“Uống nước nhớ nguồn” đạo lý sống của con người Việt Nam, trải qua bao nhiêu thời, câu tục ngữ ấy vẫn còn nguyên giá trị cho tới tới ngày nay, đó là biết ơn, sự thành kính của thế hệ đi sau đối với thế hệ đi trước, luôn ân tình trọn nghĩa, thủy chung một lòng. Nhắc tới câu tục ngữ “uống nước nhớ nguồn” chắc chả mấy ai xa lạ gì, đó là truyền thống quý báu của dân tộc ta, truyền từ đời này sang đời khác.
“Uống nước nhớ nguồn” chứa đựng lòng biết ơn sâu sắc, một hình tượng đẹp, một tình cảm thiêng liêng, thể hiện lối ứng xử, thái độ người với người trong xã hội.
“Uống nước” đó là thành quả mà chúng ta đang được hưởng thụ từ các thế hệ đi trước để lại, là điều kiện để con cháu được trưởng thành và lớn lên, nhớ nguồn là nguồn cội, là gốc rễ, nơi cho ta những giọt nước trong lành, mát rượi, nguồn nước mà chúng ta đang sử dụng hằng ngày là của thiên nhiên, của đất trời, nhờ có nguồn nước mà cây cối được sinh sôi, nảy nở, muôn loài được tươi tốt và phát triển, chúng ta có thể thiếu ăn trong ba ngày có thể không sao nhưng chỉ cần thiếu nước một hôm thôi là chúng ta đã thấy khó chịu, nhìn người không có sức sống. Uống nước chính là ta đang hưởng thụ từ những giọt nước quý báu của thiên nhiên, được đổ về từ các nguồn, cung cấp nước cho chúng ta uống và sinh hoạt, cho động thực vật phát triển.
Còn hiểu về nghĩa bóng của câu tục ngữ đó là lòng biết ơn của con cháu đối với cha ông mình đã có công trong việc vun đắp, tạo ra những thành quả để chúng ta có thể tận hưởng, mà đó là cả mồ hôi và nước mắt, ngay cả máu cũng đổ xuống để có được cơ ngơi như ngày hôm nay, vì thế chúng ta phải biết quý trọng, luôn tỏ lòng biết ơn và thành kính đối với các vị bậc tiền bối, đối với cha ông của mình.
Câu tục ngữ chỉ dài đúng bốn chữ, rất dễ nhớ, dễ thuộc nhưng để có thể làm được đúng ý của câu tục ngữ không phải là điều dễ dàng gì, không phải một sớm một chiều để có thể thực hiện được, ý nghĩa của câu có 2 vế, thứ nhất đó là lòng biết ơn của con cháu đối với tổ tiên đã cho ta những gì tốt đẹp nhất để chúng ta có thể tận hưởng được điều đó, vế thứ hai đó là nêu lên được trách nhiệm, nghĩa vụ của con cháu đối với thành tựu mà ông cha ta truyền lại cho chúng ta đến bây giờ. Chúng ta phải có nghĩa vụ phát triển và khôi phục những tàn tích của xã hội thời xưa,nhằm tưởng nhớ những công lao mà ông cha ta để lại cho.
Quan niệm nhân sinh, tồn tại và mất đi của một đời người tuy ngắn ngủi nhưng phải có chúng ta hãy sống sao cho đẹp với đời, câu tục ngữ nói lên mối quan hệ giữa người và người có nhiều vấn đề phức tạp và nan giải, chỉ có tình nghĩa, sự tôn trọng và tin tưởng lẫn nhau mới giúp chúng ta cùng nhau vượt qua khó khăn.
Đầu tiên chúng ta phải biết ơn và nhớ ơn cha mẹ, ông bà người có công sinh thành và dưỡng dục mình cho tới ngày hôm nay, không có sự hy sinh, chăm lo của gia đình thì bản thân chúng ta không thể tự lớn lên và phấn đấu được, chính vì thế chúng ta phải luôn khắc cốt ghi tâm những gì mà họ đã hy sinh cho chúng ta, đó không phải là ngày một ngày hai có thể làm được. Bố mẹ đã hy sinh cả tuổi trẻ, thanh xuân, sức khỏe, nhan sắc của mình để chúng ta có cuộc sống ấm no, hạnh phúc.
Vượt ra khỏi ranh giới, không gian của một gia đình, đó là lòng biết ơn của chúng ta đối với cha ông trong việc dựng nước và giữ, ngày 27/7 hàng năm được chọn là ngày thương binh, liệt sĩ, Đảng và nhà nước luôn tạo mọi điều kiện và giúp đỡ gia đình, thân nhân liệt sĩ cùng nhau vượt qua khó khăn về mặt tinh thần và vật chất, đối với các đoàn thể, tập thể, cá nhân tổ chức những buổi dâng hương, dọn dẹp, nhổ cỏ, nhặt rác ở các khu nghĩa trang, đài tưởng niệm liệt sĩ. Đó chỉ là những việc làm vô cùng bé nhỏ thôi nhưng đủ cho ta thấy lòng biết ơn và nhớ ơn của con cháu đối với tổ tiên.
