- Đôn Ki-hô-tê dòng dõi quý tộc, Xan-cho Phan-xa nguồn gốc nông dân. Đôn Ki-hô-tê gầy gò, cao lênh khênh lại cưỡi trên lưng con ngựa còm, nên càng cao thêm. Xan-chô Pan-xa đã béo lùn lại được nhà văn bố trí ngồi trên lưng lừa nên càng lùn tịt,
- Đôn Ki-hô-tê có khát vọng cao cả, Xan-chô Pan-xa có ước muốn tầm thường. Đôn Ki-hô-tê mong giúp ích cho đời, Xan-chô Pan-xa chỉ nghĩ đến cá nhân mình. Đôn Ki-hô-tê mê muội, Xan-chô- Pan-xa tỉnh táo. Đôn Ki-hô-tê hão huyền, Xan-chô Pan-xa thiết thực. Đôn Ki-hô-tê dũng cảm, Xan-chô Pan-xa hèn nhát.
-> Hai nhân vật đối lập nhau làm nổi bật nhau lên.
Hiệp sĩ Đôn Ki- hô- tê tuôi trạc năm mươi. Chữ "Đôn" ghép vào với tên là chỉ người quý tộc ở Tây Ban Nha. Gầy gò, cao lênh khênh, cưỡi trên lưng con ngựa còm, mình mặc áo giáp, đầu đội mũ sắt, vai vác giáo dài, toàn những thứ đã han gỉ của tổ tiên lão lục tìm được rồi đem ra đánh bóng, lão bắt chước những nhân vật trong loại truyện hiệp sĩ lão đã ngốn quá nhiều, muốn làm hiệp sĩ lang than để tiễu trừ quân gian ác, giúp đỡ người lương thiện.Đầu óc lão mê muội, chẳng còn tỉnh táo (nguyên nhân), nhìn thấy những chiếc cối xay gió, lại tưởng bọn khổng lồ gian ác, sau đó lại tưởng là pháp thuật của pháp sư Phơ-re-xtôn. Lão muốn ra tay tiễu trừ cái giống xấu xa, khát vọng ấy chẳng phải là không tốt đẹp, chỉ tiếc cái đầu óc hoang tưởng kia làm cho sai lệch đi, trở nên hão huyền. Lão chẳng biết sợ là cái gì, dũng cảm xông vào một cuộc giao tranh không cân sức; kể ra đây cũng là một phẩm chất đáng khen nếu đối thủ là quân gian ác thực sự, nhưng hành động ấy lại trở thành nực cười, chỉ vì đánh nhau với cối xay gió. Lão bị trọng thương mà không hề rên rỉ; cũng đáng học tập đấy chứ, nhưng đáng tiếc là lão muốn làm theo các hiệp sĩ giang hồ... trong sách! Lão không quan tâm đến những nhu cầu của cá nhân mình, kể cả chuyện ăn chuyện ngủ, trong khi ở đời bao kẻ chỉ lo ngủ, lo ăn, - nhưng tất cả lại chỉ vì "tình nương" Duy-xi-nê-a! Tổng kết về nhân vật này: tuy có ít khía cạnh tốt đẹp đấy, nhưng do ngốn quá nhiều loại truyện xấy nên Đôn Ki-hô-tê trở thành nhân vật nực cười, đáng trách mà cũng đáng thương. Xan-chô Pan-xa: một bác nông dân béo, lùn, nhận làm giám mã cho Đôn Ki-hô-tê với hi vọng sau này chủ công thành danh toại, bác sẽ được làm thống đốc, cai trị một vài hòn đảo. Giám mã đủng đỉnh cưỡi lừa đi theo chủ, lúc nào cũng mang theo bầu rưỡu và cái túi hai ngăn đựng đầy đủ thức ăn ngon.Khi nhìn thấy những chiếc cối xay gió, đầu óc bác hoàn toàn tỉnh táo, khi chủ muốn tấn công, bác cna ngăn (xem cụm đối thoại đầu tiên của hai nhân vật - Xec-van-tex chỉ đặt dấu ngoặc kép ở đầu và cuối mỗi cụm đối thoại). Bác không theo chủ khi chủ xông tới giao tranh với cối xay gió; xử sự như thế có đúng không? Dù thế nào đi nữa cũng phải thừa nhận rằng bác sợ hãi, nhút nhát, nếu không muốn nói là hèn nhát. Hơi đau một chút là sẽ rên rỉ ngay như bác nói thì thật quá đáng! Quan tâm đến những nhu cầu vật chất hàng ngày như cái ăn cái ngủ là chuyện bình thường; nhưng hình như bác quá chú trọng chăm lo cho cá nhân mình nên trở thành tầm thường.
