Được coi là " truyện Kiều" của nhân dân Nam Bộ, " Truyện Lục Vân Tiên" là tác phẩm thơ Nôm nhiều người biết đến của nhà thơ mù yêu nước Nguyễn Đình Chiểu. Trong đó, Lục Vân Tiên là hình tượng tuyệt đẹp được khắc họa thông qua mô típ quen thuộc ở truyện thơ Nôm truyền thống.
Chàng trai tài giỏi cứu cô gái xinh đẹp, rồi từ ân nghĩa đến tình yêu, hôn nhân... Nhà văn rất mực yêu mến, dành nhiều tâm huyết để xây dựng nhân vật Lục Vân Tiên để ca ngợi tinh thần nghĩa hiệp cứu khốn phò nguy, đồng thời thể hiện khát vọng công bằng và những điều tốt đẹp trong cuộc đời.
Chân dung của Lục Vân Tiên có thể thấy rõ qua đoạn trích "Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga"
Lục Vân Tiên hiện lên trước hết là người anh hùng có tài năng, có tấm lòng vị nghĩa. Phẩm chất anh hùng được thể hiện qua hành động trượng nghĩa khi gặp phải chuyện bất bình:
" Vân Tiên ghé lại bên đàng
Bẻ cây làm gậy nhằm đàng xông vô"
Khi thấy có người gặp nạn, Lục Vân Tiên đã không nề hà, so sánh thiệt hơn mà đã " nhằm làng xông vô".
Các động từ như "ghé", "bẻ", "nhằm", "xông" được sử dụng liên tiếp trong hai câu thơ đã góp phần diễn tả cái dứt khoát của động tác, cái khẩn trương, gấp gáp của tình thế.
Vừa tìm đánh bọn cướp, Lục Vân Tiên vừa la mắng: " bớ đảng hung đồ- Chớ quen làm thói hồ đồ hại dân" Lời lẽ của Lục Vân Tiên như lời tuyên chiến không khoan nhượng với cái ác, đồng thời thể hiện rõ tính chính nghĩa, vì dân của hành động chàng đang thực hiện.
Qua đó ta thấy tinh thần xả thân vì nghĩa của chàng. Nếu Đôn-ki hô-tê vì lòng nhân từ mà nghênh chiến với cối xay gió thì Vân Tiên chiến đấu với bọn cướp bằng sức mạnh, võ nghệ của người anh hùng.
" Vân Tiên tả đột hữu xung
Khác nào Triệu Tử phá vòng Đương Đang"
Hình ảnh Vân Tiên trong trận quyết đấu được so sánh với dũng tướng lừng danh Triệu Tử Long thời Tam quốc để làm nổi bật lên khí phách của người anh hùng Lục Vân Tiên.
Thành ngữ "tả đột, hữu xung" vừa diễn tả hành động mạnh, nhanh, dứt khoát, biến hóa khi bên phải, lúc bên trái, làm chủ tình thế trong cuộc chiến.
Sức mạnh của Vân Tiên khiến cho đầu đảng Phong lai " trở chẳng kịp tay", " Bị Tiên một gạy thác rày thân vong", còn lâu la bốn phía thì " đều quăng gươm giáo tìm đàng chạy ngay".
Trận đánh kết thúc nhanh, gọn, bất ngờ, thắng lợi ngoạn mục, giòn giã như trong truyện cổ tích. Người đọc chưa kịp hồ ộp thì toán cướp đã bị đánh cho tan giã.
Không chỉ là người tài năng, có tấm lòng vị nghĩa Lục Vân Tiên còn là con người từ tâm, nhân hậu: chính trực, hào hệp, khuôn phép, mẫu mực.
Sau khi đánh cướp, Vân Tiên chưa vội bỏ đi. Nghe tiếng khóc than vọng ra từ bên trong xe, chàng động lòng trắc ẩn. Nguyễn Đình Chiểu khi đó sử dụng triệt để hình thức hỏi- đáp để nhân vật bày tỏ tình cảm, suy nghĩ, quan niệm,đạo đức, tính cách và lối sống.
