Bài 12. Đất và sinh quyển

Đất phân biệt với các vật thể tự nhiên, khác ở chỗ nó là vật chất không sống nhưng tơi xốp và có độ phì; còn đá chù yếu tồn tại ở dạng rắn, nước ở dạng lòng, sinh vật là những vật thể sống.

Sự hình thành các vật thể: đá, nước, sinh vật tương đối độc lập; còn sự hình thành đất là sản phẩm tổng hợp của các vật thể tự nhiên trên.

- Khái niệm: Đất là lớp vật chất tơi xốp nằm trên cùng của bề mặt lục địa.

- Phân biệt đất và lớp vỏ phong hóa:

Phương pháp giải:

Đọc thông tin trong mục “Các nhân tố hình thành đất” và quan sát hình 12.2.

Lời giải chi tiết:

Vai trò của các nhân tố trong việc hình thành đất:

- Đá mẹ: cung cấp vật chất vô cơ cho đất => quyết định thành phần khoáng vật và cơ giới của đất.

- Khí hậu:

+ Nhiệt, ẩm phá hủy đá gốc tạo ra các sản phẩm phong hóa => phong hóa thành đất.

+ Ảnh hưởng đến chế độ nhiệt ẩm của đất, sự hòa tan, rửa trôi hoặc tích tụ vật chất trong các tầng đất.

- Sinh vật: cung cấp chất dinh dưỡng cho đất (thực vật cung cấp chất hữu cơ, vi sinh vật phân giải xác động, thực vật tổng hợp thành mùn).

- Địa hình:

+ Độ cao:ảnh hưởng đến quá trình hình thành đất.

+ Hướng sườn: ảnh hưởng đến nhiệt ẩm và mùn trong đất.

+ Độ dốc: ảnh hưởng đến độ dày tầng đất và chất dinh dưỡng trong đất.

+ Hình thái địa hình: nơi trũng ngập nước thường xuyên có đất khác với nơi cao ráo thoát nước tốt.

- Thời gian: xảy ra toàn bộ các hiện tượng của quá trình hình thành đất, tác động của các nhân tố hình thành đất.

- Con người: hoạt động sản xuất khiến đất tốt lên/xấu đi.

- Khái niệm: Sinh quyển là toàn bộ sinh vật sống trên Trái Đất, tạo thành một quyển của Trái Đất.

- Giới hạn: phụ thuộc giới hạn phân bố của sinh vật, gồm toàn bộ thủy quyển, phần thấp của khí quyển, lớp đất và một phần của thạch quyển.

- Đặc điểm của sinh quyển (là các cơ thể sống):

+  Thực vật: thành phần quan trọng của sinh quyển. Trên Trái Đất, các loài thực vật sống cùng nhau tạo nên thảm thực vật.

+ Động vật: thường sống thành bầy đàn trong các môi trường tự nhiên khác nhau.

+ Vi sinh vật: có mặt ở khắp nơi trong sinh quyển, có tính thích nghi mạnh và sinh sản nhanh.

Phương pháp giải:

- Đọc thông tin trong mục “Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố sinh vật”.

- Có 5 nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố sinh vật: khí hậu, nước, đất, địa hình, sinh vật, con người.

Lời giải chi tiết:

Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển, phân bố của sinh vật:

- Khí hậu: tác động trực tiếp đến sự phát triển và phân bố của sinh vật thông qua ánh sáng, nhiệt độ và độ ẩm không khí.

+ Ánh sáng: điều kiện sinh tồn quan trọng nhất của cây xanh, nhờ có ánh sáng cây xanh mới thực hiện được quá trình quang hợp.

+ Nhiệt độ: mỗi loài sinh vật thích nghi với 1 giới hạn nhiệt độ nhất định (các loài ưa nhiệt cao thường phân bố ở môi trường đới nóng, các loài ưa nhiệt vừa thường ở môi trường đới ôn hòa, các loài ưa nhiệt thấp hoặc chịu lạnh sống ở môi trường đới lạnh.

+ Độ ẩm: cần thiết cho sinh vật phát triển.

- Nước: cần thiết cho sinh vật sinh trưởng và phát triển.

- Đất: các đặc tính lí, hóa và độ phì của đất tác động đến sự phát triển và phân bố của thực vật.

+ Mỗi loài thực vật phát triển trên 1 loại đất nhất định.

+ Một số loài động vật không thích ánh sáng thường trú ẩn trong các hang dưới đất.

- Địa hình:

+ Độ cao: làm thay đổi nhiệt độ và lượng mưa => các vành đai sinh vật khác nhau.

+ Hướng sườn: hướng sườn khác nhau thường có lượng mưa, ẩm và sự chiếu sáng khác nhau => sinh vật phát triển khác nhau.

- Sinh vật:

+ Thực vật, động vật và vi sinh vật có mối quan hệ chặt chẽ với nhau trong chuỗi thức ăn.

+ Động vật có mối quan hệ với thực vật về nơi cư trú (nơi thực vật phong phú thường có nhiều loài động vật cư trú).

- Con người: ảnh hưởng nhiều đến sự phát triển và phân bố của sinh vật.

+ Mở rộng phạm vi phân bố của sinh vật (mang từ nơi này đến nơi khác), đa dạng thêm các loài sinh vật (lai tạo giống).

+ Việc phá rừng, khai thác rừng bừa bãi => giảm đa dạng sinh học, nhiều loài có nguy cơ tuyệt chủng.

Đá mẹ (đá gốc) là nguồn cung cấp vật chất vô cơ cho đất, quyết định đến thành phần khoáng vật, thành phần cơ giới của đất

⇒ Quá trình phong hoá, quá trình tích lũy và biến đổi chất hữu cơ trong đất, quá trình di chuyển khoáng chất và vật liệu hữu cơ trong đất

⇒ Hình thành nên các loại đất khác nhau.

Ở các loại đất khác nhau có các loài thực vật khác nhau là do sự phát triển và phân bố của thực vật chịu ảnh hưởng của các đặc tính lí, hóa và độ phì của đất -> Mỗi loài thực vật phát triển thích hợp ở mỗi loại đất nhất định.

Tác động của con người đến sự phát triển và phân bố của thực vật, động vật:

* Tích cực:

 - Mang giống cây trồng, vật nuôi từ nơi khác nhau để mở rộng sự phân bố.

 - Cải tạo nhiều giống cây trồng vật nuôi có hiệu quả kinh tế cao.

 - Trồng rừng, mở rộng diện tích rừng tạo nơi sinh sống nơi sinh sống cho loài động vật hoang dã.

* Tiêu cực: 

 - Phá rừng bừa bãi ảnh hưởng tiêu cực thực vật, động vật mất nơi cư trú sinh sống.

 - Ô nhiễm môi trường do phát triển công nghiệp, phát triển dân số, dẫn đến thu hẹp môi trường sống sinh vật.