Tôi là một người cao lênh khênh, gầy nhẳng, trông như một bộ xương biết đi. Tôi mặc áo giáp, đầu đội mũ sắt, vai vác giáo dài, cưỡi trên lưng con ngựa già còm nhom, hăng hái lên đường lập chiến công. Đang đi, chợt hai thầy trò phát hiện ra ba bốn chục chiếc cối xay gió giữa đồng và tôi vừa nhìn thấy liền nói với giám mã bằng giọng tràn đầy khí thế: Vận may run rủi khiến cho sự nghiệp của chúng ta tốt đẹp quá sự mong muốn, vì kia kìa, anh bạn Xan-chô Pan-xa ơi, có đến ba chục hoặc trên ba chục tên khổng lồ ghê gớm, ta quyết giao chiến giết hết bọn chúng.
Tôi háo hức tưởng tượng ra kết quả của cuộc giao chiến này là vừa thoả chí bình sinh, vừa thu được chiến lợi phẩm, vừa hành động hợp với ý Chúa: Những chiến lợi phẩm thu được, chúng ta sẽ bắt đầu giàu có. Bởi đây là một cuộc chiến đấu chính đáng và quét sạch cái giống xấu xa này ra khỏi mặt đất là phụng sự ý Chúa đấy.
Đầu óc tôi bị ám ảnh thường xuyên bởi những truyện kiếm hiệp rẻ tiền trong tủ sách của lão nên đâm ra mê muội, điên rồ. Thế mới sinh ra chuyện tôi nhìn những chiếc cối xay gió hiền lành, quen thuộc thành bọn khổng lồ hung ác, xa lạ. Mặc cho Xan-chô hết lời giải thích, tôi vẫn khăng khăng không chấp nhận sự thật. Tôi muốn ra tay tiêu trừ lũ khổng lồ xấu xa ấy. Mục đích của tôi rất tốt, chỉ tiếc rằng cái đầu óc hoang tưởng kia đã làm cho nó trở nên hão huyền. Tôi hay cao giọng phê phán bác giám mã Xanchô: Xem ra anh chẳng thành thạo gì về những chuyện phiêu lưu… Đấy là những tên khổng lồ, và nếu anh sợ thì hãy lánh xa ra mà cầu kinh trong lúc ta sẽ đương đầu với chúng trong cuộc giao tranh điên cuồng và không cân sức.
Chẳng biết sợ là gì, tôi hung hăng vung giáo xông vào đánh. Nếu đối thủ của tôi thật sự là quân gian ác cần tiêu diệt thì hành động của tôi là dũng cảm, đáng khen, nhưng tôi lại đánh nhau với những cối xay gió vô tri vô giác cho nên hành động ấy hóa nực cười: tôi thúc con Rô-xi-nan-tê xông lên chẳng thèm để ý tới giám mã Xan-chô đang hét bảo là rõ ràng xông vào đánh những cối xay gió chứ không phải là bọn khổng lồ.
Trước mắt tôi là đám cối xay gió nhưng trong bụng vốn đinh ninh phía trước là những tên khổng lồ nên tôi chẳng những không nghe lời can ngăn của giám mã Xan-chô, mà khi đã tới gần cũng chẳng nhận ra đấy là những chiếc cối xay; đã thế, tôi còn thét lớn: “Chớ có chạy trốn, lũ hèn mạt nhát gan kia, bởi duy nhất chỉ có một hiệp sĩ tấn công bọn mi đây”. Vừa lúc đó nổi lên một làn gió nhẹ và các cánh quạt lớn của những chiếc cối xay gió bắt đầu chuyển động; thấy thế, tôi liền nói: "Dù cho bọn ngươi có vung nhiều cánh tay hơn cả gã khổng lồ Bri-a-rô-ô, các ngươi cũng sắp phải đền tội”. Nói xong, tôi nhiệt tình thành tâm niệm cầu mong nàng Đuyn-xi-nê-a của mình cứu giúp cho trong lúc nguy nan này; rồi lấy khiên che kín thân, tay lăm lăm ngọn giáo, lão thúc con Rô-xi-nan-tê phi thẳng tới chiếc cối xay gió gần nhất ở trước mặt, và đâm mũi giáo vào cánh quạt; gió làm cánh quạt quay tít khiến ngọn giáo gãy tan tành, kéo theo cả người và ngựa ngã văng ra xa.