" Hỏi ai than khóc ở trong xe này"
Ngôn ngữ, nói năng của Vân Tiên hết mực từ tốn, giản dị, giọng điệu ân cần, nồng hậu.
Để người bị hại nhanh chóng hồi tâm,chàng đã hỏi thăm ngọn nguồn:
"Tiểu thư con gái nhà ai
Đi đâu đến nỗi mang tai bất kì"
Những lời động viên,an ủ, hỏi han ấy nói với chúng ta về tấm lòng chàng từ tâm,nhân hậu. Không xuất phát từ khát khao lập công danh như những nhà Nho thuở trước, hành động đánh cướp cứu Nguyệt Nga của Vân Tiên khởi sinh từ lòng yêu thương. Lòng yêu thương con người quả là thứ tình cảm đẹp, cội nguồn, gố rễ của bao nhiêu tình cảm cao quý khác.
Được cứu gúp,Nguyệt Nga và Kim Liên quá đỗi cảm động. Hai nàng tỏ ý " cúi đầu trăm lạy" tạ ơn chàng đã cứu mạng. Vốn là kẻ sĩ, coi trọng lễ giáo " nam nữ thụ thụ bất thân", Vân Tiên gạt đi:
" Khoan khoan ngồi đó chớ ra
Nàng là phận gái ta là phận trai"
Ứng xử tế nhị đó một phần cho thấy lối sống khuôn phép, mẫu mực, nề nếp phần khác thể hiện đức tính khiêm nhường: " Làm ơn há dễ trông người trả ơn". Chàng trước sau kiên định với quan niệm người anh hùng thấy việc nghĩa thì không thể không làm. Quan niệm ấy được hàm súc trong câu thơ:
"Nhớ câu kiến nghĩa bất vi
Làm người thế ấy cũng phi anh hùng"
Vân Tiên hiện lên trong đoạn trích là một người anh hùng, nghãi khí, có học thức, chính trực, khuôn phép, nhân hậu, trọng ân nghĩa.
Như vậy, Vân Tiên trở thành hình tượng tuyệt đẹp về người anh hùng, góp phần làm nên giá trị nhân đạo của " Truyện Lục Vân Tiên" được nhiều người yêu thích.
Lục Vân Tiên là hình tượng tuyệt đẹp được khắc họa thông qua mô típ quen thuộc ở truyện thơ Nôm truyền thống. Chàng trai tài giỏi cứu cô gái xinh đẹp, rồi từ ân nghĩa đến tình yêu, hôn nhân... Nhà văn rất mực yêu mến, dành nhiều tâm huyết để xây dựng nhân vật Lục Vân Tiên để ca ngợi tinh thần nghĩa hiệp cứu khốn phò nguy, đồng thời thể hiện khát vọng công bằng và những điều tốt đẹp trong cuộc đời. Lục Vân Tiên hiện lên trước hết là người anh hùng có tài năng, có tấm lòng vị nghĩa. Vừa tìm đánh bọn cướp, Lục Vân Tiên vừa la mắng: " bớ đảng hung đồ- Chớ quen làm thói hồ đồ hại dân" Lời lẽ của Lục Vân Tiên như lời tuyên chiến không khoan nhượng với cái ác, đồng thời thể hiện rõ tính chính nghĩa, vì dân của hành động chàng đang thực hiện. Qua đó ta thấy tinh thần xả thân vì nghĩa của chàng. Nếu Đôn-ki hô-tê vì lòng nhân từ mà nghênh chiến với cối xay gió thì Vân Tiên chiến đấu với bọn cướp bằng sức mạnh, võ nghệ của người anh hùng. Sức mạnh của Vân Tiên khiến cho đầu đảng Phong lai " trở chẳng kịp tay", " Bị Tiên một gạy thác rày thân vong", còn lâu la bốn phía thì " đều quăng gươm giáo tìm đàng chạy ngay". Không chỉ là người tài năng, có tấm lòng vị nghĩa Lục Vân Tiên còn là con người từ tâm, nhân hậu: chính trực, hào hệp, khuôn phép, mẫu mực. Ứng xử tế nhị đó một phần cho thấy lối sống khuôn phép, mẫu mực, nề nếp phần khác thể hiện đức tính khiêm nhường: " Làm ơn há dễ trông người trả ơn". Chàng trước sau kiên định với quan niệm người anh hùng thấy việc nghĩa thì không thể không làm. Vân Tiên hiện lên trong đoạn trích là một người anh hùng, nghãi khí, có học thức, chính trực, khuôn phép, nhân hậu, trọng ân nghĩa.
