Bố cục trong văn bản

I. Bố cục và những yêu cầu về bố cục trong văn bản

1. Bố cục văn bản

❔ Thực hiện các yêu cầu sau:

a) Em muốn viết một lá đơn để xin gia nhập Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh. Hãy cho biết: Những nội dung trong đơn ấy có cần được sắp xếp theo một trật tự không? Có thể tùy thích muốn ghi nội dung nào trước cũng được hay không? (Ví dụ, có nên viết lí do khiến em muốn xin vào Đội trước, rồi khai rõ họ tên em là gì, sống và học ở đâu không? Hoặc có nên đưa ra lời hứa sẽ tiếp tục phấn đấu sau khi được kết nạp vào Đội trước, rồi mới nêu lí do xin vào Đội hay không? Vì sao?)

b) Sự sắp đặt nội dung các phần trong văn bản theo một trình tự hợp lí được gọi là bố cục. Em hãy cho biết: Vì sao khi xây dựng văn bản, cần phải quan tâm tới bố cục? 

Trả lời:

a) Nội dung trong đơn cần phải viết theo một trật tự nhất định, không thể tùy thích muốn ghi nội dung nào trước cũng được. Dưới đây là trật tự khi viết đơn xin gia nhập Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh:

- Quốc hiệu.

- Tên đơn.

- Phần kính gửi.

- Họ và tên.

- Ngày, tháng, năm sinh.

- Học ở lớp nào, trường nào, địa chỉ.

- Lí do xin gia nhập Đội.

- Lời hứa khi trở thành đội viên.

- Lời cảm ơn.

- Nơi, ngày, tháng năm viết đơn.

b)  Khi xây dựng văn bản, cần phải quan tâm tới bố cục vì: bố cục rành mạch, hợp lí thì người đọc sẽ dễ theo dõi và người viết cũng dễ dàng sắp đặt các nội dung, ý tứ hơn.

2. Những yêu cầu về bố cục trong văn bản

Đọc hai câu chuyện sau và trả lời câu hỏi.

(1) Có một con ếch quen thói coi trời bằng vung, nên cứ nghêng ngang đi lại khắp nơi, nhâng nháo nhìn trời và kêu ồm ộp. Trước kia, ếch sống ở giếng. Tại vì năm ấy trời mưa, nước trong giếng dềnh lên tràn bờ, đưa ếch ta ra ngoài.

Trước đó, ếch ta đã từ đáy giếng nhìn lên và nó thấy trời bé tí, chỉ bằng cái vung thôi. Còn nó thì oai ghê lắm, vì nó mà đã cất tiếng kêu thì tất thảy bọn cua, ốc, nhái ở giếng đều phải hoảng sợ. Cuối cùng, nó bị một con trâu giẫm bẹp. Từ đấy, trâu trở thành bạn của nhà nông.

(2) Ngày xưa, có một anh tính rất hay khoe. Một hôm, anh ta may được cái áo mới, liền đem ra mặc, rồi đứng hóng ở cửa, đợi có ai ngang qua người ta khen. Đứng từ sáng đến chiều chả thấy ai hỏi cả, anh ta tức lắm.

Nhưng rồi anh ra cũng khoe được áo với một người rằng: "Từ lúc tôi mặc chiếc áo mới này, tôi chả thấy con lợn nào chạy qua cả". Đấy là do người kia, tính cũng hay khoe, bỗng không biết từ đâu tất tưởi chạy đến hỏi anh ta: Bác có thấy con lợn cưới nào của tôi chạy qua đây không?".

❔ Câu hỏi:

a) Hai câu chuyện trên đã có bố cục chưa?

b) Cách kể chuyện như trên bất hợp lí ở chỗ nào?

c) Theo em, nên sắp xếp bố cục hai câu chuyện trên như thế nào?

