Thơ Đường là thành tựu rực rỡ nhất của văn học đời Đường (thế kỉ VII đến thế kỉ X), là một trong những thành tim tiêu biểu nhất của văn học Trung Quốc, đồng thời là một thành tim đột xuất của thơ ca nhân loại. Cho đến nay, các nhà sưu tầm và nghiên cứu còn lưu lại được gần 50000 bài thơ của hơn 2000 nhà thơ Đường. Thơ Đường vừa độc đáo vừa có tính cổ điển nhưng lại thể hiện một cách đầy đủ, tập trung đặc điểm của thể loại thơ. Đối với lịch sử văn học, thơ Đường ra đời trước nền văn học trung đại Việt Nam gần ba thế kỉ. Đối với bạn đọc Việt Nam, nhất là học sinh trung học cơ sở, thơ Đường là những sản phẩm tinh thần vừa xa vừa xưa. Nhưng học thơ Đường không phải chỉ là chiêm ngưỡng những "cổ vật" mà chứng ta vẫn hiểu được tiếng nói của người xưa và vẫn rung cảm, thấm thía được những tâm hồn cao đẹp.
Chất "Tiên Thi" của Lí Bạch được thể hiện ở bài thơ: Tĩnh dạ tứ (Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh).
Phiên âm chữ Hán:
Sàng tiền minh nguyệt quang,
Nghi thị địa thượng sương.
Cử đầu vọng minh nguyệt,
Đê đầu tư cố hương.
Tương Như dịch thơ:
Đầu giường trắng sáng rọi,
Ngỡ mặt đất phủ sương.
Ngẩng đầu nhìn trăng sáng,
Cúi đầu nhớ cô hương.
Mới đọc, nhiều người ngỡ đây là bài thơ tứ tuyệt Đường thi. Nhưng thực ra không phải thế. Bởi vì Lí Bạch đã không phối hợp các thanh điệu trong mỗi câu thơ và trong cặp câu thơ theo đúng luật bằng trắc của Đường thi mà viết phóng túng theo cảm xúc của mình. Các nhà nghiên cứu xếp bài Tĩnh dạ tứ này thuộc thơ "cổ thể", tức thể thơ xuất hiện'trước thơ Đường. Bài thơ bốn câu, đan xen vừa tả cảnh vừa biểu hiện tình cảm của nhà thơ, cảnh và tình quan hệ khăng khít trong từng cặp câu, khó mà tách bạch. Chúng ta biết rằng, nhà thơ sáng tác bài thơ này khi đang phải sống nơi đất khách quê người với biết bao gian khổ và không nguôi nỗi nhớ quê hương. Hai câu đầu vừa tả trăng sáng vừa tự vẽ chân dung và tự bộc bạch tâm trạng của con người:
Đầu giường trăng sáng rọi,
Ngỡ mặt đất phủ sương.
Thấy trăng sáng đầu giường, nghĩa là nhà thơ đang nằm trên giường, chứ không phải đang ngồi (đọc sách), hay đang đứng ở ngoài sân ngắm trăng. Nằm trên giường, thao thức mãi không ngủ được, thấy trăng chiếu xuống, tưởng trời đã sáng, mặt đất phủ sương đánh thức mình trở dậy. Câu thơ thể hiện rõ tâm trạng khắc khoải, dáng hình trăn trở, thao thức của kẻ li hương. Chỉ một chữ "ngỡ" (trong nguyên tác là "nghi" đủ nêu được hai trạng thái của cái tôi trữ tình Lí Bạch. "Ngỡ mặt đất phủ sương" trực tả tâm trạng bâng khuâng, bất định, vừa gián tiếp tả cử chỉ của người đang nằm trên giường "cúi đầu" xuống nhìn mặt đất, nhìn vào mông lung, nhớ đất, nhớ người.
Đến hai câu cuối thì nỗi nhớ dâng trào, cử chỉ cũng thêm bối rối, trằn trọc:
Ngẩng đầu nhìn trăng sáng,
Cúi đầu nhớ cố hương.
