Thông qua việc miêu tả cảnh đánh cá đêm của một đoàn thuyền trên biển, tác giả ca ngợi không khí lao động mới, khẩn trương, hiên ngang tràn đầy niềm lạc quan của những con người làm chủ công việc, làm chủ biển cả bao la hùng vĩ.
Phân tích bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá” của Huy Cận để làm rõ nhận xét trên.
Thuyền về nước lại sầu trăm ngả
Củi một cành khô lạc mấy dòng
Nếu như trong tác phẩm “Tràng Giang” ta bắt gặp ở Huy Cận một nỗi sầu xuyên suốt dằng dặc triền miên đến nao lòng người thì ta lại gặp ở tác phẩm “Đoàn thuyền đánh cá” một hình ảnh hoàn toàn khác, hình ảnh một cuộc sống mới. Qua việc miêu tả cảnh đánh cá đêm của một đàn thuyền trên biển tác giả đã ca ngợi không khí lao động mới khẩn truơng, hiên ngang tràn đầy niềm lạc quan yêu đời của những con người làm chủ công việc, làm chủ biển cả bao la hùng vĩ
Sóng đã cài them đêm sập cửa
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi
Câu hát căng buồm với gió khơi
Một ngày đã kết thúc,thiên nhiên đang dọn dẹp chuẩn bị nghỉ ngơi, nhịp độ thật khẩn truơng. Ở chân trời phía Tây kia mặt trời như một hòn lủa đỏ rực đang lặn xuống biển,những con sóng gợn những nét ngang luân chuyển như cài then,bức màn ban đêm bị kéo sập xuống nhanh gọn và dứt khoát. Đúng lúc con người và thiên nhiên nghỉ ngơi ấy “đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi” bừng bừng khí thế.Trong màn đêm rộng lớn, mênh mang “câu hát căng buồm cùng gió khơi” vút lên, bừng sáng, thêng thang, âm vang, náo nức, tựa như hoà cùng gió đại dương,câu hát thổi căng cánh buồm băng băng lao về phía trước
Giữa mây cao với biển bằng, giữa gió với trăng,giữa đại dượng mênh mông cảnh lao đông trên biển được miêu tả thật sinh đông, đầy chất thơ. Đó là những động từ mạnh mẽ “lái gió, luớt, dàn đan, quẫy, lùa, kéo xoăn tay..”, những màu sắc rực rỡ mà vô cùng hài hoà “đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng,, lấp lánh đuốc đen hồng, trăng vàng choé, vẩy bạc, đuôi vàng, nắng hồng”, những nét thiên nhiên đầy thơ mộng mà hùng vĩ “mây cao biển bằng, đêm thở, sao lùa nước Hạ Long, dặm xa, bụng biển, trăng cao…” Vẻ đẹp của thiên nhiên hoà hợp với con người lao động tạo thành một bức tranh thật hùng vĩ tráng lệ mà không kém phần nên thơ đầy sức sống. Ta như thấy cả màn đêm huyền ảo, thấy ánh trăng long lanh dát bạc, cá quẫy đuôi sóng sánh ánh trăng vàng,thấy nhứng đợt sóng nối tiếp nhau vỗ vào mạn thuyền những bài ca du duơng. Trên mặt biển bài ca gọi cá của dân chài vẫn tiếp tục ngân vang, rộn rã, thiết tha:
Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao
Biển cho ta cá như lòng mẹ
Nuôi lớn đời ta tự buổi nào
Thiên nhiên lúc này hòa cùng một nhịp đập với con người, như người bạn thân thiết của con người, như người mẹ mà con người thân thuộc từ tấm bé.Vẻ đẹp của biển cả bao la hùng vĩ đã làm cho con người thêm sức mạnh, giảm bớt những nhọc nhằn vất vả trong cuộc đời lao động, làm cho con người thêm lạc quan chinh phục thiên nhiên và làm chủ cuộc sống của mình.
Ta kéo xoăn tay chum cá nặng
Vảy bac đuôi vàng loé rạng đông
Lưới xếp buồm lên đón nắng hồng
Vậy là một đêm đã trôi qua, ngày đang tới gần, nhịp độ công việc lại càng khẩn trương, những người dân chài lực lưỡng đang nhanh chóng hoàn thành công việc “Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng”,người đọc tưởng như thấy hình ảnh người dân chài hiện lên mạnh mẽ với những bắp thịt cuồn cuộn hăng say làm việc, kéo lên những “chùm cá nặng”. Đây là một hình ảnh ẩn dụ đầy sáng tạo ca ngợi vẻ đẹp của người lao động. Và một đêm dài lao động miệt mài, hăng say đã có thành quả, những khoang thuyền ăm ắp cá,vẩy bạc, đuôi vàng lấp lánh trong ánh rạng đông thật rực rỡ.
