Trong cuộc sống, người ta thường dễ tiếp thu những lời khen và những cử chĩ nhẹ nhàng, nhưng lại khó chấp nhận những lời nói ngay thẳng hoặc hành động kiên quyết đối với thói hư tật xấu của mình. Nhân dân ta đã thể hiện quan điểm rõ ràng về vấn đề này trong câu tục ngữ “Thuốc đắng dã tật”.
Chúng ta cần hiểu câu tục ngữ này như thế nào để có thái độ tiếp nhận phù hợp?
Trong nội dung mỗi câu tục ngữ thường có nghĩa đen và nghĩa bóng. Nghĩa đen là nội dung trực tiếp. Nghĩa bóng là ý nghĩa được suy ra từ nghĩa đen. Nghĩa bóng chính là bài học đích thực được đúc rút từ câu tục ngữ.
Trong câu “Thuốc đắng dã tật”: thuốc đắng là thuốc khó uống; dã là làm tan, làm mất đi; tật là bệnh tật. Nghĩa đen cả câu: Thuốc đắng là thuốc khó uống, nhưng công hiệu cao, làm cho người bệnh mau khỏi. Từ đó suy ra nghĩa bóng của câu: Những lời nói thẳng, những hành động kiên quyết thường khó tiếp thu nhưng lại giúp người ta nhận ra khuyết điểm để sửa chữa, từ đó trở nên tốt đẹp.
Về việc nói năng, nhân dân ta có câu “Nói ngọt lọt tới xương”. Thói đời, người ta thích nghe những lời đường mật cho dù lời đó là không thật. Giả dụ, do ham chơi hơn ham học, bạn thường xuyên bị điểm kém, nhưng cả nhà không ai dám nói thẳng rằng bạn học dốt vì sợ bạn nổi khùng mà bỏ cơm, thậm chí trốn học. Lời bạn muốn nghe từ bố mẹ là: “Trong lớp nó, có đứa còn kém hơn nhiều”. Cũng có thể, do không muốn hàng xóm biết chuyện nên bố mẹ bạn đành im lặng, không mắng mỏ bạn. Thế là “chứng nào, tật ấy” bạn lại tiếp tục lĩnh điểm kém do học ít hơn chơi. Với bạn và mọi người, điều này chẳng hay ho gì, nhưng còn hơn là thừa nhận sự thật. Trong trường hợp này, do người thân không dùng “thuốc đắng”, nên bạn không “dã” được “tật”.
Nhà văn kiêm triết gia An-be Ca-muy nhận xét: “sự thật giống như ánh sáng, làm người ta chói mắt. Sự giả dối thì ngược lại, là ánh chiều hôm tươi đẹp bao trùm lên cảnh vật”.
Cố tổng thống Mĩ A-bra-ham Lin-côn đã viết trong bức thư gửi thầy hiệu trưởng nơi con trai ông theo học: “xin hãy đối xử với cháu dịu dàng nhưng đừng vuốt ve nuông chiều cháu bởi vì chỉ có sự thử thách của lửa mới tôi luyện nên những thanh sắt cứng rắn”. Điều này cũng có nghĩa là lời nói thẳng thắn, hành động kiên quyết sẽ giúp người ta nhận ra những yếu kém của mình để sửa chữa, từ đó trở nên tốt đẹp.
“Thuốc đắng”, theo quan niệm của nhân dân là thứ khó uống, khó nuốt, khiến người ta sợ, nhưng lại là thứ có công hiệu trị bệnh, muốn khỏi bệnh phải dùng.
Thời xưa, đời nhà Nguyễn có một ông quan tên là Phạm Phú Thứ nổi tiếng bộc trực, ngay thẳng. Có lần, ông đã khẳng khái can vua Tự Đức không nên mê đàn hát mà trễ nải việc triều đình. Vua không nghe mà còn giáng chức ông xuống làm lính. Hoàng Thái Hậu Từ Dũ đã khuyên vua Tự Đức: “Chính ông Thứ là bề trung, dám can gián vua. Kẻ xu nịnh, cúi đầu vâng dạ để lấy lòng bề trên, chắc gì họ hết lòng vì Hoàng đế”. Nghe những lời dạy thẳng thắn của Hoàng Thái Hậu, vua Tự Đức đã nhận ra sai lầm của mình, quỳ lạy mẹ và tha cho Phạm Phú Thứ.
Thời nay thì sao?
