I. KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Mạch lạc và những yêu cầu về mạch lạc trong văn bản
a) Mạch lạc trong văn bản là gì?
Trong văn bản, mạch lạc là sự tiếp nối các ý theo một trình tự hợp lí. Sự tiếp nối hợp lí giữa các ý thể hiện ra ở sự tiếp nối hợp lí của các câu, các đoạn, các phần trong văn bản. Xem xét ví dụ sau đây:
Cắm bơi một mình trong đêm. Đêm tối như bưng không nhìn rõ mặt đường. Trên con đường ấy, chiếc xe lăn bánh rất êm. Khung cửa xe phía cô gái ngồi lồng đầy bóng trăng. Trăng bồng bềnh nổi lên qua dãy Pú Hồng. Dãy núi này có ảnh hưởng quyết định đến gió mùa đông bắc ở miền Bắc nước ta. Nước ta bây giờ của ta rồi; cuộc đời bắt đầu hửng sáng.
(Dẫn theo Diệp Quang Ban, Văn bản và liên kết trong tiếng Việt, NXB GD, 1998, Tr. 62)
- Có thể xem sự tiếp nối các câu trong ví dụ trên là hợp lí được không? Vì sao?
Gợi ý: Các câu trong ví dụ trên chỉ tiếp nối với nhau về mặt hình thức (phần đầu câu sau lặp lại ý ở phần cuối câu trước). Vì thế, đọc toàn bộ văn bản, chúng ta không thể hiểu văn bản nói cái gì. Sự thực thì các câu trên được trích ra từ những văn bản khác nhau và lắp ghép lại. Sự tiếp nối chỉ được xem là hợp lí khi các câu, các đoạn, các phần của văn bản phải thống nhất xoay quanh một chủ đề. Vi phạm điều này, văn bản không được coi là mạch lạc.
- Các câu sau đây đã được sắp xếp theo một trình tự hợp lí chưa? Vì sao?
(1) Tôi đã nổ súng.
(2) Tôi đang phiên gác.
(3) Tôi đã đánh bật được cuộc tấn công.
(4) Tôi đã thấy quân địch tiến đến.
Gợi ý: Các câu văn trên không vi phạm tính thống nhất chủ đề. Nhưng như thế chưa đủ để đánh giá là chúng mạch lạc. Bởi vì, trình tự các câu không hợp lí khi phản ánh diễn biến trước sau của sự việc. Trình tự đúng phải là: (2) à (4) à (1) à (3).
2. Các điều kiện để một văn bản có tính mạch lạc
a) Truyện Cuộc chia tay của những con búp bê kể về nhiều sự việc (mẹ bắt hai con phải chia đồ chơi; hai anh em Thành và Thuỷ rất thương nhau; chuyện về hai con búp bê; Thành đưa em đến lớp chào cô giáo và các bạn; hai anh em phải chia tay; Thuỷ để cả hai con búp bê lại cho Thành) nhưng tại sao vẫn hợp lí, thống nhất? Sự việc nào là sự việc chính trong truyện này? Sự việc chính ấy gắn với những nhân vật chính nào?
Gợi ý: Truyện có thể kể về nhiều sự việc. Tuy nhiên, để các sự việc trong truyện có sự kết nối mạch lạc với nhau thì các sự việc phải cùng xoay quanh chủ đề chung. Các sự việc của truyện Cuộc chia tay của những con búp bê cùng thống nhất trong chủ đề gìn giữ tổ ấm gia đình, gìn giữ tình cảm giữa các thành viên trong gia đình. Sự việc chính trong truyện là cuộc chia tay của hai anh em Thành, Thuỷ; cuộc chia tay giữa những con búp bê cũng chính là hình ảnh biểu trưng cho sự việc chính này. Các sự việc khác đều tập trung phục vụ cho sự thể hiện sự việc đó. Như vậy, sự việc chính của truyện cũng không thể tách rời các nhân vật chính. Không thể xem những sự việc không quan hệ mật thiết với nhân vật chính là sự việc chính và ngược lại.
Như vậy, ngoài sự thống nhất chủ đề, đối với văn bản truyện thì sự việc chính, nhân vật chính là những điểm quan trọng tạo nên mạch lạc. Bên cạnh đó, hệ thống từ ngữ của văn bản cũng có vai trò to lớn trong việc thể hiện mạch lạc.
b) Các từ ngữ chia tay, chia đồ chơi, chia ra, chia đi, chia rẽ, xa nhau, khóc,... cứ lặp đi lặp lại trong bài đồng thời với sự lặp lại các từ ngữ biểu thị ý không muốn chia cắt như: anh cho em tất, chẳng muốn chia bôi, chúng lại thân thiết quàng tay lên vai nhau, không bao giờ để chúng nó ngồi cách xa nhau,... Sự lặp lại này có vai trò gì trong mạch lạc của văn bản?