Trả lời:

a) Hai câu chuyện trên chưa có bố cục. Các ý sắp xếp lộn xộn làm người đọc khó hình dung và theo dõi.

b) Cách kể chuyện trên bất hợp lí:

  - Truyện (1) đang nói về tính cách, thói quen của ếch lại chuyển sang kể chuyện trước kia con ếch ra sao  rồi sau đó lại nói về sự ra oai của nó.

  - Truyện (2): Trả lời trước là không thấy con lợn cưới rồi , thế mà đằng sau mới đưa ra câu hỏi: “Bác có thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không?”.

c) Nên sắp xếp bố cục truyện như sau:

- Truyện (1):

+ Con ếch sống trong một cái giếng.

+ Thấy bầu trời chỉ bé bằng cái vung.

+ Nghĩ mình là chúa tể.

+ Khi ếch ra khỏi giếng thì đi lại huênh hoang, hiên ngang, kêu ồm ộp.

+ Bị con trâu giẫm bẹp.

- Truyện (2):

+ Nói về tính hay khoe của hai anh.

+ Một anh mặc áo mới đứng từ sáng không có người hỏi.

+ Có một anh đi qua: “Anh có thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không?”.

+ Anh kia mới khoe áo và trả lời là: “Từ lúc tôi mặc chiếc áo mới này, tôi chả thấy con lợn nào chạy qua cả”.

3. Các phần của bố cục

❔ Câu hỏi:

a) Hãy nêu nhiệm vụ của ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài trong văn bản miêu tả và văn bản tự sự.

b) Có cần phân biệt rõ ràng nhiệm vụ của mỗi phần không? Vì sao?

c) Có bạn nói rằng phần Mở bài chỉ là sự tóm tắt, rút gọn của phần Thân bài, còn phần Kết bài chẳng qua là sự lặp lại một lần nữa của Mở bài. Nói như vậy có đúng không? Vì sao?

d) Một bạn khác lại cho rằng nội dung chính xác của miêu tả, tự sự (của đơn từ nữa) được dồn cả vào phần Thân bài nên Mở bài và Kết bài là những phần không cần thiết lắm. Em có đồng ý với ý kiến đó không? 

Trả lời:

a) Nhiệm vụ của 3 phần:

- Văn bản tự sự:

+ Mở bài: Giới thiệu chung về nhân vật, sự việc.

+ Thân bài: Diễn biến và phát triển của sự việc, câu chuyện.

+ Kết bài: Kết thúc của câu chuyện.

- Văn bản miêu tả:

+ Mở bài: Tả khái quát.

+ Thân bài: Tả chi tiết.

+ Kết bài: Tóm tắt về đối tượng và phát biểu cảm nghĩ.

b) Cần phân biệt rõ ràng nhiệm vụ của mỗi phần vì như thế bài văn sẽ không bị lặp các đoạn không cần thiết và người viết dễ làm hơn.

c) Không hoàn toàn như vậy bởi mở bài là phần khái quát, giới thiệu chung còn thân bài là diễn tả chi tiết các sự việc còn kết bài là tổng kết.

d) Không đồng ý bởi phần mở bài và kết bài là những phần hết sức quan trọng để người đọc, người nhận có thể nắm rõ được sơ qua vấn đề của người viết. 

II. Ghi nhớ

1. Văn bản không thể được viết một cách tùy tiện mà phải có bố cục rõ ràng. Bố cục là sự bố trí, sắp xếp các phần, các đoạn theo một trình tự, một hệ thống rành mạch và hợp lí.

2. Các điều kiện để bố cục rành mạch và hợp lí:

- Nội dung các phần, các đoạn trong văn bản phải thống nhất chặt chẽ với nhau; đồng thời, giữa chúng lại phải có sự phân biệt rạch ròi.

- Trình tự xếp đặt các phần, các đoạn phải giúp cho người viết (người nói) dễ dàng đạt được mục đích giao tiếp đã đặt ra.

3. Văn bản thường được xây dựng theo một bố cục gồm ba phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.