Chúng ta đang có phong trào chông bệnh thành tích trong thi cử. Báo chí đưa tin ở một tỉnh nọ có kết quả thi gây “sốc” cho mọi người: cả tỉnh có 19.713 thí sinh nhưng 7.067 thí sinh đã bị rớt; tỉ lệ đậu dạt 64,15%. Trong đó, đạt tỉ lệ cao nhất tỉnh lại là ở hai huyện miền núi (92, 99%) và (86, 34%). Các huyện, thị còn lại chỉ đạt 56 - 61%. Riêng thành phố đạt tỉ lệ 71,55% và trong 27 trường THCS thì có bốn trường đạt kết quả dưới 50%; thấp nhất là Trường Trần Quốc Toản, chỉ được 20% và Trường Nguyễn Trường Tộ chỉ có 36,19%... Kết quả này hầu như chưa có “tiền lệ trong thành tích thi cử” của tỉnh đó. Nó đã khiến nhiều người giật mình, nhất là ở những người quen thích thành tích cao.
Đó phải chăng là một thứ “thuốc đắng” nhằm “dã tật” của ngành giáo dục?
Trong luật giao thông, những hành vi tham gia giao thông không đúng luật như đi trái làn đường qui định, vượt đèn đỏ, không đội mũ bảo hiểm,... đều bị phạt nặng.
Toà án là để bảo vệ luật pháp; trại giam sinh ra là để cải tạo người phạm tội, đảm bảo an ninh xã hội,...
Đó là những thứ “thuốc đắng” nhằm “dã” những thói hư, tật xấu của con người:
Với một cấu trúc toàn thanh trắc Thuốc - đắng - dã — tật nghe không êm tai, câu tục ngữ đã thể hiện quan điểm rành rõ, cứng rắn của nhân dân ta trong việc khẳng định sự ngay thẳng và ứng phó kiên quyết đối với thói hư tật xấu của con người. Muốn tiến bộ, người ta phải học theo phương châm ứng xử khắt khe này, nhất là trong thời kì hiện nay.
Ta có thể nhận thấy được rằng chính trong kho tàng những câu thành ngữ và tục ngữ của ông cha ta để lại, quả thực đã có rất nhiều những câu nói hay, khuyên dạy con người tới những giá trị đích thực của cuộc sống. Những câu nói này dường như cũng đã hướng con người tới việc hoàn thiện bản thân sao cho đạt được những kết quả tốt nhất. Bài học “thuốc đắng giã tật, sự thật mất lòng” cũng được đánh gía là một trong những bài học sâu sắc. Có thể biết được rằng chính câu nói mang những ý nghĩa hết sức sâu sắc của những thế hệ đi trước để lại, cũng như đã dạy chúng ta cách giúp cho chúng ta có được những kĩ năng và cách ứng xử sao cho tốt nhất để cuộc sống như trở lên thật tốt đẹp.
Theo nghĩa đen, chúng ta hiểu được rằng tthuốc chính là để chỉ những thứ có thể giúp cho con người khỏi được bênh tật hoặc có thể giúp con người bồi bổ giúp cho cơ thể của chúng ta trở nên dẻo dai hơn, tốt hơn. Thuốc còn như đã giúp tránh được những ảnh hưởng xấu tới những bộ phận trong cơ thể của chúng ta. Thế nên, ta có thể thấy được rằng cũng chỉ có những khi cơ thể của chúng ta bị yếu hoặc đau ở nơi nào đó thì chúng ta mới cần phải uống thuốc.
Tất cả chúng ta như cũng đã thấyrằng chính bởi những lí do như vậy mà thuốc chưa bao giờ ngọt và cũng chẳng có ai thích uống thuốc bao giờ. Thông thường, thuốc hay có vị đắng ngắt và làm cho nhiều người thấy sợ thuốc. Thậm chí, càng khi mà càng khó uống thì tác dụng của những loại thuốc ấy càng lớn hơn rất nhiều. Thế nhưng, ta như thấy được cái tâm lí của tất cả mọi người thường rất sợ vị đắng bởi chúng thật khó uống. Khi bị mắc các bệnh thì việc uống thuốc là điều cần thiết nhất, có uống thuốc mới nhanh chóng chữa được bệnh. Lấy sự tương đồng này thì câu tục ngữ còn có vế “sự thật mất lòng”.
Chứng minh câu tục ngữ “Thuốc đắng dã tật, sự thật mất lòng”
Những điều gì thật thì nó thường thô và khiến cho người ta không thích. Cũng giống như muốn khỏi bệnh thì phải uống những viên thuốc đắng không mấy ai thích. Còn ngược lại nếu như sự thật đang được giấu kín kia như chính là người đó không muốn ai biết đên nhưng khhi nó bị phanh phui ra thì gây cho chính người đó có những cách nhìn không ưa về chính người đã nói ra sự thật che giấu đó. Qua đó ta như thấy được để nói ra được những sự thật không phải lúc nào cũng dễ dàng được. Người nói ra được những sự thật chắc chắn là những người rất tôn trọng lẽ phải, hoặc họ là người thân cận với mình nên họ đã mạnh dạn nói những điều sai trái mà mình làm để có thể giúp cho bạn sửa sai được.