Thấy tình cảnh của tôi như vậy, Xan-chô Pan-xa vội thúc lừa chạy đến cứu, và khi tới nơi thì thấy chủ nằm không cựa quậy. “Giúp tôi với, lạy Chúa , Xan-chô nói, tôi đã chẳng bảo ngài rằng phải coi chừng cẩn thận đấy ư, rằng đó chi là những chiếc cối xay gió, ai chẳng biết thế, trừ kẻ nào đầu óc cũng quay cuồng như cối xay ”. Giám mã Xan-chô nói rất đúng tâm trạng của tôi lúc này. Nhưng trong tình thế dở cười dở khóc ấy, lão vẫn ngoan cố cho rằng việc làm của mình là đúng và vẫn tự lừa dối bằng những lời lẽ hoa mĩ hoang đường, bịa đặt: Thôi im đi, anh bạn Xan-chô… chuyện chinh chiến thưởng biến hoá khôn lường chứ không như các chuyện khác; bởi lẽ, ta cho rằng, và đúng là như thế, chính lão pháp sư Phơ-re-xtôn trước đây đã đánh cắp thư phòng và sách vở của ta, bây giờ lại biến những tên khổng lồ kia thành cối xay gió để tước đi của ta niềm vinh quang đánh bại chúng, vì tôi thâm thù ta lắm cơ; nhưng rồi các pháp thuật xấu xa của tôi cũng sẽ không thể nào đối chọi với thanh kiếm lợi hại của ta. Đến nước này thì giám mã Xan-chô chi còn biết lắc đầu và cầu Chúa hết sức phù hộ cho và nâng tôi dậy , đỡ tôi ngồi tại trên lưng con Rô-xi-nan-tê cũng bị toạc nửa vai!
Tuy bị trọng thương nhưng tôi không hề rên rỉ. Tinh thần chịu đựng kiên cường ấy cũng đáng khen nhưng rất tiếc đấy lại là do tôi cố bắt chước đúng như các hiệp sĩ giang hồ… trong sách: Ta không kêu đau là vì hiệp sĩ giang hồ có bị thương thế nào cũng không được rên rỉ, dù xổ cả gan ruột ra ngoài
Vì quá khát khao với ước mơ làm hiệp sĩ nên tôi cũng quá nhập thân vào vai trò này, dù người ngoài nhìn vào chỉ thấy hình ảnh một gã ngớ ngẩn, điên cuồng thì với tôi thì những việc làm của anh ta hoàn toàn là vì chính nghĩa, và nhằm thực hiện được những lí tưởng to lớn: “ Những chiến lợi phẩm thu được, chúng ta sẽ trở nên giàu có: bởi đây là một cuộc chiến đấu chính đáng, và quét cái giống xấu xa này khỏi mặt đất là phụng sự của Chúa đấy”.
Khi nghe Xan- chô can ngăn vì đó chỉ là những chiếc cối xay gió, mọi sự chiến đấu đều là vô nghĩa thì tôi vẫn quyết tâm đến cùng với niềm tin của mình, hơn nữa còn cho rằng Xan- chô “không thành thạo gì về việc phưu lưu” và quyết tâm đến cùng “đấy chính là những tên khổng lồ, và nếu như anh sợ thì hãy lánh ra xa mà cầu kinh trong lúc trong lúc ta sẽ đương đầu với chúng, một cuộc giao tranh không cân sức”, sau đó lao vào đánh nhau với những chiếc cối xay gió, mặc lời can ngăn của Xan- chô.