Tham khảo:
Trong kho tàng văn học dân tộc Việt Nam, bên cạnh Truyện Kiều đỉnh cao của thể loại chữ Nôm thì truyện thơ Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga của Nguyễn Đình Chiểu là một trong sáng tác có giá trị và ý nghĩa to lớn. Đặc biệt là đối với đồng bào ở vùng Nam Bộ.
Trong đó nhân vật Lục Vân Tiên được miêu tả qua hành động, cử chỉ, lời nói, tác giả ít miêu tả bề ngoài của nhân vật mà còn ít đi sâu vào nội tâm. Cách khắc họa như vậy in đậm dấu ấn của văn học dân gian.
Tác giả miêu tả nhân vật Lục Vân Tiên qua những hành động, lời nói khi đánh cướp và cứu Kiều Nguyệt Nga. Khi thấy nhân dân khốn khổ, lầm than họ đem nhau chạy vào rừng, vì thế Lục Vân Tiên rẽ lại hỏi thăm và được biết rằng ở vùng đất ấy có nhóm cướp Phong Lai cực kỳ hung hãn, hoành hành làm nhân dân điêu đứng, mọi người còn khuyên chàng hãy nhanh trốn đi đừng vào đấy mà trút lấy nguy hiểm. Nhưng khi nghe được tin ấy thì Lục Vân Tiên đã nổi giận lôi đình và đánh cướp.
Kiểu nhân vật như Lục Vân Tiên được khắc họa theo một cái mô típ quen thuộc trong truyện Nôm truyền thống, đó là một chàng trai tài giỏi cứu một cô gái xinh đẹp tránh khỏi một tình huống xấu và rồi trả ân nghĩa, tìm đến tình yêu. Nó giống như mô tip của câu chuyện Thạch Sanh trong văn học dân gian. Với mô típ này thì tác giả và nhân dân mong ước rằng: trong thời buổi loạn lạc người ta mong mỏi có một anh hùng tài đức vẹn toàn có thể cứu giúp dân chúng.
Lục Vân Tiên được Nguyễn Đình Chiều khắc họa như một nhân vật lý tưởng của tác phẩm, thể hiện lý tưởng hợp lý của nhà văn về con người trong cuộc sống đương thời, đây là một chàng trai còn bỡ ngỡ bước vào đời, vừa mới ra trường, lòng đầy hăm hở muốn lập công danh, Lục Vân Tiên cũng mong thi thố tài năng để giúp đời cứu người. Vì vậy gặp tình huống bất bình, cũng được xem là thử thách hành động đầu tiên để chàng chứng tỏ năng lực của bản thân mình.
Có thể nói thơ Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga thể hiện phẩm chất nghĩa hiệp của một người trẻ trong thử thách đầu tiên của cuộc đời được thể hiện qua hai hành động đó là đánh cướp Phong Lai:
“Vân Tiên ghé lại bên đàng
Bẻ cây làm gậy nhằm làng xông vô.
Kêu rằng: “Bớ đảng hung đồ!
Chớ quen làm thói hồ đồ hại dân.
Phong Lai mặt đỏphừng phừng:
Thằng nào dám tới lẫy lừng vào đây.
Trước gây việc dữ tại mầy,
Truyền quân bốn phía phủ vây bịt bùng.”
Lục Vân Tiên bẻ cây ở bên đường làm gậy xông vào đánh bọn cướp Phong Lai, bọn giặc dù bủa vây chàng tứ phía dưới sự chỉ đạo của Phong Lai nhưng cuối cùng đều tan rã, còn tên đầu sỏ bị Lục Vân tiên đánh cho một gậy tử vong. Qua hành động đó cho thấy tính cách của chàng là anh hùng nghĩa hiệp và còn thể hiện tài năng, tấm lòng vì nghĩa.
