Bài 25. Phong trào Tây Sơn

Bài 25. PHONG TRÀO TÂY SƠN.

Tóm tắt bài học

I. KHỞI NGHĨA NÔNG DÂN TÂY SƠN.

1. Xã hội Đàng Trong nửa sau thế kỉ XVIII/ Nguyên nhân khởi nghĩa Tây Sơn.

Từ giữa thế kỉ XVIII, chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong suy yếu.

- Triều đình: “Quốc phó” Trương Phúc Loan nắm hết quyền hành, khét tiếng tham nhũng.

- Địa phương: Quan lại, hào cường kết bè cánh đàn áp, bóc lột dân thậm tệ, đua nhau ăn chơi xa xỉ.

- Nông dân: Bị lấn ruộng đất, nộp nhiều thứ thuế, ngày càng cơ cực →Bất bình, oán giận →Khởi nghĩa bùng lên như khởi nghĩa chàng Lía, khởi nghĩa Tây Sơn…

2. Khởi nghĩa Tây Sơn bùng nổ.

a. Lãnh đạo. Mùa xuân năm 1771, ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ và Nguyễn Lữ phất cờ khởi nghĩa.

b. Căn cứ.

- Trước: Vùng Tây Sơn thượng đạo (An Khê, Gia Lai).

- Sau: Vùng Tây Sơn hạ đạo, Kiên Mĩ (Tây Sơn, Bình Định)

c. Lực lượng tham gia.

Với danh nghĩa “lấy của người giàu chia cho người nghèo”, người dân nhiệt tình tham gia, có nông dân nghèo, đồng bào Chăm, Ba-na, Thợ thủ công, thương nhân, hào mục,…

II. TÂY SƠN LẬT ĐỔ CHÍNH QUYỀN HỌ NGUYỄN & ĐÁNH TAN QUÂN XÂM LƯỢC XIÊM.

1. Lật đổ chính quyền họ Nguyễn (1777).

- Tháng 9/ 1773, Tây Sơn chiếm phủ Quy Nhơn; giữa 1774, kiểm soát từ Quảng Nam đến Bình Thuận.

- Biết tin, chúa Trịnh phái quân đánh chiếm Phú Xuân (Huế). Chúa Nguyễn phải vượt biển vào Gia Định.

- Ở thế bất lợi, Nguyễn Nhạc phải hòa với Trịnh để đánh Nguyễn.

- Từ năm 1776 – 1783, Tây Sơn đã 4 lần đánh vào Gia Định.

- Năm 1777, Tây Sơn bắt giết được chùa Nguyễn. Nguyễn Ánh chạy thoát →Chính quyền họ Nguyễn bị lật đổ.

2. Đuổi Xiêm/ Chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút (1785).

a. Nguyên nhân.

- Nguyễn Ánh cầu cứu vua Xiêm.

- Năm 1784, hơn 5 vạn quân thủy, bộ Xiêm kéo vào đánh chiếm miền Tây Gia Định & gây nhiều tội ác với dân ta.

b. Diễn biến.

- Tháng 1/1785, Nguyễn Huệ tiến quân vào Gia Định. Ông chọn khúc sông Tiền từ Rạch Gầm đến Xoài Mút làm trận địa nhử địch.

- Sáng 19/01/1785, quân Xiêm lọt vào trận địa mai phục.

c. Kết quả.

- Bị tấn công bất ngờ và mãnh liệt, quân Xiêm bị tiêu diệt gầm hết.

- Nguyễn Ánh thoát chết, sang Xiêm lưu vong.

d. Ý nghĩa.

- Là một trong những trận thủy chiến lớn và lừng lẫy nhất trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc.

- Đưa phong trào Tây Sơn phát triển lên một trình độ mới & trở thành phong trào quật khởi của cả dân tộc.

III. TÂY SƠN LẬT ĐỔ CHÍNH QUYỀN HỌ TRỊNH (1786).

1. Hạ thành Phú Xuân – Tiến ra Bắc Hà diệt họ Trịnh.

- Tháng 6/ 1786, được Nguyễn Hữu Chỉnh giúp, nghĩa quân Tây Sơn hạ thành Phú Xuân, rồi giải phóng toàn bộ đất Đàng Trong.

- Với danh nghĩa “phù Lê diệt Trịnh”, Nguyễn Huệ quyết định tiến ra Đàng Ngoài.

- Giữa 1786, Nguyễn Huệ đánh Thăng Long. Chúa Trịnh bị dân bắt nộp →Họ Trịnh sụp đổ. Nguyễn Huệ giao quyền cho vua Lê rồi về Nam.

Ý nghĩa: Tạo những điều kiện cơ bản cho sự thống nhất đất nước. Đáp ứng nguyện vọng của dân.

