Trong tác phẩm “Lịch sử nước ta” (1941), Hồ Chí Minh đã viết về nhà Trần:
Đời Trần văn giỏi võ nhiều
Ngoài dân thịnh vượng, trong triều hiền minh
Vậy nhà Trần được thành lập như thế nào? Tình hình chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa của nước Đại Việt thời Trần ra sao?
Đọc thông tin và quan sát hình 16.1, hãy mô tả sự hình thành của nhà Trần và nêu vai trò của Trần Thủ Độ đối với sự thành lập của nhà Trần.
Thảo luận (2)Hướng dẫn giảiTham khảo:
Sự hình thành của nhà Trần:
- Cuối thế kỉ XII, nhà Lý suy yếu, tình hình đất nước rối ren. Năm 1224, công chúa Chiêu Thánh làm Hoàng thái tử, hiệu là Lý Chiêu Hoàng.
- Năm 1226, Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh.
- Nhà Trần thành lập.
Vai trò của Trần Thủ Độ đối với sự thành lập nhà Trần:
- Trần Thủ Độ đối với sự thành lập nhà Trần có vai trò chủ chốt. Ông là người dàn xếp để vua Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh.
- Sách Đại Việt sử kí toàn thư có chép: “Thái Tông (nhà Trần) lấy được thiên hạ đều nhờ mưu sức của ông cả”.
(Trả lời bởi HT.Phong (9A5))
Đọc thông tin và tư liệu hãy trình bày những nét chính về tình hình chính trị của Đại Việt dưới thời Trần.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảitham khảo:
Những nét chính về tình hình chính trị của Đại Việt dưới thời Trần:
- Chế độ: quân chủ trung ương tập quyền.
- Ba cấp: triều đình (vua đứng đầu), đơn vị hành chính trung gian (lộ, phủ, huyện, châu) và cấp hành chính cơ sở (hương, xã)
- Có chế độ Thái thượng hoàng. Hầu hết chức vụ trong bộ máy nhà nước do họ Trần nắm giữ.
- Quân đội: cấm quân, biên quân, lộ quân, được xây dựng theo chính sách “ngụ binh ư nông.
- Năm 1230: Ban hành bộ luật Quốc triều thông chế. Năm 1341, soạn bộ Hình thư để ban hành.
(Trả lời bởi Nguyễn Phương Ngân)
Đọc thông tin, tư liệu và quan sát sơ đồ 16.1, hình 16.2 hãy:
- Trình bày những nét chính về tình hình kinh tế thời Trần.
- Cho biết mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Trần.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảiNét chính về tình hình kinh tế thời Trần:
Lĩnh vực
Nội dung
Nông nghiệp
- Kêu gọi dân phiêu tán trở về quê cũ sản xuất
- Khuyến khích khai khẩn đất hoang
- Đẩy mạnh việc làm thủy lợi
- Cấm tự tiện giết mổ trâu bò để bảo vệ sức kéo.
Thủ công nghiệp
- Thủ công nghiệp nhà nước: chuyên đúc tiền, sản xuất vũ khí, đóng thuyền.
- Thủ công nghiệp dân gian: đồ gốm, rèn sắt, đúc đồng, dệt lụa…
Thương mại
- Thăng Long là trung tâm kinh tế, buôn bán sầm uất của cả nước.
- Ở quê nhiều chợ lớn hình thành và hoạt động theo phiên.
- Nhiều cảng biển: Vân Đồn, Hội Thống, Hội Triều để buôn bán với nước ngoài.
- Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Trần có tác động hỗ trợ lẫn nhau.
- Nền thủ công nghiệp phát triển, các sản phẩm được thương nhân nước ngoài ưa chuộng, thúc đẩy thương mại phát triển.
- Đồng thời trao đổi, giao lưu diễn ra giữa các quốc gia tiếp thu và biến đổi các kĩ thuật, hoa văn,… thúc đẩy thủ công nghiệp phát triển.
(Trả lời bởi GV Nguyễn Trần Thành Đạt)
Đọc thông tin và tư liệu, hãy trình bày tình hình xã hội thời Trần và rút ra nhận xét.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảiTình hình xã hội thời Trần:
- Tầng lớp thống trị: vương hầu, quý tộc, quan lại và địa chủ.
- Tầng lớp bị trị: nông dân, thợ thủ công, thương nhân.
- Cuối thời Trần, mâu thuẫn giữa nông dân nghèo, tá điền, nô tì với địa chủ, quý tộc ngày càng tăng.
(Trả lời bởi Quoc Tran Anh Le)
Đọc thông tin, tư liệu và quan sát sơ đồ 16.2, hình 16.3, hãy trình bày, những nét chính về tình hình văn hóa Đại Việt dưới thời Trần.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảiNét chính về tình hình văn hóa Đại Việt dưới thời Trần:
(Trả lời bởi GV Nguyễn Trần Thành Đạt)
Lĩnh vực
Nội dung
Tư tưởng, tôn giáo
- Nho giáo được nâng cao hơn trước, là nội dung quan trọng trong khoa thi chọn nhân tài.
- Phật giáo được nhà nước và nhân dân duy trì, phát triển.