Bạn thử nghĩ mà xem con người ai ai cũng có lòng tự trọng cho riêng mình, dường như họ luôn thích người khác khen tài năng của mình chứ chẳng một ai muốn người khác chê bai cả. “Nhân vô thập toàn’ cho nên khó có thể tránh khỏi những điều không tốt và sai trái. Con người ở trong cuộc thì sẽ chẳng bao giờ có thể hiểu được những sai trái của chính mình. Nhưng khi bạn mà thẳng thừng nói ra những khiếm khuyết của họ chắc chắn bạn sẽ làm cho họ mất lòng, không ưa bạn đó. Cho nên bạn hãy thật khôn khéo để chỉ ra những sai trái đó để cho người đó hiểu. Nếu như bạn hành xử một cách thông minh thì chắc chắn bạn sẽ nhận được sự tín nhiệm, lòng biết ơn của người mà bạn đã chỉ ra sai trái cho họ.
Sự thật luôn luôn là một điều ai cũng khao khát được biết cho tường tận nhưng lại sẽ được người không muốn cho bạn biết che giấu kỹ càng. Nhưng “cái kim trong bọc lâu ngày cũng lòi ra” nên che giấu sự thật không phải là một điều hay và người có thể nói ra sự thật quả thực là một người dũng cảm. Họ như không màng đến chuyện họ được gì và sẽ như thế nào khi nói ra sự thật. Ngày nay trong xã hội cũng có biết bao những sự thật bị che giấu bằng những vẻ phù phiếm tốt đẹp bên ngoài. Những sự thật đó cũng cần được làm sáng tỏ.
“Thuốc đắng giã tật, sự thật mất lòng” chính là một trong những câu nói mà chúng ta có thể học được cách mà chúng ta hành xử trong cuộc sống. Có thể rằng những lúc chúng ta không thể chỉ là những người có ý kiến một chiều, nghe theo những gì người khác muốn được. Chúng ta dường nhưng cũng cần phải học cách nói ra những điều cần thiết. Qủa thực rằng đây mới chính là cách tốt nhất để giúp đỡ những người bạn của mình, để mọi người sẻ sẻ chia trong cuộc sống.
Trong kho tàng văn học nước nhà, ông cha ta có vô vàn câu tục ngữ để lại được nối truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, đều được đúc kết từ thực tiễn trong cuộc sống với những ý nghĩa sâu sắc và nhân văn. Có câu tục ngữ rất được nhiều người nhắc đến “thuốc đắng giã tật” một câu động viên nhưng cũng có nhiều hàm ý ẩn trong đó.
Mỗi người ai cũng phải trải qua những hôm ốm đau, bệnh tật, không ai khỏe mãi bao giờ được, chính vì vậy mà những phương thuốc dân gian giúp sức khỏe của chúng ta được bình phục, “thuốc đắng” thì mới “giã tật” mới khỏi bệnh được.
Thuốc là một dược liệu có thể là đông y hoặc tây y, nhằm giúp con người tạo ra một lớp đề kháng bảo vệ sức khỏe khỏi các loại vi khuẩn, vi sinh vật có hại, còn trong y học thuốc được định nghĩa là chất hoặc hỗn hợp các chất dùng cho người nhằm phòng bệnh, chữa bệnh, chẩn đoán bệnh hoặc điều chỉnh chức năng sinh lý cơ thể bao gồm thuốc thành phẩm, nguyên liệu làm thuốc vacxin, sinh phẩm y tế.
Chỉ khi bị đau, bị ốm thì ta mới cần đến thuốc, bản chất của thuốc rất đắng nên con người rất sợ uống thuốc, thuốc càng đắng thì công dụng của nó càng nhiều , nhưng mỗi lần nhắc đến thuốc cảm giác đầu tiên đã thấy vị đắng trong miệng rồi, vị đắng của thuốc làm cho tâm lý người ốm cũng có chút ám ảnh. Chính vì nỗi sợ, và nắm bắt được những cảm nhận đó mà ông cha ta có câu “thuốc đắng giã tật” có một bộ phận người vì sợ mà bỏ qua bệnh tình, bảo là bệnh tự khỏi, chỉ có thuốc mới chữa trị khỏi căn bệnh của chúng ta, thuốc giúp chúng ta khỏe mạnh hơn.