Đoàn thuyên chạy đua cùng mặt trời
Mặt trời đội biển nhô màu mới
Mắt cá huy hoàng muôn dặm khơi
Khổ thơ cuối tả đoàn thuyên đánh cá đang trở về bến.Tiếng hát vút lên đưa đoàn thuyền ra khơi đánh cá, tiếng hát rộn rã suốt cuộc hành trình, tiếng hát của lòng lạc quan, của tình yêu thiên nhiên, đất nước, của tình yêu cuộc sống, tiếng hát của niềm tin,tiếng hát mừng vui thắng lợi nay lại vang lên hào sảng, mạnh mẽ cùng với nắng sớm, với gió biển đưa đoàn thuyền trở về. Đoàn thuyền lao vun vút trên mặt biển như chạy đua cùng mặt trời, cùng thời gian. Và khi “mặt trời đội biển nhô màu mới” thì đoàn thuyền đánh cá cũng đã về tới đích, “mắt cá huy hoàng muôn dặm khơi”. Giữa ánh rạng đông rực rỡ muôn triệu mắt cá cũng như những mặt trời nhỏ toả sáng huy hoàng muôn dặm khơi. Đó là mặt trời của thành quả lao động chân chính của những con người lao động lạc quan không biết mệt mỏi.Bức tranh thơ rực rỡ màu sắc, âm vang âm thanh, tràn trề nhựa sống của những con người lao động làm chủ công việc, làm chủ biển cả rộng lớn, mênh mông thật đẹp để lại cho mỗi con người đã từng đọc tác phẩm này một ấn tượng khó phai nhoà.
Với âm hưởng khoẻ khoắn, hào hùng, lạc quan, với những sáng tạo trong việc xây dựng hình ảnh bằng liên tưởng,tượng phong phú, độc đáo bài thơ đúng là một “khúc tráng ca”. “Khúc tráng ca” ca ngợi không khí lao động mới,khẩn trương, hiên ngang, tràn đầy niềm lạc quan, “khúc tráng ca” ca ngợi những con người lao động mới, những con người làm chủ công việc, làm chủ cuộc sống của chính mình, làm chủ cả biển cả bao la hùng vĩ.
Huy Cận là một trong những tên tuổi tiêu biểu của phong trào Thơ mới trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, với những tác phẩm nổi tiếng như Lửa thiêng, Vũ trụ ca... Sau Cách mạng, ông nhanh chóng hòa nhập vào công cuộc kháng chiến vĩ dại của dân tộc chống thực dân Pháp. Hòa bình lập lại, từng trang thơ Huy Cận ấm áp hơi thở của cuộc sống mới đang lên. Đoàn thuyền đánh cá được sáng tác ở Hòn Gai, năm 1958. Sau một chuyến tác giả đi thực tế dài ngày, được đánh giá là một trong những bài hay của thơ ca Việt Nam hiện đại.
Với đôi mắt quan sát sắc sảo, trí tưởng tượng phong phú, trái tim nhạy cảm và tài năng nghệ thuật điêu luyện, nhà thơ đã vẽ nên trước mắt chúng ta một khung cảnh lao động tuyệt vời trên biển. Cả bài thơ như một bức tranh sơn mài lộng lẫy với những màu sắc huyền ảo, cuốn hút vô cùng:
Mặt trời xuống biển như hòn lửa.
Sóng đã cài then, đêm sập cửa.
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi,
Câu hát căng buồm cùng gió khơi.
Đoàn thuyền đánh cá rời bến vào lúc hoàng hôn. Phía ấy mặt trời như một hòn lửa đỏ rực đang lặn dần vào lòng đại dương mênh mông. Màn đêm buông xuống, kết thúc một ngày. Chính vào thời điểm ấy ngư dân bắt tay vào công việc quen thuộc của mình: ra khơi đánh cá. Mặt biển đêm không lạnh lẽo mà ấm áp hẳn lên bởi tiếng hát âm vang náo nức, thể hiện niềm vui to lớn của con người lao động được giải phóng: Cậu hát căng buồm cùng gió khơi. Đây là cách nói độc đáo, sáng tạo của Huy Cận, khiến chúng ta tưởng như tiếng hát hòa cùng gió mạnh, thổi căng cánh buồm, đẩy thuyền phăng phăng rẽ sóng. Cánh buồm no gió tượng trưng cho khí thế phơi phới đi lên của công cuộc dựng xây đất nước.
Lời hát ngợi ca sự giàu có và hào phóng của biển cả cùng vẻ đẹp lung linh, diệu kì của nó trong đêm. Bút pháp lãng mạn của nhà thơ vẽ nên khung cảnh vừa thực vừa ảo:
Hát rằng: Cá bạc biển Đông lặng
Cá thu biển Đông như đoàn thoi
Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng.
Đến dệt lưới ta, đàn cá ơi!
Vẻ đẹp của biển đã làm giảm bớt nỗi nhọc nhằn vất vả, đem lại niềm vui và sức mạnh cho con người đang chinh phục thiên nhiên, làm chủ cuộc đời.
Cảnh đánh cá trong đêm dược nhà thơ quan sát và miêu tả với một cảm hứng trữ tình mãnh liệt. Tác giả như nhập thân vào thiên nhiên, vào công việc, vào con người:
Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng,
Ra đậu dặm xa dò bụng biển,
Dàn đan thế trận lưới vây giăng.