Tín ngưỡng
- Thờ cúng tổ tiên, các anh hùng dân tộc, người có công với làng, nước.
- Sinh hoạt văn hóa: lễ hội, hát chèo, tuồng, múa, đấu vật, đua thuyền
Văn học
- Văn học chữ Hán: Hịch tướng sĩ (Hưng Đạo Vương), Phò giá về kinh (Trần Quang Khải), Phú sông Bạch Đằng (Trương Hán Siêu) …
- Văn học chữ Nôm: Đắc thú lâm tuyền thành đạo ca, Cư trần lạc đạo phú (Trần Nhân Tông), Phi sa tập (Nguyễn Thuyên)
Giáo dục
- Ở các lộ, phủ hình thành trường công, trường tư phổ biến ở đô thị, làng xã.
- Tổ chức được 14 khoa thi, tuyển được nhiều người giỏi.
Khoa học-kĩ thuật
- Lịch sử: Đại việt sử kí (Lê Văn Hưu), y học: danh y Tuệ Tĩnh, thiên văn học có Đặng Lộ
Kiến trúc- Điêu khắc
Công trình: tháp Phổ Minh, tháp Bình Sơn, thành tây Đô, Khu hoàng thành Thăng Long
Điêu khắc: tượng Phật Di Lặc bằng đồng ở chùa Quỳnh Lâm, Vạc ở chùa Phổ Minh và nhiều hoa văn trên đồ gỗ, vẽ trên gốm…
Lập bảng tóm tắt nội dung cơ bản về công cuộc xây dựng đất nước của nhà Trần (theo mẫu).
Thảo luận (1)Hướng dẫn giải(Trả lời bởi GV Nguyễn Trần Thành Đạt)
Lĩnh vực
Nội dung tóm tắt
Danh nhân tiêu biểu
Sự thành lập
- Cuối thế kỉ XII, nhà Lý ngày càng suy yếu.
- Năm 1224, Lý Chiêu Hoàng lên ngôi.
- Năm 1226, Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh
Lý Chiêu Hoàng,
Trần Cảnh,
Trần Thủ Độ.
Tư tưởng,
tôn giáo
+ Đạo Phật phát triển dù không bằng nhà Lý
+ Nho giáo ngày càng giữ vai trò quan trọng.
Lê văn Hưu,
Chu Văn An
Văn học,
nghệ thuật
- Về văn học: chữ Hán, chữ Nôm phát triển
- Nhiều công trình kiến trúc độc đáo, như: tháp Phổ Minh, thành Tây Đô,…
- Điêu khắc rất đa dạng.
Trần Quốc Tuấn,
Trương Hán Siêu,
Trần Nhân Tông,
Nguyễn Thuyên..
Giáo dục,
khoa học
- Quốc tử giám mở rộng việc đào tạo con em quý tộc, quan lại. Ngoài ra còn có trường công ở các lộ, phủ; trường tư ở các làng xã.
- Các kì thi được tổ chức quy củ và nề nếp.
- Các ngành khoa học lịch sử, quân sự, y học và thiên văn học đạt được những thành tựu.
Chu Văn An,
Nguyễn Hiền,
Lê Văn Hưu,
Mạc Đĩnh Chi,
Phạm Sư Mạnh…
Giới thiệu một công trình văn hóa tiêu biểu thời Trần với thầy cô và các bạn cùng lớp
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảiTháp Phổ Minh nằm trong khuôn viên chùa Phổ Minh, đây là ngôi chùa cổ tọa lạc tại thôn Tức Mạc thuộc tỉnh Nam Định. Tháp Phổ Minh có mặt bằng nền hình vuông, cạnh dài 5,20m. Chiều cao tổng thể của tháp là 19,51m, được chia thành 3 phần: đế tháp, thân tháp và đỉnh tháp. Phần chân đế, tính từ dưới lên chia thành 12 cấp, mỗi cấp có kích thước khác nhau. Đỉnh tháp là một khối đá hình bông sen, gồm nhiều tầng khác nhau. Đỉnh búp sen có 5 lớp cánh sen ngửa, chụm vào nhau, trong đó, lớp cánh sen cuối cùng có viền kép, phần đỉnh búp sen kết thúc 14 tầng của tháp. Tháp chùa Phổ Minh là công trình kiến trúc lâu đời giữ được kết cấu tương đối toàn vẹn.
(Trả lời bởi GV Nguyễn Trần Thành Đạt)
Việc nhân dân lập đền thờ và lấy tên các danh nhân thời Trần như Trần Thủ Độ, Trần Nhân Tông, Lê Văn Hưu, … để đặt tên đường phố ở các địa phương trên cả nước cho thấy điều gì?
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảiViệc nhân dân lập đền thờ và lấy tên các danh nhân thời Trần như Trần Thủ Độ, Trần Nhân Tông, Lê Văn Hưu, … để đặt tên đường phố ở các địa phương trên cả nước cho thấy:
- Nhà nước, nhân dân luôn nhớ và ghi ơn công lao của các vị anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa đã đóng góp cho đất nước.
- Giáo dục học sinh, tuyên truyền trong nhân dân về truyền thống uống nước nhớ nguồn, đồng thời giáo dục môn lịch sử.
(Trả lời bởi Quoc Tran Anh Le)