Bài thơ “Đêm khuya tự tình với sông Hương” của Hàn Mặc Tử là một tác phẩm tiêu biểu, thể hiện tình yêu thiên nhiên, khát khao sống và sự cô đơn, trăn trở trước số phận của nhà thơ. Qua bài thơ, Hàn Mặc Tử đã gửi gắm những cảm xúc sâu lắng và niềm tâm sự của một người nghệ sĩ chịu đựng đau khổ vì bệnh tật nhưng vẫn khao khát tìm kiếm vẻ đẹp và ý nghĩa cuộc sống.
Mở đầu bài thơ, Hàn Mặc Tử đặt người đọc vào không gian của “đêm khuya”, gợi lên sự tĩnh lặng và cô đơn:“Đêm khuya trăng bóng in ngàn sông”
“Ai đem buồn rải ngập không trung”
Hình ảnh “đêm khuya” gắn liền với sự tĩnh lặng của không gian và thời gian, khi con người thường đối diện với chính mình nhiều nhất. Ánh “trăng bóng in ngàn sông” tạo nên một bức tranh thơ mộng nhưng lạnh lẽo, phản ánh sự cô đơn sâu sắc. Từ “ai” trong câu thơ tiếp theo như một tiếng gọi đầy trăn trở, gợi lên một nỗi buồn vô hình, khó hiểu, lan tỏa khắp không gian “không trung”.
Thiên nhiên trong bài thơ mang đậm chất siêu thực, vừa lãng mạn, vừa bí ẩn, và đồng thời cũng chứa đựng những trăn trở về số phận của con người. Hàn Mặc Tử dùng hình ảnh sông Hương – một con sông biểu tượng của xứ Huế thơ mộng – để làm bạn đồng hành trong cuộc đối thoại nội tâm của mình. Sông Hương hiện lên không chỉ là một dòng sông mà còn là nhân chứng cho sự cô đơn và niềm khát vọng của nhà thơ.
Tiếp theo, sự đối lập giữa cái đẹp của thiên nhiên và tâm trạng của con người tiếp tục hiện lên rõ nét:
“Gió nhẹ khơi màu trên nước lạnh”
“Lòng thi nhân lặng dưới thuyền xuôi”
Hình ảnh “gió nhẹ khơi màu” và “nước lạnh” thể hiện một không gian thiên nhiên tĩnh mịch và thanh thoát. Nhưng đối lập với vẻ đẹp ấy, “lòng thi nhân lặng” gợi lên sự tĩnh lặng, lẻ loi trong tâm hồn nhà thơ. Thuyền xuôi, hình ảnh con thuyền lênh đênh trên sông, như chính tâm trạng của thi nhân, trôi vô định, không bến đỗ, không nơi nương tựa.
Cuối bài thơ, Hàn Mặc Tử dường như càng chìm sâu vào những nỗi niềm trăn trở về số phận của mình:
“Vầng trăng kia còn sáng mãi”
“Mà lòng ta đã ngập đêm đen”
Hình ảnh “vầng trăng” trong thơ Hàn Mặc Tử thường biểu tượng cho cái đẹp lý tưởng, sự tinh khiết và cao cả. Nhưng ở đây, “vầng trăng” vẫn còn sáng, tức là vẻ đẹp của thiên nhiên vẫn còn tồn tại, nhưng lòng thi nhân thì đã “ngập đêm đen” – ám chỉ sự đau khổ, tuyệt vọng của ông. Đây là sự đối lập rõ ràng giữa thiên nhiên vĩnh hằng và kiếp sống ngắn ngủi, chịu đựng đau khổ của con người.
Bài thơ “Đêm khuya tự tình với sông Hương” đã khắc họa thành công tâm trạng của Hàn Mặc Tử – một tâm hồn nghệ sĩ nhạy cảm, luôn trăn trở giữa khát vọng sống và sự cô đơn, giữa vẻ đẹp của thiên nhiên và nỗi tuyệt vọng trước số phận nghiệt ngã. Qua đó, tác giả đã thể hiện sự đau đớn nhưng đồng thời cũng là niềm yêu đời, khao khát vươn lên trong cuộc sống đầy khắc nghiệt.