Ngày nay khi xã hội càng ngày càng phát triển có rất nhiều loại thuốc tây, có nhiều trường hợp phải kết hợp cả đông y và tây y mới chữa được bệnh, nhiều thuốc trị các bệnh, nhưng tính chất của thuốc là đắng vẫn không thay đổi. Nếu thuốc ngọt thì ai lúc nào cũng muốn uống rồi, đâu chờ khi có bệnh mới uống, thuốc chính là được tạo ra từ cây cỏ thiên nhiên có tác dụng trị bệnh. Có rất nhiều căn bệnh quái ác, người bệnh phải thật chăm chỉ uống thuốc thì mới khỏi hết bệnh được.
Hãy cố gắng vượt qua nỗi sợ hãi mà uống thuốc để có một sức đề kháng khỏe mạnh, ít ốm đau bệnh tật, trong mọi hoàn cảnh và thời tiết. Trong câu tục ngữ đã ám chỉ đúng với tâm lý về vị đắng của thuốc, đó cũng là lời khuyên nhủ cho mọi người nên uống thuốc khi có bệnh, nếu bệnh không được chữa khỏi chứ dai dẳng, lâu dài, về sau chữa không kịp, khi bệnh còn nhẹ thì hãy chữa trị ủ bệnh đến lúc bệnh nặng mới đi chữa thì thuốc cũng không còn tác dụng nữa rồi.
Còn có thể hiểu thuốc đắng còn là thể hiện những gian nan vất vả, khó khăn mà chúng ta vấp phải trong cuộc sống, sống trên đời còn bao nhiêu chông gai đang chờ đợi chúng ta, không ai biết trước được sẽ gặp phải những vất vả gì, chỉ cần chúng ta có sự can đảm, quyết tâm vượt qua thì mọi khó khăn đều bước qua dễ dàng.
Phải có vấp ngã thì mới trưởng thành được, đời không như ta mơ chỉ có màu hồng rồi có lúc trong cuộc sống, công việc, học tập sẽ có sự cản trở, chúng ta không nên sợ hãi mà phải tiếp tục hoàn thành, tiếp tục sống để có một tương lai tươi sáng đang chờ đợi mỗi chúng ta. Càng như vậy thì khi nhận được thành quả ta mới thấy nó thật có giá trị, thật ý nghĩa, rút ra được nhiều kinh nghiệm cho bản thân.
Ngoài ý nghĩa thông thường như vậy trong câu tục ngữ còn ẩn chứa một hàm ý khác trong đó, con người cũng thường hay nói “thuốc đắng giã tật, sự thật mất lòng” thể hiện sự thẳng thắn trong lời nói, không giấu diếm, hay ngụy biện. Nói lên sự thật có thể làm mất lòng người khác nhưng cũng là sự thật, việc thật ngay trước mắt không thể từ chối chấp nhận được.
Sự trung thực, thẳng thắn thể hiện trước mặt người khác, đôi lúc cũng khiến họ tự ái, mất lòng thật nhưng khi mình nói sự thật thì giúp họ điều chỉnh hành vi của cá nhân làm sao cho những hành động chưa đúng phù hợp với xã hội và hoàn thiện bản thân hơn, cũng như trong các hoạt động của tập thể, cùng tiến bộ và phát huy được hết năng lực mình có giúp đất nước phát triển.
Ông cha ta còn có câu “mất lòng trước, được lòng sau” cùng ý nghĩa đều nói đến sự thẳng thắn, nhưng như thế là người giúp ta, ta giúp người. Cùng nhau phấn đấu phát triển, đạt được mục tiêu mà mình đặt ra. Biết rằng mỗi người một tính cách, suy nghĩ khác nhau, lối sống khác nhau nhưng phải điều chỉnh như thế nào cho đúng, phù hợp với từng hoàn cảnh.
Một triết gia đã nói rằng: “Người bạn thân nhất của ta là người chỉ trích những lỗi lầm của ta một cách gay gắt nhất”, câu nói rất đúng rất chính xác, chỉ có những người thân, người bạn tốt mới chỉ ra những lỗi lầm của ta giúp ta điều chỉnh ngay hành vi của mình, nếu như không ai nói cho ta biết, bản thân khó có thể nhận ra được.
Qua câu tục ngữ “thuốc đắng giã tật” ta hiểu được không chỉ về công dụng của thuốc mà còn thể hiện những đạo lý, cách sống mà các cụ muốn dạy con cháu mình, đất nước mỗi ngày một khác có những con người thẳng thắn giúp ta biết cái sai, cái chưa tốt để sửa đổi và phù hợp với xã hội.