Câu tục ngữ là lời dạy và khuyên nhủ chúng ta sống phải làm sao không thẹn với đời, biết hy sinh và trân trọng những gì chúng ta đang có, không ai cho không ai cái gì hết, nhưng chỉ cần chúng ta chăm chỉ, cần, cù, chịu khó để học tập và lao động thì không gì có thể ngăn cản chúng ta thành công được, đạo lý “uống nước nhớ nguồn” là bài học là kim chỉ nam để chúng ta noi theo.
Tham khảo:
Ân tình ân nghĩa, thuỷ chung một lòng là nét đẹp mang tính truyền thống của đạo lí dân tộc, thể hiện lối ứng xử mang vẻ đẹp nhân văn của con người Việt Nam qua hàng nghìn năm lịch sử. Bài học đạo lí Uống nước nhớ nguồn đã thành tục ngữ, hoá thân trong lời hát câu ca, đã thấm sâu vào tâm hồn hàng triệu triệu con người Việt Nam xưa nay.
Câu tục ngữ Uống nước nhớ nguồn có hình tượng đẹp, hàm chứa một tư tưởng, tình cảm đẹp, một lối ứng xử đẹp.
Chỉ có 4 chữ ngắn gọn mà ý nghĩa sâu xa. Uống nước là điều kiện, nhớ nguồn là hệ quả. Nguồn là nơi phát nguyên những nguồn nước. Nước đầu nguồn thì trong mát ngọt lành. Nguồn nước có bao giờ vơi cạn? Nhờ nguồn mà sông suối, ao hồ, biển cả có nước quanh năm, sự sống được nở hoa kết trái. Uống nước là được hưởng thụ; nhờ có nguồn mà ta được uống nước. Chữ nhớ trong câu tục ngữ thể hiện tấm lòng nhớ ơn, biết ơn.
Câu Uống nước nhớ nguồn nêu lên mối quan hệ lịch sử, xã hội. Đó là hưởng thụ và nghĩa vụ. Câu tục ngữ nhắc nhở mỗi chúng ta bài học đạo đức: Phải nhớ ơn, biết ơn những người đã đem lại ấm no, hạnh phúc và yên vui cho mình.
Câu tục ngữ đã nói lên mối quan hệ tốt đẹp giữa con người với con người, giữa bốn nghìn lớp người trong xã hội ta. Nó nêu lên một quan niệm nhân sinh đầy tình người, đúc kết một nét đẹp về đạo lí, nhắc nhở mỗi người sống có tình có nghĩa, trọn vẹn thuỷ chung.
Lòng nhớ ơn, biết ơn là một tình cảm rất đẹp. Câu tục ngữ giáo dục chúng ta lòng biết ơn tổ tiên, ông bà, cha mẹ. Nó nhắc nhở chúng ta biết ơn nhân dân vĩ đại đã đem mồ hôi xương máu xây dựng và bảo vệ đất nước. Bát cơm ta ăn, mái nhà ta ở, trang sách, ngọn đèn, ngôi trường soi sáng tâm hồn ta... đã thấm sâu công ơn hàng triệu người dân cày, người thợ, thầy giáo, cô giáo... Lá quốc kì đỏ thắm, đất nước độc lập thanh bình... là do xương máu của biết bao anh hùng liệt sĩ. Giang sơn gấm vóc hôm nay là do nguồn thiêng ông cha, như một nhà thơ đã ca ngợi:
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ...
(Đất nước - Nguyễn Khoa Điềm.)
Lòng biết ơn không chỉ được khắc sâu trong tâm hồn mà còn phải được thể hiện bằng hành động cụ thể. Con cháu hiếu thảo với ông bà cha mẹ. Tục cúng lễ giỗ tết với nén hương thơm toả khói trên bàn thờ gia tiên. Con cái chăm học chăm làm, sống tốt đẹp làm vẻ vang cho dòng họ, biết săn sóc ông bà cha mẹ khi già yếu. Ngày 27/7 và ngôi nhà tình nghĩa là sự thế hiện lòng biết ơn của toàn dân đối với thương binh liệt sĩ. Học sinh biết tôn sư trọng đạo... Đó là hành động biết “Uống nước nhớ nguồn”.
Để giáo dục lòng biết ơn, nhân dân ta đã sáng tạo nên những câu tục ngữ, bài ca dao đậm đà, ý đẹp lời hay đã thấm sâu vào máu thịt và hồn người:
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
Ai ơi bưng bát cơm đầy
Nhớ công hôm sớm cấy cày cho chăng?.
Con người có tổ có tông
Như cây có cội, như sông có nguồn.