Những hình ảnh lái gió, buồm trăng, mây cao, biển bằng phảng phất phong vị thơ cổ điển nhưng vẫn tươi mới chất hiện thực. Một chuyến ra khơi đánh cá cũng giống như một trận đánh. Cũng thăm dò tìm cho ra bãi cá; cũng dàn đan thế trận để giăng lưới, bủa lưới sao cho trúng luồng cá bạc, để sáng mai lúc trở về, thuyền nào thuyền nấy đầy ắp cá.
Đã bao đời, người ngư dân có mối quan hệ chặt chẽ với biển cả. Họ thuộc biển như thuộc lòng bàn tay. Bao loài cá họ thuộc tên, thuộc dáng, thuộc cả thói quen của chúng:
Cá nhụ cá chim cùng cá đé,
Cá song lấp lánh đuốc đen hồng
Cái đuôi em quẫy trăng vầng chóe.
Đêm thở: Sao lùa nước Hạ Long.
Trên mặt biển đêm, ánh trăng long lanh dát bạc, cá quẫy đuôi, sóng sánh trăng vàng. Bài ca gọi cá vẫn tiếp tục ngân vang, lúc náo nức, lúc thiết tha. Trăng thức cùng ngư dân, trăng cùng sóng dập dờn bên mạn thuyền, như gõ nhịp phụ họa cho tiếng hát. Trăng chiếu sáng cho ngư dân kéo được những mẻ cá đầy. Thiên nhiên, con người thật là hoà hợp.
Bóng đêm đang tan, ngày đang đến, nhịp độ công việc càng sôi nổi, khẩn trương:
Sao mờ, kéo lưới kịp trời sáng,
Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng.
Vảy bạc đuôi vàng lóe rạng đông,
Lưới xếp buồm lên đón nắng hồng.
Bao công lao vất vả đã được đền bù. Dáng người ngư dân đang choãi chân, nghiêng người, dồn tất cả sức mạnh vào đôi cánh tay cuồn cuộn để kéo lên những mẻ lưới nặng trĩu mới đẹp làm sao! Bóng dáng họ in trên nền trời hồng rực của buổi bình minh. Những tia nắng sớm chiếu trên khoang cá đầy làm lấp lánh thêm vảy bạc, đuôi vàng và màu sắc phong phú của bao loài cá cũng khiến cho cảnh rạng đông thêm rực rỡ. Nhịp điệu câu thơ cuối chậm rãi, gợi cảm giác thanh thản, vui tươi, phản ánh tâm trạng thoải mái của ngư dân trước kết quả tốt đẹp của chuyến ra khơi.
Khố thơ cuối cùng miêu tả cảnh trở về của đoàn thuyền đánh cá:
Câu hát căng buồm với gió khơi,
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời.
Mặt trời đội biển nhô màu mới,
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi.
Vẫn là tiếng hát khoẻ khoắn của người ngư dân dạn dày sóng nước đang vươn lên làm chủ cuộc đời. Tiếng hát hoà trong gió, thổi căng cánh buồm đưa đoàn thuyền ra khơi đêm trước, nay lại cùng đoàn thuyền đầy ắp cá hân hoan về bến. Hình ảnh Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời rất hiện thực mà cũng rất hào hùng. Nó phản ánh một thói quen lâu đời của ngư dân là đưa cá về bến trước khi trời sáng, đồng thời cũng thế hiện khí thế đi Lên mạnh mẽ của họ trong công cuộc xây dựng đất nước sau giải phóng.
Hoà cùng niềm vui to lớn của mọi người, nhà thơ chắp cánh cho trí tưởng tượng của mình bay bổng. Đoàn thuyền lao vun vút trên mặt biển. Mặt trời đội biển nhô màu mới một màu hồng rạng rỡ, tinh khôi và ánh mặt trời phản chiếu trong muôn ngàn mắt cá trên thuyền khiến nhà thơ liên tưởng tới hàng ngàn mặt trời nhỏ xíu đang tỏa sáng niềm vui. Đến đây, bức tranh biển cả ngập tràn sắc màu tươi sáng và ăm ắp chất sống trong từng dáng hình, đường nét của cảnh vật, của con người.
Đoàn thuyền đánh cá là một bài ca lao động hứng khởi, hào hùng. Nhà thơ ca ngợi biển cả mênh mông - nguồn tài nguyên bất tận của Tổ quốc, ca ngợi những con người lao động cần cù, gan góc, ngày đêm làm giàu cho đất nước. Cảm hứng trữ tình của Huy Cận và nghệ thuật điêu luyện của ông đã cuốn hút người đọc thực sự. Chúng ta cùng chia sẻ niềm vui to lớn với nhà thơ, với tất cả. Những người lao động mới đang kiêu hãnh ngẩng cao đầu trên con đường đi tới tương lai tươi sáng. Nửa thế kỉ đã trôi qua, bài thơ vẫn giữ nguyên vẹn giá trị ban đầu của nó. Phần nào, bài thơ giúp chúng ta hiểu được chân dung tinh thần mới của Huy Cận sau bao biến cố lịch sử trọng đại của đất nước và dân tộc - một Huy Cận trữ tình cách mạng.