2. Nguyễn Hữu Chỉnh mưu phản. Nguyễn Huệ thu phục Bắc Hà.

- Tây Sơn rút về Nam. Bắc Hà lại rối loạn. Lê Chiêu Thống phải mời Nguyễn Hữu Chỉnh giúp dẹp tàn dư học Trịnh. Từ đó, Chỉnh lộng quyền & ra mặt chống Tây Sơn.

- Nguyễn Huệ sai Vũ Văn Nhậm ra trị tội Chỉnh. Diệt được Chỉnh, Nhậm lại kiêu căng, có mưu đồ riêng.

- Giữa 1788, Nguyễn Huệ ra diệt Nhậm & xây dựng chính quyền ở Bắc Hà.

IV. TÂY SƠN ĐÁNH TAN QUÂN THANH (1789).

1. Quân Thanh xâm lược nước ta.

- Lê Chiêu Thống cầu cứu nhà Thanh. Vua Thanh thực hiện ý đồ xâm lược.

- Cuối 1788, nhà Thanh cử Tôn Sĩ Nghị đem 29 vạn quân, chia làm 4 đạo, kéo vào nước ta.

- Trước thế giặc mạnh, Ngô Văn Sở &Ngô Thì Nhậm cho quân rút khỏi Thăng Long, báo tin cho Nguyễn Huệ & dựng phòng tuyến ở Tam Điệp (Ninh Bình) và Biện Sơn (Thanh Hóa).

- Tại Thăng Long, quân Thanh tàn bạo, Lê Chiêu Thống đê hèn →Dân ta căm thù cao độ.

2. Quang Trung đại phá quân Thanh (1789).

- Hay tin cấp báo, Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế, lấy niên hiệu là Quang Trung, lập tức tiến ra Bắc.

- Từ Nghệ An vào Thanh Hoá, Quang Trung đều tuyển thêm quân.

- Từ Tam Điệp, Quang Trung chia làm 5 đạo quân tiến công.

- Đêm 30 Tết Kỉ Dậu (1789), quân ta vượt sông Gián Khẩu (sông Đáy).

- Đêm mồng 3 Tết, ta chiếm đồn Hà Hồi (Thường Tín, Hà Nội).

- Mờ sáng mồng 5 Tết, ta đánh đồn Ngọc Hồi, cùng lúc quân ta tấn công Đống Đa.

- Tướng giặc Sầm Nghi Đống tự tử, Tôn Sĩ Nghị mất vía, chạy về nước.

- Trưa mồng 5 Tết, Quang Trung vào Thăng Long.

Như vậy, trong 5 ngày đêm chiến đấu, dưới sự chỉ huy của Quang Trung, quân Tây Sơn  đã quét sạch ngót 30 vạn quân Thanh và bè lũ bán nước ra khỏi bờ cõi.

3. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn.

a. Nguyên nhân thắng lợi, nhờ:

- Ý chí đấu tranh chống áp bức, bóc lột…

- Tình yêu nước cao cả; tinh thần đoàn kết, không sợ hy sinh…

- Sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của Quang Trung và bộ chỉ huy, Quang Trung_Anh hùng dân tộc vĩ đại.

b. Ý nghĩa lịch sử. Từ 1771 – 1789, 17 năm liên tục chiến đấu, nghĩa quân Tây Sơn đã:

- Lật đổ Nguyễn, Trịnh – Lê →Xóa ranh giới chia cắt đất nước, đặt nền tảng thống nhất quốc gia.

- Đánh tan quân xâm lược Xiêm, Thanh →Bảo vệ nền độc lập và lãnh thổ của Tổ quốc.

Ôn tập

1/ Hãy nêu những nét chính về tình hình xã hội Đàng trong ở nửa sau thế kỉ XVIII?

2/ Tại sao nhân dân hăng hái tham gia khởi nghĩa Tây Sơn ngay từ đầu?

3/ Khi tiến hành lật đổ chính quyền họ Nguyễn, tại sao Nguyễn Nhạc phải hòa với quân Trịnh?

4/ Tại sao Nguyễn Huệ lại chọn khúc sông Tiền từ Rạch Gầm đến Xoài Mút làm trận địa quyết chiến?

5/ Trình bày nguyên nhân, diễn biến, kết quả chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút (1785).

6/ Theo em, chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút có ý nghĩa quan trọng như thế nào?

7/ Theo em, yếu tố nào giúp quân Tây Sơn lật đổ được các chính quyền Nguyễn, Trịnh – Lê?

8/ Trình bày cuộc tiến quân của Quang Trung đại phá quân Thanh vào dịp Tết Kỉ Dậu (1789).

9/ Hãy lập bảng niên biểu để liệt kê những cống hiến to lớn của phong trào Tây Sơn đối với lịch sử dân tộc từ năm 1771 – 1789.

.