Gợi ý: Lặp là một phương thức liên kết văn bản và đồng thời sự lặp đi lặp lại hệ thống các từ ngữ liên quan đến chủ đề của văn bản cũng là điều kiện để văn bản duy trì mạch lạc. Đối sánh giữa các từ ngữ được lặp lại bên trên với chủ đề của truyện Cuộc chia tay của những con búp bê sẽ thấy được điều này.
c) Trong văn bản Cuộc chia tay của những con búp bê có đoạn kể việc hiện tại, có đoạn kể việc quá khứ, có đoạn kể việc ở nhà, có đoạn kể việc ở trường, có đoạn kể chuyện hôm qua, có đoạn kể chuyện sáng nay,…
Hãy cho biết các đoạn ấy được nối với nhau theo mối quan hệ nào trong các mối quan hệ dưới đây
- Liên hệ thời gian.
- Liên hệ không gian.
- Liên hệ tâm lí (nhớ lại).
- Liên hệ ý nghĩa (tương đồng, tương phản).
Những mối liên hệ giữa các đoạn ấy có tự nhiên và hợp lí không?
Gợi ý: Các bộ phận của văn bản có thể liên hệ với nhau theo nhiều kiểu: liên hệ về mặt thời gian (sự việc nào xảy ra trước kể trước, sự việc nào xảy ra sau kể sau); liên hệ về không gian, chẳng hạn:
Tôi dắt em ra khỏi lớp. [...]. Ra khỏi trường, tôi kinh ngạc thấy mọi người vẫn đi lại bình thường và nắng vẫn vàng ươm trùm lên cảnh vật.
Vừa tới nhà, tôi đã nhìn thấy một chiếc xe tải đỗ ở trước cổng. Mấy người hàng xóm đang giúp mẹ tôi khuân đồ đạc lên xe.
Cũng có thể là liên hệ tâm lí như phần đầu của truyện (các sự việc trong các đoạn được kể lại theo dòng hồi nhớ của nhân vật); và liên hệ ý nghĩa.
Dù được nối theo nhiều mối liên hệ khác nhau nhưng giữa các đoạn này vẫn có được một trình tự rất tự nhiên và hợp lí.
II. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG
1. a) Tính mạch lạc của văn bản Mẹ tôi (Ét-môn-đô đơ A-mi-xi) được thể hiện như thế nào?
Gợi ý: Truyện xoay quanh nội dung chủ đạo, đó là lời căn dặn của người cha đối với người con rằng: tình yêu thương và lòng kính trọng cha mẹ là tình cảm thiêng liêng và cao quý hơn cả. Thất đáng xấu hổ và nhục nhã cho kẻ nào chà đạp lên tình yêu thương đó. Nội dung này đã được triển khai một cách hợp lí và mạch lạc: người cha nhắc đến lỗi của đứa con; tiếp đó, ông khéo léo nhắc về những kỉ niệm, nhắc về tình yêu thương sâu sắc mà người mẹ đã và đang dành cho con để đứa con cảm nhận sâu sắc hơn lỗi lầm của mình, từ đó mà biết tự nhận ra phải trái. Bài văn kết thúc bằng những lời nói rất kiên quyết của người cha khi căn dặn và nhắc nhở đứa con mình.
b) Phân tích tính mạch lạc của văn bản sau:
Mùa đông, giữa ngày mùa, làng quê toàn màu vàng - những màu vàng rất khác nhau. Có lẽ bắt đầu từ những đêm sương sa thì bóng tối đã hơi cứng và sáng ngày ra trông thấy màu trời có vàng hơn mọi khi. Lúa chín dưới đồng vàng xuộm lại. Nắng nhạt ngả màu vàng hoe. Trong vườn, lắc lư những chùm quả xoan vàng lịm, không trông thấy cuống, như những chuỗi tràng hạt bồ đề treo lơ lửng. Từng chiếc lá mít vàng sẫm. Tàu đu đủ, chiếc lá sắn héo lại mở năm cánh vàng tươi. Buồng chuối quả chín vàng đốm. Nắng vườn chuối đương có gió lẫn với lá vàng, như những vạt áo nắng, đuôi áo nắng, vẫy vẫy. Bụi mía vàng xọng, từng đốt ngần phấn trắng. Dưới sân, rơm và thóc vàng giòn. Quanh đó, con gà, con chó cũng vàng mượt. Mái nhà phủ một màu rơm vàng mới. Tất cả đượm một màu trù phú, đầm ấm lạ lùng. Không có cảm giác héo tàn, hanh hao lúc sắp bước vào mùa đông.
