực khi toàn bộ gen được phiên mã thì mARN sơ khai được cắt bỏ intron và nối các exon với nhau thành mARN trưởng thành
Hãy so sánh giữa tự nhân đôi ADN và phiên mã nhé.
|
Tự nhân đôi ADN |
Phiên mã |
|
- Chịu sự điều khiển của enzyme ADN-pôlimeraza - Thực hiện trên cả 2 mạch (mạch gốc tổng hợp liên tục, mạch bổ sung tổng hợp gián đoạn) - 4 loại nu sử dụng từ môi trường là A,T,G,X - Sản phẩm tạo thành là ADN mạch kép |
- Chịu sự điều khiển của enzyme ARN-pôlimeraza - Chỉ thực hiện trên mạch gốc (vì ARN chỉ có 1 mạch đơn) - 4 loại nu sử dụng từ môi trường là A,U,G,X - Sản phẩm tạo thành là ARN mạch đơn |
|
- Khi thực hiện tự nhân đôi hoặc phiên mã thì NST chứa ADN phải ở trạng thái tháo xoắn - Đều được thực hiện theo nguyên tắc bổ sung và khuôn mẫu - Được thực hiện trong nhân tế bào với khuôn mẫu là ADN - Mạch mới luôn được tổng hợp theo chiều 5’--> 3’ |
Dịch mã là gì?
Dịch mã là quá trình chuyển mã di truyền chứa trong mARN thành trình tự các axit amin trong chuỗi polipeptit của prôtêin để chuẩn bị cho quá trình dịch mã 2 đơn vị lớn – nhỏ của ribôxôm tiến đến mARN và liên kết với nhau qua mARN
Diễn biến của cơ chế dịch mã như thế nào?
Diễn biến qua hai giai đoạn bắt từ giai đoạn Hoạt Hóa A. Amin. Ở giai đoạn đầu tiên, nhờ các enzim đặc hiệu và năng lượng ATP, các axit amin được hoạt hóa và gắn với tARN tương ứng tạo thành phức hợp aa-tARN.
Giai đoạn tiếp theo là dịch mã và hình thành chuỗi polipeptit. Tiểu đơn vị bé của ribôxôm gắn với mARN ở vị trí nhận biết đặc hiệu. Phức hợp mở đầu Met-tARN mang bộ 3 đối mã UAX bổ sung chính xác với bộ 3 mở đầu AUG trên mARN sau đó tiểu đơn vị lớn ribôxôm mới lắp ráp tạo thành ribôxôm hoàn chỉnh sẵn sàng dịch mã.
Tiếp đến là sự di chuyển của aa1-tARN và aa2-tARN. Aa1-tARN gắn vào vị trí bên cạnh, bộ 3 đối mã của nó cũng khớp với bộ 3 của axit amin thứ nhất theo NTBS. Enzim xúc tác tạo thành liên kết peptit giữa axit amin mở đầu và aa1 (Met-aa1). Ribôsôme dịch chuyển đi 1 bộ 3 đồng thời tARN được giải phóng khỏi ribosome. Sau đó, aa2-tARN lại tiến vào ribôsôme, quá trình cũng diễn ra như đối với aa1.
Quá trình dịch mã cứ tiếp tục diễn ra cho đến khi gặp 1 trong 3 bộ 3 kết thúc (UAA, UAG, UGA) thì quá trình dừng lại. Ribôsôme tách khỏi mARN, giải phóng chuỗi polipeptit. Sau đó Met cũng được cắt bỏ khỏi chuỗi polipetit, chuỗi pôlipeptit hoàn chỉnh được hình thành.
Axit amin mở đầu ở sinh vật nhân sơ là fMet, ở sinh vật nhân thực là Met
* Ví dụ: Một gen có 3000 nu khi gen này tham gia phiên mã và dịch mã ta có những vấn đề lưu ý sau:
Số bộ 3 trên gen là 1000 bộ 3
Số bộ 3 trên mARN được tạo thành sau dịch mã là: 500 bộ 3 vì mARN chỉ có 1 mạch
Số a.a trong chuỗi pôlipeptit sơ khai = 499 axit amin (bộ 3 kết thúc không mã hóa a.a)
Số a.a trong chuỗi pôipeptit hoàn chỉnh = 498 axit amin (trừ Met bị cắt bỏ sau khi tổng hợp xong)
Số liên kết peptit trong chuỗi pôlipeptit = số axit amin - 1
Mỗi tARN chỉ vận chuyển một loại axit amin với một bộ ba đối mã đặc hiệu mà thôi.
Pôliribôxôm là gì?
Trên mỗi phân tử mARN, thường có nhiều ribôxôm hoạt động cùng lúc tạo thành poliribôxôm. Như vậy mỗi phân tử mARN có thể tổng hợp nhiều chuỗi polipeptit cùng lúc.
Mối liên hệ ADN – mARN – prôtêin – tính trạng
Nhân đôi
Thông tin di truyền trong ADN của mỗi tế bào được truyền đạt cho thế hệ tế bào con thông qua cơ chế nhân đôi. Thông tin di truyền trong ADN được biểu hiện thành đặc điểm bên ngoài của cơ thể (tính trạng) thông qua các cơ chế phiên mã và dịch mã.
ko nhé cậu sai r