Nhà văn Xéc- van- téc đã sử dụng bút pháp trào phúng của mình để làm cho hình ảnh của tôi trở lên hài hước, ngớ ngẩn. Không chỉ chủ động lao vào những chiếc cối xay gió, mà khi đến gần anh ta còn thét lớn như những người hiệp sĩ thực thụ: “Chớ có chạy trốn, lũ hèn mạt nhát gan kia, bởi duy nhất chỉ có một hiệp sĩ tấn công bọn mi đây”
Những đoạn độc thoại của tôi với chiếc cối xay gió cũng khiến cho người đọc cảm thấy thật nực cười “ Dù cho bọn ngươi có vung nhiều cánh tay hơn cả gã khổng lồ Bri- a- rê- ô, các ngươi cũng sắp phải đền tội”. Đến đây, ta có thể thấy tôi đã quá bị ám ảnh bởi những cuốn thuyết mà mất hết khả năng nhận thức, ngớ ngẩn một cách hoang đường, mê mẩn đến mất cả đi sự tỉnh táo. Tuy nhiên, xét một cách công bằng, ngoài sự u mê, hoang tưởng thì khát vọng của tôi là hoàn toàn cao đẹp, khát vọng là một hiệp sĩ, mong có thể bảo vệ được cho nhân dân. Anh ta cũng là một người rất dũng cảm, dù trong tâm thức của tôi những chiếc cối xay gió là những tên khổng lồ nhưng vẫn dũng cảm một mình lao vào.
Đến khi bị thương cũng không một lời rên rỉ bởi anh ta quan niệm “Ta không kêu đau là vì các hiệp sĩ giang hồ có bị thương thế nào cũng không được rên rỉ, dù xổ cả ruột gan ra ngoài”. Như vậy, nhân vật tôi có khát vọng cao đẹp, chính nghĩa; là con người không màng đến những hiểm nguy, hết lòng vì lí tưởng ấy. Nhưng do quá u mê, không tỉnh táo, không nhận thức được thực tế của vấn đề nên mọi hành động đều thất bại và trở thành trò cười cho người đối diện. Người bạn đồng hành của tôi là Xan- chô- pan-xa thì lại có những tính cách, suy nghĩ hoàn toàn đối ngược.
Xan- chô- pan- xa là người có sự tỉnh táo, nhận thức được đâu là kẻ thù, đâu là chiếc cối xay gió mà lên tiếng giải thích cho người chủ của mình biết: “Xuất hiện kia chẳng phải là những tên khổng lồ đâu mà chỉ là những chiếc cối xay gió, cái vật trông giống cánh tay là những cánh quạt, khi có gió thổi chúng sẽ lăn tròn làm chuyển động cối đá bên trong”. Cũng vì đầu óc tỉnh táo mà khi Đôn-ki- hô-tê điên cuồng lao vào những chiếc cối xay gió thì Xan- chô rất bình tĩnh đứng bên ngoài chứng kiến. Ta thấy được “điểm hơn” của Xan- chô so với Đôn- ki- hô- tê là tỉnh táo, biết nhận thức mọi thứ xung quanh. Song, hắn ta lại là một tên nhát gan, không hoàn thành nhiệm vụ của một người bạn đồng hành.
Khi biết Đôn- ki- hô tê lao vào đánh nhau với chiếc cối xay gió là điên cuồng, vô ích nhưng anh ta không cố gắng khuyên can đến cùng, hoặc giúp đỡ để ông chủ của mình không nhận lấy thất bại thảm hại như vậy. Hay khi Đôn- ki- hô- tê bị những chiếc cánh quạt làm cho bị thương thì Xan-chô lại nói những lời lẽ đả kích sự u mê của Đôn- ki- hô- tê : “ Đó chỉ là chiếc cối xay gió, ai chẳng biết thế, trừ kẻ nào có đầu óc quay cuồng như cối xay”
Như vậy, đoạn trích “ Đánh nhau với cối xay gió” nhà văn Xéc- van- téc đã xây dựng thành công một cặp nhân vật có tính cách hoàn toàn đối lập nhau, qua đó cũng tạo được cặp nhân vật bất hủ trong văn học thế giới. Đôn- ki- hô- tê tuy u mê nhưng có những phẩm chất đáng quý, Xan- chô tuy tỉnh táo nhưng cũng có những tính cách đáng chê trách.