Gợi ý: Phân tích tính mạch lạc của văn bản trên các phương diện như chủ đề, trình tự tiếp nối, hệ thống từ ngữ, mối liên hệ,... Chủ đề là cảnh sắc vàng của làng quê giữa ngày mùa. Trình tự miêu tả theo sự quan sát của tác giả từ bao quát đến cụ thể, từ xa đến gần, từ cao xuống thấp. Bắt đầu là liên hệ về thời gian, tiếp đến, liên hệ chủ yếu giữa các câu là liên hệ không gian,... Hệ thống các tính từ chỉ những sắc thái khác nhau của màu vàng cũng góp phần tạo nên mạch lạc của văn bản về sắc vàng của làng quê này.
2. Tại sao trong truyện Cuộc chia tay của những con búp bê tác giả không kể lại tỉ mỉ nguyên nhân dẫn đến sự chia tay của bố mẹ Thành, Thuỷ? Như vậy có làm cho truyện thiếu mạch lạc không?
Gợi ý: Sự việc chính của câu chuyện là cuộc chia tay giữa hai anh em Thành, Thuỷ và hai con búp bê. Các sự việc khác đều phải tập trung vào sự việc này. Kể tỉ mỉ về nguyên nhân dẫn đến sự chia tay của bố mẹ Thành, Thuỷ sẽ làm mất đi sự tập trung ấy và vì thế làm giảm đi sự thống nhất chủ đề, khiến văn bản thiếu mạch lạc.
1. Mạch lạc trong văn bản
a. * Khái niệm: Mạch lạc trong văn bản là những câu văn, đoạn văn, chi tiết…được sắp xếp theo một thứ tự quan sát hợp lí.
- Cần trình bày diễn đạt bằng ngôn ngữ, hình ảnh rõ ràng, sáng sủa.
Mạch lạc trong văn bản ở trong sách giáo khoa gồm có những tính chất: “trôi chảy ….tuần tự…thông suốt, liên tục, không đứt đoạn”.
b. Như vậy có thể nói rất đúng là: trong văn bản, mạch lạc là sự tiếp nối của các câu, các ý theo trình tự hợp lí. Đó là khái niệm rất đúng.
2. Các điều kiện để một văn bản có tính mạch lạc.
a. * Sự việc chính:
- “Cuộc chia tay của những con búp bê” có nhiều tình tiết, sự việc ấy đều hướng về một ý tứ chung đó là “sự chia tay của hai anh em Thành, Thủy”.
- Sự việc cứ diễn biến dần dần qua mỗi giai đoạn, mỗi phần.
- * Vai trò của “sự chia tay” và “những con búp bê”? của hai anh em?
Cuối cùng người đọc mới hiểu rằng cuộc chia tay của hai anh em nhưng không có cuộc chia tay của những con búp bê, và cũng không có cuộc chia tay của tình anh em.
Như vậy, văn bản này có bố cục mạch lạc. Tuy có nhiều tình tiết nhưng không có tình tiết nào lại không liên quan đến ý tưởng chung là nỗi đau đớn của sự chia tay.
b. Các từ ngữ: chia tay, chia đồ chơi, chia rẽ, xa nhau, khóc lặp đi lặp lại trong bài và những chi tiết khác biểu thị không muốn nhận chia cũng được lặp đi lặp lại như: “anh cho em tất, chẳng bao giờ muốn chia đôi” v.v… nói lên rằng hai anh em Thành, Thủy buộc phải chia tay nhưng tình anh em thì không thể chia tay. Như vậy, không một từ ngữ, chi tiết nào trong bài lại không liên quan đến chủ đề (vấn đề chủ yếu) nói lên nỗi đau đớn và thiết tha đó. Do vậy trong văn bản vẫn liên kết có mạch lạc và có sự thống nhất với nhau.
c. Trong văn bản “Cuộc chia tay của những con búp bê” có nhiều đoạn kể về thời gian, kể về không gian, kẻ về việc ở
nhà, kể về việc ở trường…những đoạn ấy nối nhau trong mối quan hệ tuần tự việc xảy ra trước kể trước, việc xảy ra sau kể sau…nghĩa là có sự sắp xếp mạch lạc về thời gian, không gian, về tâm lí, về ý nghĩa miễn là sự liên kết ấy hợp lí, tự nhiên. Ví dụ:
- Liên hệ về thời gian thì có “Đêm qua – Sáng nay”
- Liên hệ về không gian thì kể việc xảy ra ở nhà, và việc xảy ra khi đến chào cô giáo và các bạn ở trường.
