Một trong những công lao rất lớn của chúa Nguyễn và nhà Nguyễn là mở mang bờ cõi, thống nhất đất nước, khai phá đồng bằng sông Cửu Long. Năm 1757 chúa Nguyễn đã định hình được lãnh thổ VN mà về cơ bản gần giống như lãnh thổ VN hiện nay từ phía Bắc vào Cà Mau, từ Tây nguyên ra biển, bao gồm cả vùng biển, các đảo ven bờ và hai quần đảo Hoàng Sa - Trường Sa. Nhà Nguyễn có công rất lớn trong việc hình thành và định hình một nhà nước thống nhất và xác lập lãnh thổ - không gian sinh tồn của nước VN. Công lao nhà Nguyễn về phương diện này không thể chối cãi
Các chúa Nguyễn của triều đại Nguyễn đã có công lao vô cùng quan trọng trong việc mở mang bờ cõi nước ta. Cụ thể, Gia Long (Nguyễn Ánh) đã đóng vai trò quan trọng trong việc thống nhất và bảo vệ nước Việt Nam sau thời kỳ hỗn loạn và xung đột triều đại. Ông đã lãnh đạo cuộc chiến tranh Gia Định để đánh bại các chúa Tây Sơn và lập ra triều đại Nguyễn mới.
Bên cạnh việc thống nhất, các chúa Nguyễn cũng đã tiến hành các chiến dịch quân sự để mở rộng lãnh thổ nước Việt Nam. Gia Long đã thực hiện chiến dịch vào Nam (Nam Bộ), đánh bại quân Mạc và Nguyễn Ánh, đánh chiếm Phú Xuân (nay là Huế) và lập triều đại Gia Long.
Ngoài ra, các chúa Nguyễn cũng đã thực hiện cải cách hành chính và kinh tế, tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững của đất nước. Họ cũng đã thúc đẩy sự bảo tồn và phát triển văn hóa và truyền thống Việt Nam, góp phần xây dựng và bảo tồn các công trình văn hóa nổi tiếng như cố đô Huế và Nhã nhạc cung đình Huế.