Bọn giặc thì gươm, giáo đủ đầy, còn chàng thì tay không đánh giặc, sau đó bẻ vội cây bên đường để làm gậy, tác giả đã miêu tả Lục Vân Tiên khi đánh giặc thật đẹp, đó là vẻ đẹp của một dũng tướng:
Tác giả không tả một cách tỉ mỉ trận chiến, bằng mấy dòng thơ ngắn gọn mà đặc sắc cùng nghệ thuật so sánh, Nguyễn Đình Chiểu đã làm nổi bật một dũng tướng đánh nhanh, kín võ, sánh ngang Triệu Tử Long thời Tam Quốctrong trận phá vòng vây quân Tào bảo vệ ấu chúa. Sức mạnh của chàng là kết tinhsức mạnh của nhân dân , của điều thiện nên nó vô địch:
“Lâu la bốn phía vỡ tan,
Đều quăng gươm giáo tìm đàng chạy ngay.
Phong Lai trở chẳng kịp tay,
Bị Tiên một gậy thác rày thân vong.”
Với lời thơ chân thật, gần gũi , mộc mạc nhưng hồn thơ thì chan chứa dạt dào. Nó nêu bật một chân lý: kẻ bất nhân độc ác thì thảm bại, người anh hùng làm việc nghĩa tất yếu sẽ chiến thắng. Vân Tiên đã chiến thắng bởi sức mạnh của nhân nghĩa, của lẽ phải, sức mạnh của tình yêu thương và lòng dũng cảm kiên cường. Chàng chính là hiện thân của người anh hùng thượng võ, sẵn sàng cứu khốn phò nguy, dám bênhvực kẻ yếu, tiêu diệt mọi thế lực bạo tàn.
Khi gặp Kiều Nguyệt Nga và cứu nàng thì thể hiện tư cách hào hiệp, nghĩa hiệp, trọng nghĩa khinh tài, một con người từ nghĩa, nhân hậu. Chàng đáp lại bằng những câu nói chân thành nhằm trấn an hai cô gái đang ngồi trong xe đỡ hoảng sợ, chàng ân cần đi lại hỏi han. Khi mà được Kim Liên và Kiều Nguyệt Ngà muốn được lạy tạ thì chàng vội khua tay và từ chối:
“Khoan khoan ngồi đó chớ ra,
Nàng là phận gái, ta là phận trai.”
Lục Vân Tiên là người có học hành vì thế mà khi được hai cô gái ngỏ ý muốn “bái lạy” thì chàng đành từ chối, vì trước đây, thời phong kiến “nam nữ thụ thụ bất thân” thể hiện sự khiêm nể, đức tính khiêm nhường của Lục Vân Tiên là “Làm ơn há dễ trông người trả ơn”.”, sau đó chàng tiếp tục từ chối lời mời về thăm nhà của Kiều Nguyệt Nga để cha nàng để đền đáp. Ở đoạn sau, chàng còn từ chối nhận chiếc trâm vàng của nàng, chỉ cùng nhau xướng họa một bài thơ rồi thanh thản ra đi, không hề vấn vương. Đối với chàng Lục Vân Tiên, làm việc nghĩa như là bổn phận, là lẽ tự nhiên. Đó là cách cư xử mang tinh thần nghĩa hiệp của các bậc anh hùng hảo hán. Giữa cuộc đời lắm nhiễu nhương, cái ác, cái xấu hoành hành, những con người như thế thật cần thiết và đáng quý biết bao.
Qua những hành động, cử chỉ của Lục Vân Tiên ta thấy đây là một chàng trai 16 hết sức chính trực, hào hiệp, trọng nghĩa khinh tài, từ tâm, nhân hậu, không tham phú quý danh hoa, xem cứu người là bổn phận chứ không mong được đền đáp, là cách cư xử trên tinh thần nghĩa hiệp cao cả của một anh hùng hảo hán xưa nay.