- Liên hệ về tâm lí, nhớ lại khi Thủy lấy kim chỉ vá áo cho Thành ở sân vận động và chiều nào Thành cũng đi đón em.
- Liên hệ về ý nghĩa: Hai anh em xót xa vì em không được gặp bố trước khi chia tay (tương đồng). Ý nghĩa hai anh em chia đồ chơi trong đó mỗi người có ý nghĩa khác nhau (tương phản).
I. Luyện tập:
1. Tìm hiểu tính mạch lạc:
a. Văn bản Mẹ tôi:
* Tác giả đã làm tăng tính khách quan của sự việc và đối tượng:
- Qua cái nhìn của người bố, người đọc thấy được một cách rõ ràng, mạch lạc về hình ảnh và phẩm chất của nhân vật.
- Không có sự xuất hiện của người mẹ, tác giả dễ dàng mô tả, bộc lộ những tình cảm và thái độ của mình đối với người mẹ rất kín đáo, tế nhị và là một dòng chảy xuyên suốt ý thức của người viết đối với tìn cách của bà mẹ.
* Văn bản tuy có tiêu đề là Mẹ tôi, nhưng người mẹ không xuất hiện trực tiếp trong câu chuyện. Tuy vậy nội dung câu chuyện vẫn diễn biến mạch lạc qua bức thư của người bố gửi cho con. Hình tượng người mẹ hiện lên cao cả và lớn lao.
b.
(1) Bài thơ “Lão nông và các con”
Đã xây dựng theo bố cục ba phần, phân chia theo dụng ý nghệ thuật:
Mở bài: Hai câu đầu “Hãy lao động” đến “sung túc nhất đời”.
Hai câu mở đầu giới thiệu tóm tắt nội dung câu chuyện (ý lão nông dân muốn khuyên các con).
Thân bài: Gồm 14 câu tiếp theo: “Lão ông gần đất” đến “bời bời bội thu”.
Nói lên diễn biến câu chuyện: Lời dặn dò của lão nông đối với các con: (lời nói người sắp mất rất dễ hiểu, các con ông, kiểu lời trăn trối của cha một cách thực thà…).
Kết bài: Gồm 4 câu cuối “vàng với bạc” đến hết.
Kết thúc câu chuyện có tính chất ngụ ngôn, lão nông khuyên răn các con hãy lấy câu “Lao động là vàng”thể hiện một quan điểm lao động rất đúng đắn. Lời dạy của lao nông thực tế là sai, không có vàng trộn đất, nhưng lại rất đúng vì ruộng đất có giá trị như vàng, nếu chịu khó khai thác.
(2) Đoạn trích “Một số kinh nghiệm viết văn miêu tả” nhà văn Tô Hoài.
Mạch lạc trong văn bản ghi trên sách giáo khoa của nhà văn Tô Hoài được thể hiện như sau:
* Chủ đề chung xuyên suốt trong văn bản này là giao thoa các sắc vàng trù phú, đầm ấm của làng quê vào mùa đông và giữa ngày mùa.
* Cụ thể từ ý chủ đạo này tác giả đã nêu những biểu hiện cụ thể về sắc vàng trong một không gian và thời gian:
+ Thời gian: sáng ngày ra thì trông thấy màu trời có vàng…
+ Không gian:
- “Màu lúa chín vàng xuộm lại…”
- “Nắng nhạt ngả màu vàng hoa”
- “…Chùm hoa xoan vàng lịm”
- “Lá mít vàng ói”
- “Tàu đu đủ…năm cánh vàng tươi”
- “Buồng chuối đốn quả chín vàng”
- “…gió lẫn với lá vàng”
- “Bụi mía vàng sọng”
- “Rơm và thóc vàng giòn”
- “Chó cũng vàng mượt”.
- “Màu rơm vàng mới”
* Từ những ý đồ nghệ thuật biểu hiện các loại sắc vàng trên, tác giả đã trình bày văn bản có bố cục rõ rệt:
Mở bài: Hai câu đầu giới thiệu bao quát về sắc vàng trong không gian làng quê và trong thời gian “sáng ngày ra” (sáng sớm).
Từ “Mùa đông, giữa ngày mùa” đến “hoa thường khi”.
Thân bài: Những câu tiếp theo, tác giả nêu lên những biểu hiện của sắc vàng trong thời gian và không gian. (Dưới bầu trời trên cánh đồng lúa trong vườn, trong sân…)
Từ “màu lúa chín” đến “màu rơm vàng mới”
Kết bài: Hai câu cuối, nêu lên nhận xét và cảm xúc của tác giả về các màu vàng đó.
