M. Gorky, nhà văn vĩ đại của nước Nga, từng khẳng định một chân lý sâu sắc: "Văn học là nhân học." Câu nói ngắn gọn này không chỉ là một nhận định về bản chất của văn học mà còn là một lời khẳng định về vai trò, sứ mệnh của nó trong đời sống con người. Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, chúng ta cần đi sâu vào khám phá mối quan hệ mật thiết giữa văn học và con người, cũng như những biểu hiện cụ thể của nó trong các tác phẩm văn học.
Văn học và sự phản ánh đa chiều về con người
Trước hết, "văn học là nhân học" vì văn học là tấm gương phản chiếu chân thực nhất về con người. Mọi tác phẩm văn học, dù là truyện ngắn, tiểu thuyết, thơ ca hay kịch, đều xoay quanh con người với những cung bậc cảm xúc, những suy tư, trăn trở, và cả những khát vọng, ước mơ. Văn học không chỉ ghi lại những sự kiện lịch sử, những biến cố xã hội mà còn đi sâu vào thế giới nội tâm phong phú của con người. Từ những nhân vật anh hùng, kiệt xuất đến những con người bình thường, bé nhỏ, văn học đều thể hiện sự quan tâm đặc biệt đến số phận, tính cách, và những mối quan hệ của họ trong cuộc sống.
Văn học không né tránh bất kỳ khía cạnh nào của con người, từ những điều tốt đẹp, cao thượng đến những mặt tối tăm, xấu xa. Nó khám phá cả những khát vọng về tự do, công lý, tình yêu thương, cũng như những nỗi sợ hãi, sự ích kỷ, lòng tham. Bằng cách đó, văn học giúp chúng ta hiểu rõ hơn về chính mình, về những người xung quanh, và về bản chất phức tạp của con người.
Văn học và sự giáo dục, bồi dưỡng tâm hồn
Hơn thế nữa, "văn học là nhân học" còn vì văn học có vai trò quan trọng trong việc giáo dục và bồi dưỡng tâm hồn con người. Thông qua những tác phẩm văn học, chúng ta được tiếp xúc với những giá trị đạo đức, những bài học về cuộc sống, về tình yêu thương, lòng nhân ái, sự sẻ chia. Văn học giúp chúng ta học cách đồng cảm với người khác, biết trân trọng những điều tốt đẹp trong cuộc sống, và hướng tới những giá trị chân, thiện, mỹ.
Những tác phẩm văn học kinh điển như "Chiến tranh và Hòa bình" của Lev Tolstoy, "Những người khốn khổ" của Victor Hugo, hay "Truyện Kiều" của Nguyễn Du đều là những bài học vô giá về cuộc sống, về tình yêu, về lẽ phải. Chúng giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử, văn hóa, và những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Bằng cách đọc và suy ngẫm về những tác phẩm này, chúng ta trở nên giàu có về tâm hồn, biết sống đẹp hơn, ý nghĩa hơn.
Văn học và sự thay đổi xã hội
Không chỉ dừng lại ở việc phản ánh và giáo dục, văn học còn có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự thay đổi xã hội. Bằng ngòi bút sắc bén của mình, các nhà văn đã vạch trần những bất công, những tiêu cực trong xã hội, và lên tiếng bảo vệ những người yếu thế. Họ đã khơi dậy lòng yêu nước, tinh thần đấu tranh, và khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Những tác phẩm như "Tắt đèn" của Ngô Tất Tố, "Bước đường cùng" của Nguyễn Công Hoan, hay "Số đỏ" của Vũ Trọng Phụng đều là những tiếng nói đấu tranh mạnh mẽ chống lại những tệ nạn xã hội, những áp bức, bóc lột trong xã hội cũ. Chúng đã góp phần thức tỉnh lương tri của con người, và thúc đẩy sự thay đổi, tiến bộ của xã hội.
Kết luận: Sức sống vĩnh cửu của văn học
Tóm lại, khẳng định "văn học là nhân học" của M. Gorky là hoàn toàn chính xác. Văn học không chỉ là một hình thức giải trí, mà còn là một công cụ để khám phá, hiểu rõ về con người, để giáo dục và bồi dưỡng tâm hồn, và để thúc đẩy sự thay đổi xã hội. Sức sống vĩnh cửu của văn học nằm ở chỗ nó luôn gắn liền với cuộc sống con người, phản ánh những khát vọng, ước mơ, và những trăn trở của con người trong suốt quá trình phát triển của lịch sử. Chính vì vậy, việc đọc và nghiên cứu văn học không chỉ là một thú vui, mà còn là một nhu cầu thiết yếu để con người hoàn thiện bản thân và đóng góp vào sự phát triển của xã hội.