Phong trào cách mạng 1959-1960 được ví như “nước vỡ bờ” vì sự lan rộng và phát triển nhanh chóng của nó, giống như dòng nước từ một nguồn nhỏ bỗng chốc trở thành dòng chảy mạnh mẽ khi vỡ đập.
1. Nguyên nhân: Sau 1954, Mỹ dựng lên chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm, thực hiện ý đồ biến miền Nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới của Mỹ. Chính sách tăng cường đàn áp khủng bố của Mỹ – Diệm gây cho cách mạng những tổn thất nặng nề, làm cho nhân dân vô cùng căm phẫn và phong trào cách mạng ngày càng lên cao.
2. Diễn biến: Phong trào nổi dậy từ chỗ lẻ tẻ ở từng địa phương như cuộc nổi dậy Bác Ai (2/1959) ở Ninh Thuận, Trà Bồng (8/1959) ở Quảng Ngãi đã lan rộng khắp miền Nam thành cao trào cách mạng, tiêu biểu là cuộc “Đồng khởi” ở Bến Tre. Từ Bến Tre, phong trào “Đồng khởi” như nước vỡ bờ lan khắp Nam Bộ, Tây Nguyên và một số tỉnh Trung Trung Bộ.
3. Kết quả: Tính đến cuối năm 1960, cách mạng đã làm chủ được 600 xã ở Nam Bộ, 904 thôn ở vùng núi các tỉnh Trung Trung Bộ, 3.200 thôn ở Tây Nguyên. Phong trào “Đồng khởi” giáng một đòn bất ngờ vào chiến lược Aixenhao, làm thất bại một hình thức thống trị điển hình của chủ nghĩa thực dân mới của Mỹ.