Từ “tất cả vàng đượm” đến “bước vào động”.
Như vậy, đây là văn bản có ba phần nhất quán, rõ ràng tạo nên bố cục thông suốt, mạch lạc.
2. Nhận xét tổng quan về sự mạch lạc trong văn bản “Cuộc chia tay của những con búp bê”:
- Chủ đề chung của câu chuyện là xoay quanh cuộc chia tay của hai đứa trẻ và hai con búp bê, đã được thể hiện một cách rất sinh động, mạch lạc và hợp lí.
- Nếu tác giả đi vào thuật lại tỉ mỉ nội dung cuộc chia tay của người lớn thì có thể làm cho ý chủ đạo trên bị chi phối. Ý chủ đạo có thể không còn là “cuộc chia tay của những con búp bê”.
- Mạch lạc trong truyện “Cuộc chia tay của những con búp bê” là sự chia tay giữa hai anh em, giữa hai con búp bê đó là hậu quả của sự chia tay của người lớn, do đó không cần nêu lại sự chia tay của hai người lớn.
MẠCH LẠC TRONG VĂN BẢN
I. MẠCH LẠC VÀ NHỰNG YÊU CẦU VỀ MẠCH LẠC TRONG VĂN BẢN
1. Mạch lạc trong văn bản
a) Hai chữ mạch lạc trong Đông y có nghĩa là mạch máu trong cơ thể . Trong một văn bản cũng có một cái gì giống như mạch máu làm cho các phần của văn bản thống nhất lại , gọi là mạch lạc . Vì vậy , mạch lạc trong văn bản có những tính chất sau :
_ Tuần tự đi qua khắp các phần , các đoạn trong văn bản .
_ Thông suốt , liên tục , không đứt đoạn .
b) Trong văn bản , mạch lạc là sự tiếp nối của các câu , các ý theo một trình tự hợp lí . vì các câu , các ý ấy thống nhất xoay quanh một ý tứ chung .
2. Các đièu kiện để một văn bản có tính mạch lạc
a) Toàn bộ sự việc trong văn bản xoay quanh sự việc chính : Hai anh em Thành và Thủy buộc phải xa nhau , nhưng các em đã nhất định không chịu để cho tình cảm mình phải chia lìa . Trong đó " sự chia tay " và " những con búp bê " là sự kiện chính , còn hai anh em Thành và Thủy là nhân vật chính trong truyện .
b)Các từ ngữ biểu thị sự chia tay , và một loạt từ ngữ biểu thị ý không muốn phân chia lặp đi lập lại . Các sự việc trên đã liên kết xoay quanh một chủ đề thống nhất . Đó chính là sự mạch lạc của văn bản .
c) Trong văn bản " Cuộc chia tay của những con búp bê" , có đoạn kể hiện tại , có đoạn kể việc quá khứ , có đoạn kể chuyện hôm qua , có đoạn kể chuyện sáng nay . Các đoạn ấy được nối với nhau theo mối liên hệ thời gian .
Soạn bài: Mạch lạc trong văn bản | Soạn văn 7 hay nhất tại VietJack
Cái này hay nha!!!!!!!
Thành và Thủy buộc phải xa nhau , nhưng các em đã nhất định không chịu để cho tình cảm mình phải chia lìa . Trong đó " sự chia tay " và " những con búp bê " là sự kiện chính, còn hai anh em Thành và Thủy là nhân vật chính trong truyện .
b. Các từ ngữ biểu thị sự chia tay, và một loạt từ ngữ biểu thị ý không muốn phân chia lặp đi lập lại . Các sự việc trên đã liên kết xoay quanh một chủ đề thống nhất . Đó chính là sự mạch lạc của văn bản .
c. Trong văn bản "Cuộc chia tay của những con búp bê", các đoạn văn được nối với nhau bằng nhiều mối quan hệ:
- Đoạn kể về quá khứ với đoạn kể về hiện tại -> liên hệ tâm lí.
- Đoạn kể về việc ở nhà với đoạn kể về việc ở trường -> liên hệ không gian.
- Đoạn kể chuyện hôm qua với đoạn kể về chuyện sáng nay -> liên hệ thời gian.
- Đoạn kể về tâm trạng của hai an hem với đoạn kể về cảnh vật bên ngoài -> liên hệ tương phản.
- Cảnh chia đồ chơi với cảnh chia tay của hai an hem -> liên hệ tương đồng.
=> Những mối liên hệ giữa đoạn là tự nhiên hợp lí.
