Bố cục: gồm 2 phần
- Phần 1 (từ đầu đến Râm ran): Cảnh làng quê lúc chớm hè
- Phần 2 (còn lại): Thế giới các loài chim
Câu 1 (trang 113 sgk ngữ văn 6 tập 2):
Trình tự kể tả các loài chim được nói đến:
- Bồ các, chim ri, sáo sậu, sáo đen, tu hú
- Chim ngói, nhạn, bìm bịp
- Diều hâu, chèo bẻo, quạ đen, quạ khoang, cắt.
- Trong bài, tác giả nhắc tới rất nhiều loài chim ở làng quê song không phải tả một cách ngẫu nhiên hay lộn xộn. Việc lựa chọn sắp xếp thứ tự tả có trình tự rõ rệt theo từng nhóm gần nhau:
+ Lý giải việc các loài chim có họ với nhau.
+ Tiếp đó là chim ngói, nhạn, bìm bịp giống bước trung gian.
+ Sau cùng là những loài chim ác.
- Cách dẫn dắt truyện tự nhiên, từ thiên nhiên đến con người, từ chuyện trẻ em đến chuyện các loài chim.
+ Mở đầu bằng tiếng kêu của bồ các để dẫn dắt lời kể, tiếp đó vận dụng cấu trúc đồng dao dân ca để phát triển mạch kể theo cấu trúc dân ca đồng dao để phát triển mạch kể.
Câu 2 (trang 113 sgk ngữ văn 6 tập 2): Nghệ thuật miêu tả các loài chim:
Tác giả tập trung vào những yếu tố nổi trội riêng của từng loài (tiếng kêu, cách bay, thói quen, hình dáng…) tạo nên sự phong phú, đa dạng.
- Chim bồ các kêu "váng" lên
- Cậu sáo sậu, sáo đen đậu lên cả lưng trâu mà hót mừng được mùa.
- Chim ngói sạt qua.
- Nhạn vùng vẫy tít mây xanh "chéc, chéc"
- Bìm bịp "suốt đêm ngày rúc rích trong bụi cây.
- Diều hâu bay cao, mũi khoằm, đánh hơi tinh.
- Chèo bẻo "những mũi tên đen, mang hình đuôi cá từ đâu tới tấp bay đến.
- Qụa lia lia láu láu…
→ Loài chim hiền được miêu tả bằng tiếng kêu và tiếng hót, loài trung gian được qua miêu tả màu sắc và tiếng kêu, loài chim ác qua miêu tả hoạt động bắt mồi và cách sinh tồn.
b, Tác giả kết hợp giữa tả và kể khá nhuần nhuyễn, tuần tự.
- Sự kết hợp giữa kể, tả trong mối quan hệ đấu tranh sinh tồn giữa các loài:
+ Việc tranh cướp mồi giữa diều hâu và chèo bẻo.
+ Tranh mồi giữa chèo bẻo và chim cắt.
c, Tác giả kết hợp kể, tả về các loài chim, tác giả vừa thể hiện khả năng quan sát tinh tế , vừa thay đổi được giọng văn mềm mại uyển chuyển.
- Thể hiện sự quan sát tỉ mỉ, nhấn mạnh vào đặc điểm riêng biệt của loài chim như một xã hội loài người có hiền, dữ, mâu thuẫn được giải quyết bằng bạo lực…
→ Tình cảm, sự gắn bó mật thiết giữa tác giả với thiên nhiên.
Câu 3 (trang 113 sgk ngữ văn 6 tập 2): Chất liệu văn hóa dân gian.
Trong bài văn tác giả sử dụng một số chất liệu văn hóa dân gian:
- Bồ các là bác chim ri, chim ri là rì sáo sậu…. tu hú là chú bồ các
- Dây mơ, rễ má
- Kẻ cắp gặp bà già
- Sự tích chim bìm bịp
→ Cách sử dụng chất liệu dân gian nói trên làm cho mạch văn phát triển tự nhiên, lời kể gần gũi mà sinh động với con người.
Tuy nhiên cách nhận định, đánh giá trên mang tính định kiến, gán ghép khiên cưỡng.
Câu 4 (trang 113 sgk ngữ văn 6 tập 2):
- Bài văn đem đến những thông tin thú vị về các loài chim, từ tập tính, hình dáng cho tới thói quen bắt mồi…
- Giúp ta thêm hiểu, trân trọng vẻ đẹp thiên nhiên của quê hương.
III. LUYỆN TẬPCâu 1: Tóm tắt
Trời chớm hè, cây cối um tùm, ngát hương hoa, bướm ong rộn rịp xôn xao. Thế giới các loài chim ở đồng quê hiện lên thật sinh động dưới ngòi bút của tác giả. Bồ các to mồm. Chị Điệp nhanh nhảu. Rồi sáu sậu, sáo đen, tu hú, chim ngói, chim nhạn hiền lành, gần gũi với con người. Bìm bịp suốt ngày đêm rúc trong bụi cây, diều hâu hung ác bắt gà con, quạ lia lia láu láu dòm chuồng lợn, chèo bẻo kẻ cắp nhưng hung hăng, thích đánh nhau, đánh cả diều hâu lẫn quạ. Chim cắt hung dữ, không một loài chim nào trị được thế mà bị chèo bẻo đánh cho ngắc ngoải.