Nếu ở hai câu trên, nhà thơ tả ngoại cảnh trước, nội tâm sau, thì đến đây, cảnh và tình, cử chỉ và tâm trạng hài hoà đan xen không thể tách bạch. Đang "cúi đầu" nhìn đất, nhớ quê, rồi ngẩng đầu "nhìn trăng sáng" để cố xua đi, để vợi bớt nỗi nhớ, thì nỗi nhớ bỗng trở lại, ngập tràn con tim, nên đành lại "cúi đầu nhớ cố hương". Nói khác đi, trong cái đêm thanh tĩnh ấy, trăng rất sáng, rất đẹp nhưng lòng người không thể vui với trăng được, mà trái lại, dù ngẩng đầu nhìn trăng, hay cúi đầu nhìn đất thì nỗi nhớ quê vẫn khắc khoải trong lòng. Các động từ cử, vọng, bảy mươi xưa nay hiếm. Do đó, trở về nơi chôn nhau cắt rốn, mà bị xem như khách thì quả là chua xót. Các em nhỏ càng ngây thơ cười nói, hỏi han bao nhiêu, nỗi lòng nhà thơ càng tan nát bấy nhiêu. Tình huống và giọng điệu của hai câu cuối bài thơ vừa hài vừa bi như muốn cười ra nước mắt.
Qua bài thơ, Lý Bạch đã bày tỏ được tình yêu thiên nhiên, đất nước một cách thiết tha đối với những người xa quê. Yêu quê hương, cũng chính là yêu Tổ quốc. Tâm hồn của thi sĩ ấy thật cao đẹp.
Tham khảo:
Thơ xưa thường hay nói đến thiên nhiên, thiên nhiên như 1 người bạn để thi nhân có thể chia sẻ tâm sự của mình hoặc cũng có bài thơ viết lên chỉ để ca ngợi thiên nhiên. Thơ Lí Bạch cũng nhắc đến thiên nhiên, đặc biệt là trăng, trăng tràn ngập trong thơ Lí Bạch. Có những bài, trăng như người bạn cung vui chơi với Lí Bạch còn có những bài ánh trăng như là cái cớ để ông bày tỏ tâm sự, nỗi lòng của mình và bài thơ Tĩnh dạ tứ là 1 bài như thế.
Điều đó được thể hiện ngay ở nhan đề bài thơ. Bài thơ có tựa đề là Tĩnh dạ tứ tức là những suy nghĩ trong 1 đêm rất đẹp, trên trời ánh trăng toả sáng khắp nơi, một thứ ánh sang lung linh huyền ảo vag chính trong khung cảnh thiên nhiên ấy trong lòng Lí Bạch bỗng trào dâng lên nỗi nhó quê hương. Toàn bộ bài thơ là cảm xúc chân thành thiêt tha của tác giả. Ở hai câu thơ đầu:
Đầu giường ánh trăng rọi
Ngỡ mặt đất phư sương
Đọc hai câu thơ này, cảm giác đầu tiên đến với ta đó là sự yên tĩnh, vắng lặng và thời gian lúc này như đã khuya lắm rồi, tất cả như đang chìm sâu vào giấc ngủ, chỉ có ánh trăng âm thầm thực hiện nhiệm vụ của mình. Ánh trăng tràn vào nhà, soi rọi khắp nơi. Ánh trăng bàng bạc ấy khiến ông ngỡ như là sương đang la đà trên mặt đất. Hình ảnh ấy gợi cho người đọc 1 cảm giác cô đơn và trống vắng. Phải chăng trong lòng thi nhân đang chất chứa 1 nỗi niềm tâm sự, bởi vậy nên ánh trăng đẹp như vậy mà ông cứ ngỡ như mặt đất phủ sương. Đồng thời với sự “nhầm lẫn” ấy ta còn thấy tâm trạng ngỡ ngàng, bất ngờ của thi nhân trước khung cảnh thiên nhiên. Câu thơ thứ ba:
Ngẩng đầu nhìn trăng sáng
Câu thơ này vẫn nói đến trăng, nói đến thiên nhiên nhưng từ “ngẩng” dường như không gợi cho ta cảm giác nhẹ nhàng thanh thản của người ngắm trăng mà đó là cái nhìn chất chứa tâm sự. Trong 3 câu thơ đầu, ta thấy tác giả nhắc nhiều đến thiên nhiên, đến trăng. Khung cảnh thiên nhiên ấy dẫu buồn nhưng vẫn gợi cho ta cảm giác đẹp, 1 vẻ đẹp huyền ảo, lung linh.
