Ngày xửa ngày xưa, ở xã Nam Mẫu có tổ chức ngày hội cúng Phật rất đông người đến tham gia. Trong đó, xuất hiện một bà già xấu xí, bẩn thỉu, gớm ghiếc. Ai cũng sợ hãi và xa lánh bà ta.
Duy chỉ có hai mẹ con tốt bụng, tuy nghèo khó nhưng họ đã thương xót, đồng ý cho bà ăn uống và nghỉ ngơi lại nhà. Đêm hôm đó, người mẹ nhìn thấy chỗ bà già kia nằm ngủ phát ra ánh sáng thần kì. Nhìn kĩ, thì ở đó là một con Giao Long to lớn đang cuộn mình nằm ngủ. Sợ hãi, người mẹ không dám làm gì, đành nằm im ngủ tiếp.
Sáng hôm sau, bà lão rời đi. Trước khi đi, bà đưa cho hai mẹ con một túi tro dặn rắc quanh nhà và một mảnh trấu luôn mang theo mình. Bà bảo đó là phần thưởng cho tấm lòng thơm thảo của hai mẹ con. Còn những kẻ mang danh viếng Phật lại vô tâm ngoài kia sẽ phải chịu quả báo. Nói rồi hóa thành Giao Long bay đi.
Mấy hôm sau, từ dưới bàn thờ Phật dâng lên cột nước lớn, chẳng mấy chốc gây sạt lở, nhấn chìm hết toàn bộ vùng đất. Chỉ có ngôi nhà của hai mẹ con là còn nguyên. Thấy mọi người đau khổ trong biển nước, người mẹ thả miếng trấu được cho xuống dòng nước, thì nó đột nhiên biến thành chiếc thuyền lớn. Thế là hai mẹ con liền chèo thuyền đi cứu người.
Bây giờ biển nước ấy vẫn con, được đặt tên là hồ Ba Bể. Còn mỏm đất có ngôi nhà của hai mẹ con được gọi là Gò Bà Góa.
Ngày xưa , ở 1 tỉnh tại Bắc Kạn , người ta tổ chức 1 lễ cúng phúc nên ai cũng lo làm chuyện tốt lành để được may mắn và có phúc. Bỗng hôm đó có 1 bà cụ ăn xin , trông thật gớm ghiếc. Thân người bà gầy gòm , lở loét , mùi hôi bốc ra từ bà thật khó chịu. Bà đi đến đâu cũng nói : Đói lắc các ông , các bà ơi !.
Nhưng bà cụ đi đến đâu cũng bị xua đuổi , ngày ngày vẫn như vậy. Đến 1 ngã ba thấy 2 mẹ con nhà bà Goá đang đi chợ về , thấy thương bà cụ , 2 mẹ con mời bà ăn bữa cơm và nghỉ luôn tại đêm. Vào đêm khuya , 2 mẹ con thấy chỗ bà cụ ngủ sáng rực lên , 2 mẹ con mới ra xem thì phát hiện trên võng không phải bà cụ ăn xin , lở loét nữa mà 2 mẹ con thấy 1 con giao long khổng lồ đang cuộn mình nằm trên võng , đuôi nó thả xuống đất. 2 mẹ con sợ hãi liền nhắm nằm iên nhưng khổng ngủ. Cả đêm khó lắm 2 mẹ con mới ngủ được.
Sáng hôm sau 2 mẹ con thấy không còn con giao long mà vẫn là bà cụ ăn xin lở loét. Đã thấy bà cụ sắp ra đi thì bà liền cảm ơn 2 mẹ con và đưa cho 2 mẹ con 1 túi tro và nói : Đêm nay , sẽ có lũ lớn hãy dắc túi tro này khắp nhà để tránh bão lụt. 2 mẹ con rất ngạc nhiên rồi hỏi bà cụ : Thế làm thế nào để cứu mọi người khỏi lũ . Bà suy nghĩ 1 lát rồi lấy 1 quả trấu cắn ra làm đôi rồi đưa cho 2 mẹ con 2 vỏ trấu rồi khuất mất đã không thấy bà cụ đâu. 2 mẹ con rất đỗi ngạc nhiên nhưng vẫn làm theo lời bà cụ rồi đi báo tin cho mọi người.