Câu 2: Quan sát và miêu tả một loài chim quen thuộc ở quê em.
Cần triển khái các ý sau:
- Loài chim mà em định miêu tả là gì?
- Nó có nhiều ở quê em không? Nó thường xuất hiện vào mùa nào?
- Miêu tả vẻ bên ngoài của loài chim ấy.
- Thói quen của loài chim ấy là gì?
- Sự xuất hiện của loài chim đó gợi cho em sự thích thú ra sao?
Câu 1. Các loài chim ở làng quê.
a. Và
b. Chim hiền : bồ các, chim ri, chim sáo, sáo đậu, sáo đen, tu hú, bìm bịp…
- Chim dữ :
+ Diều hâu có mũi khoằm
+ Quạ đen, quạ khoang
+ Chim cắt cánh nhọn như dao
- Loài chim đánh lùi lũ chim ác : chèo bẻo.
c. Lời kể rất tự nhiên
- Cách tả mỗi con vật đều độc đáo, rất đặc trưng cho hoạt động của mỗi loài. Nhờ nhân hóa mà thế giới chim như thế giới con người rất sinh động.
- Cách xâu chuỗi các hình ảnh chi tiết rất hợp lí và bất ngờ.
Thí dụ : Ai nghe tiếng bìm bịp kêu – nghĩ tới ông sư hổ mang lừa bịp chết mà hóa nen loài chim này. - > Ông ta tự nhận mình là bịp nên tiếng chim là « bìm bịp ». - > Ông khoác áo nâu bởi nhà sư mặc đồ nâu -> Chiu rúc trong các bụi cây vì là kẻ ác -> Chim kêu thì chim ác, chim xấu mới ra mặt.
Câu 2. Nghệ thuật miêu tả các loài chim :
- Bồ các : kêu váng lên.
- Sáo : hót, to te học nói
- Tu hú đậu cây tu hú mà kêu tiếng to nhất họ
- Chim ngói sạt qua rồi vội vã kéo nhau về
- Nhạn vũng vẫy tít trời xanh kêu “chéc chéc”
- Bìm bịp được kể bằng một câu chuyện hấp dẫn như cổ tích.
- Diều hâu:
+ Mũi khoằm, lao như mũi tên đánh nhau bắt gà con.
+ Tiếng kêu rú lên.
- Chèo bẻo đánh diều hâu túi bụi, kêu “chéc chéc”.
- Chim cắt cánh nhọn như dao chọc tiết.
c. Kết hợp tả và kể:
Ví dụ: Chim bìm bịp. - Giời khoác cho nó bộ cánh nâu (tả).
- Những câu còn lại là kể.
d. Trong từng loài chim tác giả đã quan sát và nhấn mạnh các đặc điểm riêng biệt. Thế giới chim liên kết thành một xã hội như loài người: có hiền, có dữ, có mâu thuẫn giải quyết bằng bạo lực… Để miêu tả được như vậy người kể phải có tình cảm gắn bó với làng quê, với thiên nhiên rất sâu sắc.
Câu 3. Chất liệu văn hóa dân gian.
- Thành ngữ: Kẻ cắp gặp bà già (xem chú thích (7) trang 113.
- Đồng dao: Bồ các là bác chim ri Chim ri là dì sáo sậu… -
Kể chuyện : Câu chuyện ông sư lừa bịp chết thành chim bìm bịp. Cách cảm nhận này tạo cho chúng ta hình dung thế giới loài chim như loài người, tính cách ứng xử giống người nhưng nó có thể làm ta ác cảm với những con chim theo tác giả là « ác » mà thực tế không như vậy.
Câu 4. - Cho hiểu biết rất nhiều điều mới về chim và thiên nhiên thôn quê quanh mình rất phong phú và kì diệu.
- Càng yêu quê hương đất nước Việt Nam.
I) Tìm hiểu chung:
1) Tác giả:
- Duy Khán (1934-1993) _ Bắc Ninh
- Tác phẩm của ông thấm đẫm chất hồn hậu của thôn quê.
2) Tác phẩm:
+ Xuất xứ: trích từ hồi ký tự truyện "Tuổi thơ im lặng"
+ Thể loại: ký; hồi tưởng của tác giả
+ Bố cục: 2 phần
- Phần đầu: từ đầu ... bay đi _ Cảnh buổi sớm chớm hè ở làng quê
- Phần còn lại: Thế giới loài chim
II) Tìm hiểu nội dung:
1) Khung cảnh ngày hè:
- Các loài hoa: hoa lan, hoa giẻ, hoa móng rồng
- Các loài vật: ong, bướm, chim
- Âm thanh: lao xao của loài vật, của đất trời, của tiếng trẻ em nô đùa
*Một bức tranh thiên nhiên vui nhộn, sinh động khi cào hè.
2) Thế giới loài chim:
a) Nhóm chim lành:
- Bồ các, chim ri, sáo sậu, sáo đen, tu hú, ...
* Chúng có ích cho con người và gắn bó với đời sống con người.
b) Nhóm chim ác:
- Chim diều hâu, quạ, chim cắt
- Tác giả đã sử dụng phép nhân hóa, cách gọi kèm theo thái độ yêu, ghét.
* Tác giả muốn ca ngợi sự phong phú, đa dạng của thế giới loài chim và vẻ đẹp của miền quê đất nước Việt Nam.
