1. Liên hệ hiện tại với tương lai Đoạn văn của Thép Mới. - Việc liên tưởng đến tương lai công nghiệp hóa đã khơi gợi cho tác giả nghĩ tới sự gắn bó mật thiết và sự trường tồn của cây tre đối với đời sống của con người Việt Nam, dù mau sau sắt thép có nhiều đến đâu đi chăng nữa. - Tác giả đã biểu cảm trực tiếp bằng các biện pháp: miêu tả, so sánh và liên tưởng. 2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại Đoạn văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường - Tác giả rất say mê con gà trống đất, coi đó là niềm vui kì diệu “tái sinh tâm hồn” được thổi vào con gà trống đất, tác giả có cảm tưởng “giống như người nghệ sĩ thổi kèn đồng”. - Việc hồi tưởng quá khứ hiểu được lí do vì sao đồ chơi trẻ con hồi đó lại hấp dẫn: vì sự mong manh của chúng và vì linh hồn ẩn chứa trong mỗi món đồ chơi. 3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn, mong ước. Đoạn văn của A-mi-xi, Nguyễn Tuân. - Trí tưởng tượng đã giúp người viết bày tỏ tình cảm với cô giáo bằng cách nhớ lại những kỉ niệm thời còn đi học với cô và qua đó nói lên những cảm xúc, suy nghĩ, tình cảm của mình đối với cô giáo. - Việc liên tưởng từ Lũng Cú, cực bắc của Tổ quốc tới Cà Mau, cực nam Tổ quốc đã giúp tác giả thể hiện những cảnh đẹp kì thú của Tổ quốc và qua đó biểu hiện tình yêu sâu sắc đối với quê hương, đất nước. 4. Quan sát, suy ngẫm Qua đoạn văn ta thấy sự quan sát của nhà văn đối với u (mẹ) của mình rất kĩ càng, chi tiết. Điều đó thể hiện tình cảm yêu thương vô bờ của nhà văn đối với mẹ. II. Luyện tập. Câu 1. Tập làm dàn ý bài văn biểu cảm theo các đề sau. Cảm xúc về vườn nhà, về con vật nuôi, người thân, mái trường thân yêu. Khi tiến hành lập dàn ý các em cần tiến hành theo những bước sau: Bước 1: Tìm hiểu đề. Bước 2: Tìm ý cho bài văn. Bước 3: Lập dàn bài.
I. Những cách lập ý thường gặp của bài văn biểu cảm
1. Liên hệ hiện tại với tương lai
Liên tưởng đến tương lai để khẳng định sự gắn bó mãi mãi của cây tre với cuộc sống của người Việt Nam. Tre đã từng giúp ích rất nhiều cho người dân trong lao động sản xuất và chiến đấu, trong bối cảnh công nghiệp hoá, vẻ đẹp của tre mang đậm ý nghĩa biểu trưng cho nét đẹp tinh thần của người Việt Nam.
Tác giả đã bày tỏ tình cảm ngợi ca của mình đối với cây tre thông qua việc phân tích những nét đẹp, công dụng riêng của nó và thể hiện sự nâng niu trân trọng bằng những lời cảm thán, lời văn thiết tha, hình ảnh cây tre điệp lại nhiều lần,...
2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ hiện tại
Tác giả thể hiện sự say mê với trò chơi gà đất trong niềm hoài nhớ da diết, lắng sâu. Trong dòng hồi nhớ ấy, những hình ảnh của trò chơi tuổi thơ hiện lên với một vẻ đẹp kì diệu, mang màu sắc lung linh của tâm tưởng nhớ nhung, nhuốm màu sắc triết lí sâu xa của một tâm hồn đã từng trải,... Lưu ý đến sự chuyển mạch cảm xúc từ hồi nhớ quá khứ đến suy nghĩ hiện tại: "Bây giờ tôi hiểu ra,...".
3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn, mong ước
Người viết đã bày tỏ tình cảm yêu mến của mình với cô giáo bắt đầu từ một tình huống (lời nói của cô giáo). Tình cảm sâu sắc ấy được bộc lộ qua những kỉ niệm mà tác giả gợi lại.
Bằng sự liên tưởng từ Lũng Cú, cực Bắc của Tổ quốc tới Cà Mau tác giả đã thể hiện tình yêu đất nước, ước mong về tương lai, nhắn nhủ ân tình Nam - Bắc sâu nặng, bền chặt.
4. Quan sát, suy ngẫm
Bằng sự quan sát tinh tế hình ảnh "u tôi" đã được khắc hoạ đan lồng với những lời nhận xét sắc xảo, thấm đẫm tình thương yêu, tác giả đã thể hiện tình cảm sâu nặng của mình với người mẹ. Hình ảnh "u tôi" hiện ra càng rõ nét bao nhiêu, nhận xét càng chân thực, sắc sảo bao nhiêu thì tình thương yêu càng sâu sắc bấy nhiêu.
II. Luyện tập
Gợi ý: Cảm xúc về con vật nuôi.
Tả con gà trống
a. Mở bài: Giới thiệu con vật nuôi mà em thân thiết.
b. Thân bài: Kể lại những kỉ niệm chung quanh con vật nuôi đó.
- Vài nét về con vật nuôi của em: Ví dụ nó bao nhiêu tuổi? lông màu gì? To hay nhỏ?...
- Lai lịch nguồn gốc của nó: Em có nó trong trường hợp nào? Mua hay được ai cho? Những kỉ niệm chung quanh việc nó về với gia đình em?
- Chung quanh việc đặt tên cho nó? Em có kỉ niệm gì không?
- Buổi ban đầu em đã có tình cảm với nó chưa? Vì sao?( Vd nó cắn giày dép của em, nó kêu làm em không ngủ được, nó đi vệ sinh hôi hám..v...v....
- Dần dần em bị nó chinh phục như thế nào? Chuyện gì khiến em không còn ghét nó? ( Vd : Nó mừng rỡ khi em đi học về. Nó cọ đầu vào em an ủi. Nó là cảm hứng để em làm dược một bài làm văn tốt, hoặc nó lập công bắt chuột, ...)
- Bây giờ thì em và nó gắn bó với nhau như thế nào?( Nó là vệ sĩ của em? là bạn cùng chia sẻ vui buồn? Em chăm sóc nó như là em em vậy....)
c. Kết bài: Suy nghĩ của em về nó.
- Không thể tưởng tượng một ngày nào đó nó bị bắt cóc.
- Sẽ cố giữ gìn và chăm sóc nó như thể đó là một thành viên của gia đình.