Đêm hôm đó , quả không sai , mọi người đang cũng phúc thì tự nhiêu có 1 dòng nước phun lên rất lớn rồi cuốn trôi mọi thứ. Mọi người hoảng sợ bỏ chạy nhưng đã muộn , mặt đất dung chuẩn rồi chẳng mấy chốc chỗ đó có rất nhiều nước người ta họi đó là hồ Ba Bể. Còn nhà của 2 mẹ con thì không bị làm sao vì sàn nhà mỗi lúc 1 cao lên. Nên ngôi nhà của 2 mẹ con thành 1 hòn đảo nhỏ giữa hồ.2 mẹ con vừa đặt 2 vỏ trấu xuống nước thì 2 vỏ trấu biến thành 2 chiếc bè nhỏ. 2 mẹ con mặc gió mưa đi cố vớt mọi người lên.
Ý nghĩa : Chúng ta cần phải biết giúp đỡ người khác khi người ta gặp nạn và bạn sẽ nhận được 1 kết quả xứng đáng.
~ Hok Tốt ~
Ngày xửa ngày xưa, thần Giao Long biến thành bà lão già nua bệnh tật để đi thử lòng mọi người. Đến đâu bà lão cũng bị người ta xa lánh. Một hôm bà lão tìm đến một nơi đang diễn ra lễ hội đồng vui. Mọi người đều ăn mặc đẹp, thắp hương khấn cầu Trời, Phật, thần linh ban cho nhiều phúc lộc. Ai cũng nói đến chuyện làm phúc, chuyện lễ nghĩa. Nhưng mọi người đều xa lánh, đều từ chối, đều xua đuổi bà lão đói khổ khi bà cất tiếng van xin.
Trời sắp tối. Bà lão ăn mày lập cập bước vào một túp lều của hai mẹ con bà Góa nghèo khổ. Chỉ có một bát cơm nguội, hai mẹ con dành cho bà lão ăn mày. Chỉ có một manh chiếu rách, hai mẹ con cũng nhường cho con người khốn khổ. Bà lão ăn mày cảm động lắm cất tiếng cảm ơn và nói: "Hai mẹ con bà tuy nghèo mà phúc đức lắm, Trời sẽ phù hộ cho". Trước khi bước ra đi, bà lão đưa cho hai mẹ con bà Góa một gói tro, một chiếc vỏ trấu và dặn: "Nhớ giữ lấy để phòng thân. Lũ lụt, mưa to gió lớn thì rắc tro xung quanh nhà. Nước dâng lên thì thả vỏ trấu xuống...". Rồi bà lão ăn mày biến mất.
Đêm ấy mưa to gió lớn, thần Giao Long còn hóa phép làm cho đất sụt xuống, nước phun lên, dâng lên trắng cả trời đất như biển. Nhiều người bị chết đuối, bị lũ cuốn đi. Hai mẹ con bà Góa rắc tro xung quanh túp lều mình, nước không tràn vào được. Chiếc vỏ trấu, hai mẹ con vừa thả xuống nước, tức thì hóa thành một chiếc thuyền độc mộc rất to, rất dài. Với chiếc thuyền độc mộc ấy, hai mẹ con bà Góa đã cứu được bao nhiêu người thoát chết. Họ không bao giờ quên công ơn của hai mẹ con bà.
Nơi thần Giao Long làm sụt đất ấy biến thành một cái hồ sâu, dài, rộng, bốn bề là vách núi, được người đời gọi là hồ Ba Bể. Giữa hồ mênh mông nổi lên một cái gò cao gọi là gò Bà Góa.
Đã bao đời nay, dân gian vẫn lưu truyền câu ca dao:
"Bắc Cạn có suối đãi vàng,
Có hồ Ba Bể, có nàng áo xanh
