Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự
Câu 1 (trang 73 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
- Miêu tả là dùng ngôn ngữ (hay một phương tiện nghệ thuật khác) làm cho người nghe (người đọc, người xem) có thể thấy sự vật, hiện tượng, con người như đang hiện ra trước mắt.
- Biểu cảm là bộc lộ những tình cảm, cảm xúc của bản thân trước sự vật, sự việc, hiện tượng con người trong đời sống.
Câu 2 (trang 73 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
- Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự không hoàn toàn giống với miêu tả trong văn bản miêu tả, biểu cảm trong văn biểu cảm. Có chăng sự giống nhau giữa chúng là cùng làm cho sự vật trở nên rõ ràng, sinh động, có hình dáng, có cảm xúc. Sự khác nhau giữa chúng được thể hiện rõ rang qua mục đích sử dụng:
+ Miêu tả trong văn bản tự sự chỉ là yếu tố phụ giúp văn bản thêm sinh động, hấp dẫn, lôi cuốn người đọc hơn
+ Biểu cảm trong văn bản tự sự là yếu tố giúp cho sự vật, con người trong văn bản tự sự thêm cảm xúc, là phương tiện dẫn dắt câu chuyện.
- Tóm lại, vì văn bản tự sự là văn kể nên những yếu tố như miêu tả hay biểu cảm chỉ là yếu tố được thêm vào cho câu chuyện kể sinh động, “có hồn” còn mục đích chính của văn bản này là kể chứ không phải miêu tả hay biểu cảm.
Câu 3 (trang 73 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Để đánh giá hiệu quả của miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự, người ta căn cứ vào miêu tả và biểu cảm đã phục vụ đắc lực cho mục đích tự sự đến mức độ nào, nó làm cho bài văn tự sự giàu sức truyền cảm ra sao.
Câu 4 (trang 73 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
- Đoạn trích trên là một trích đoạn tự sự bởi nó kể lại những sự việc xảy ra trong một đêm ngoài trời, có các nhân vật (chàng chăn cừu và cô gái) cùng người kể chuyện.
- Các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn trích:
+ Tả cảnh ngoài trời trong đêm (“...suối reo rõ hơn…cỏ non đang mọc”; “…phía đầm bên kia…”
+ Tả công chúa (“… có một cái gì đó mát rượi… tóc mây gợn sóng”…)
+ Tâm trạng của nhân vật “tôi” (những suy nghĩ và cảm nhận)
- Các yếu tố miêu tả giúp người đọc dễ dàng hình dung khung cảnh hơn: đó là một đêm ngoài trời với khung cảnh thật đẹp, mọi thứ lung linh và trong trẻo. Các yếu tố biểu cảm thể hiện những suy nghĩ của nhân vật, những cảm xúc nhẹ nhàng, êm dịu. Hai yếu tố trên kết hợp với nhau tạo như tái hiện khung cảnh ngay trước mắt người đọc, giúp những chi tiết đi sâu hơn vào long người.
I. Ôn tập về miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự 1. Miêu tả là gì? (Dùng ngôn ngữ (hoặc một phương tiện nghệ thuật khác) làm cho người nghe, người đọc, người xem có thể thấy sự vật, hiện tượng, con người như đang hiện ra trước mắt). Biểu cảm là gi? (Bộc lộ tình cảm chủ quan của bản thân trước sự vật, sự việc, hiện tượng, con người trong đời sống). 2. Điều gì giúp phân biệt miêu tả trong văn miêu tả, biểu cảm trong văn biểu cảm với miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự? (Không phải ở số lượng câu chữ mà là ở mục đích. Chẳng hạn như, miêu tả cho võ, cho hay là mục đích của một bài văn miêu tả. Nhưng trong văn tự sự, thì kể chuyện cho rõ ràng, trôi chảy, hấp dẫn mới là mục đích. Miêu tả chỉ là phương tiện giúp cho việc tự sự được cụ thể, sinh động, lí thú hơn. Cũng có thể nói tương tự như vậy về biểu cảm). 3. Đâu là căn cứ đánh giá thành công, của việc miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự? (Ở chỗ miêu tả và biểu cảm đã phục vụ đắc lực cho mục đích tự sự đến mức độ nào). 4. Phần văn bản tự sự đã sử dụng yếu tố miêu tả và yếu tố biểu cảm thành công ở mức độ nào? II. Quan sát, liên tưởng, tưởng tượng đối với việc miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự. 1. Các khái niệm quan sát, liên tưởng, tưởng tượng bằng cách thảo luận về điền các từ thích hợp vào chỗ trống (điễn từ quan sát vào điểm (b); từ liên tưởng vào điểm (a); từ tưởng tượng vào điểm (c). - Vai trò của quan sát, liên tưởng, tưởng tượng đối với việc miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự bằng cách thảo luận các câu hỏi. - Tìm dẫn chững để chứng minh cho các kết luận về lí thuyết đã đạt được trong điểm (a1) và (a2) nêu ở trên. Chẳng hạn, qua trích đoạn nêu trong SGK, có thể thấy, sẽ không cảm nhận được các hình ảnh, âm thanh rất đặc sắc, thơ mộng ở điểm (a) nếu không quan sát, ở điểm (b) nếu không tưởng tượng và ở điểm (c) nếu không liên tưởng. 2. HS đọc phần Ghi nhớ và lưu ý về sự cần thiết phải quan tâm tới con người và đời sống, phải lưu giữ những ấn tượng và cảm xúc trước con người và đời sống, một điều kiện không thể thiếu để các em có thể làm văn hay và sống đẹp. III. Luyện tập. Câu 1. Câu (b). Cần lưu ý: - Đây là một trích đoạn tự sự, được viết ra với mục đích chủ yếu là kể một chi tiết trong một câu chuyện chứ không phải để miêu tả hay biểu cảm. - Tuy nhiên, trong trích đoạn lại có nhiều yếu tố miêu tả và biểu cảm; nhờ thế, người đọc cảm thấy như đang tận mắt chứng kiến một bức tranh tuyệt đẹp về mùa thu vàng trên vùng rừng núi phương Bắc xa xôi và thấy càng thêm yêu thiết tha cuộc đời thơ mộng đến diệu kì này. - Hiệu quả của các yếu tố miêu tả và biểu cảm được tạo nên trước hết và chủ yếu từ tình yêu của nhà văn đối với cuộc sống. Nhưng hiệu quả ấy cũng sẽ không thể có nếu nhà văn không thể hiện được một khả năng quan sát, liên tưởng, tưởng tượng tinh tế và mới mẻ khác thường. Câu 2. Cần lưu ý. - Không vì cố gắng tập trung miêu tả và biểu cảm mà quên mất nhiệm vụ chính là phải viết một bài văn tự sự theo đề tài đã được nêu trong bài tập. - Đây là một đề tài không xa lạ với cuộc sống của HS, vì thế, cần khai thác vốn sống của bản thân để có thể hình dung thật rõ người và việc mà mình định kể và cảm xúc mà mình cần bộc lộ để bài văn tránh được sự giả tảo, hời hợt, khuôn sáo. Đọc kĩ phần Đọc thêm “Về dưới bóng hoàng lan” của Thạch Lam để học tập cách thức tìm và diễn đạt ý cũng như phát huy khả năng quan sát, liên tưởng và tưởng tượng.