Ở đời, người nhân hậu làm ơn không bao giờ nghĩ tới chuyện trả ơn. Họ coi việc cứu giúp mọi người là nghĩa vụ của lương tâm. Lòng biết ơn luôn nhắc nhở chúng ta vừa nhớ tới cội nguồn, nhớ tới thế hệ đi trước, đồng thời phải nghĩ tới những lớp người mai sau. Biết nhớ nguồn còn phải biết khơi nguồn là vậy.
Câu tục ngữ: Uống nước nhớ nguồn là bài học lớn dạy ta biết làm người. Nó gợi nhớ trong lòng ta món nợ đời sâu nặng:
Cơm cha, áo mẹ, chữ thầy
Nghĩ sao cho bõ những ngày ước ao
“Uống nước” ở đây được hiểu theo nghĩa bóng là sự thừa hưởng thành quả lao động hoặc thành quả đấu tranh của người đi trước, thế hệ trước. “Nguồn” nếu hiểu theo nghĩa đen là nơi xuất phát dòng nước; hiểu theo nghĩa bóng, chỉ những người đi trước, những người làm ra thành quả nào đó, người ta phải nhớ ơn và đền ơn xứng đáng những người đã đem lại thành quả cho mình đang hưởng.
Như một quy luật, trong tự nhiên hay xã hội, không có hiện tượng nào mà không có nguồn gốc. Đất nước Việt Nam hôm nay có được là nhờ tổ tiên từ mấy ngàn năm trước dựng nước và giữ nước. Cha mẹ sinh ra ta. Thầy cô giáo dạy ta học hành. Ta trưởng thành lớn khôn nhờ có nguồn gốc là thầy cô cha mẹ. Thế cho nên tục ngữ mới có câu: “Công cha như núi Thái Sơn. Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra” và “Không thầy đố mày làm nên”. Khi cầm bát cơm, ta nhớ tới công sức của người lao động đã “một nắng hai sương” làm ra hạt gạo củ khoai:
Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày
Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần.
Tấm áo ta mặc, cuốn sách ta đọc và bao thứ cần thiết khác, là thành quả lao động của bao cô chú công nhân, trí thức... ngày đêm miệt mài trong xưởng máy, nơi làm việc. Hôm nay ta sống trong hòa bình, độc lập là sự thừa hưởng thành quả đấu tranh của thế hệ đi trước đả đổi bằng xương máu.
Như vậy, trong cuộc sống, không có thành quả nào mà không có công lao của một ai đó tạo nên.
Những người hưởng thụ những thành quả của người đi trước phải biết ơn, quý mến, kính trọng công lao của người đi trước, thế hệ đi trước. Biết ơn các vua Hùng dựng nước, dân ta có ngày Giỗ Tổ Hùng Vương. Biết ơn cha mẹ sinh thành, thầy cô dạy dỗ, chúng ta cố gắng phấn đấu để trở thành con ngoan trò giỏi. Lòng biết ơn giúp con người đoàn kết với nhau hơn, sống thân ái với nhau hơn. Thiếu lòng biết ơn và hành động đền ơn, con người sẽ trở nên ích kỉ, vô trách nhiệm. Trong thực tế, không phải không có những kẻ vô ơn, thậm chí quay lưng phản bội lại những người đã có công lao với mình. Đó là những kẻ tự cắt đứt với nguồn cội, tự tách mình ra khỏi cộng đồng. Những kẻ đó bao giờ cùng bị xã hội lên án và sớm muộn sẽ bị nghiêm trị.
“Uống nước” thì phải “nhớ nguồn”. Phải có những hành động cụ thể nào để thể hiện sự “nhớ nguồn”? Bác Hồ nói: “Các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Câu nói ấy đã thể hiện cao nhất hành động “nhớ nguồn” của tất cả chúng ta. “Nhớ nguồn”, nghĩa là phải giữ gìn, bảo vệ thành quả của những người đi trước đã tạo ra. “Nhớ nguồn” cũng có nghĩa là phải biết sử dụng thành quả lao động một cách hợp lí, đúng đắn, tiết kiệm. Chẳng hạn, nhớ công lao cha mẹ, thầy cô và bao người khác, ta hết sức giữ gìn bàn ghế, sách giáo khoa... để các bạn học sau ta vẫn còn sử dụng tốt các thứ đó. Một điều rất quan trọng nữa là ta đã hưởng thành quả của những người đi trước, do vậy ta còn phải biết tạo ra thành quả để lại cho những người đi sau, thế hệ sau ta. Có như vậy, ta mới xứng đáng với người đi trước, thế hệ đi trước.
“Uống nước nhớ nguồn” là đạo lí làm người của dân tộc ta. Một người có lòng biết ơn và có hành động đền ơn là một người có nhân cách đẹp. Đối với học sinh chúng ta, phấn đấu trở thành con ngoan, trò giỏi là cách đền ơn thiết thực nhất với công lao của cha mẹ, thầy cô và xã hội.