Nếu như ở 3 câu thơ đầu thi nhân nhắc nhiều đến trăng, điều đó khiến cho không ít người ngỡ rằng bài thơ chủ yếu nói về trăng nhưng đến câu thơ cuối tất cả bộc lộ ra rất rõ:
Cúi đầu nhớ cố hương
Chúng ta thấy câu thơ thứ 3 và câu thứ 4 đối nhau ở 2 tư thế “cúi” và “ngẩng”. Cái tình trong bài thơ đã bộc lộ rõ hơn. Rõ ràng đây là 1 bài thơ tả cảnh ngụ tình. Tâm trạng của nhà thơ đã thực sự bộc lộ đó là nỗi nhớ cồn cào quê hương. Như ta đã biết, thuở nhỏ Lí bạch thường lên núi Nga Mi múa kiếm cà ngắm trăng, khi lớn lên trở thành nhà thơ ông lại thường xa quê nay đây mai đó. Thế nhưng dù cho năm tháng trôi qua thì tình cảm của ông đối với quê hương vẫn sâu đậm và tha thiết, chỉ cần nhìn ánh trăng thôi cũng đủ để gợi cho ông những cảm xúc dạt dào, tha thiết về chốn cũ. Và ánh trăng “đêm nay” đã khiến cho tâm hồn ông trĩu nặng nỗi nhớ quê, nhớ về nơi ông sinh ra, ở đó có những người thân của ông, nơi đó có biết bao kỉ niệm về những ngày thơ ấu, những năm tháng thăng trầm cua 1 đời người.
Như vậy, có thể thấy toàn bộ bài thơ cảnh và tình luôn song hành và gắn bó với nhau. Đối với Lí Bach thiên nhiên luôn là người bạn đồng hành vừa có thể cùng ông vui chơi nhưng cũng có khi lại là nơi để ông trút nỗi tâm sự của mình. Tâm hồn ông luôn tha thiết với thiên nhiên và chính tấm lòng ấy đã gợi cho LÍ Bạch những cái nhìn khá độc đáo về thiên nhiên, tứ thiên nhiên nhà thơ lại nhớ về quê hương thân yêu.
Có thể nói, những bài thơ của Lý Bạch đều thể hiện 1 tình yêu quê hương, đất nước chân thành, thiết tha. Trong đó bài thơ Tĩnh dạ tứ có thể được coi là 1 bài thơ viết về tình yêu quê hương hay nhất, bởi tác giả rất tinh tế lấy ngoại cảnh, thiên nhiên để biểu hiện nỗi nhớ quê của mình. Bài thơ rất ngắn gọn nhưng mang ý nghĩa sâu sắc, nhớ quê là tâm trạng chung của tất cả những người phải sống xa quê.
Chúc bạn học tốt!
Tham khảo:
Có một người được người đời gọi bằng cái tên Trích Tiên Nhân- là người Tiên bị giáng đày xuống trần gian. Sự xuất hiện của ông như một ngôi sao tỏa ra vầng hào quang làm sáng cả bầu trời thơ Đường. Đó chính là Thi Tiên Lí Bạch. Một trong những tác phẩm ghi dấu sự đóng góp và thành công của ông chính là bài thơ “Tĩnh dạ tứ”:
“Sàng tiền minh nguyệt quang, Nghi thị địa thượng sương. Cử đầu vọng minh nguyệt, Đê đầu tư cố hương.”Cùng với Thi Thánh Đỗ Phủ, Thi Tiên Lí Bạch được coi là nhà thơ có ảnh hưởng, một trong những ngôi sao chói lói của thơ ca trung đại. Thơ ông mang phong cách lãng mạn, trữ tình, màu sắc siêu trần, thoát tục, qua lớp gió bụi hàng ngàn năm qua vẫn in sâu vào lòng độc giả Á Đông. Nếu trong thơ Đỗ Phủ dòng sông nức nở, vầng trăng thổn thức và chim muông, cỏ cây câm lặng, úa vàng thì trong thơ Lí Bạch có dòng sông hát ca, chim muông ríu rít, vầng trăng duyên dáng. Những bài thơ của ông đều được coi là tuyệt tác thi ca xưa, liệt vào hàng thi ca kinh điển, được người đời sau mô phỏng học tập. Một trong những điều đặc biệt là trong thơ Lí Bạch thường có hình ảnh trăng như một nhân vật không thể thiếu. Với chủ đề quen thuộc “vọng nguyệt hoài hương”, bài thơ “Tĩnh dạ tứ” vẫn có được những nét riêng biệt và độc đáo.
Hai câu thơ mở đầu là cảnh đêm trăng trong một đêm không ngủ:
“Sàng tiền minh nguyệt quang, Nghi thị địa thượng sương.” (Đầu tường trăng sáng rọi, Ngỡ mặt đất phủ sương.)Chỉ một từ “sáng” đã gợi ra không gian yên tĩnh tuyệt đối. Đêm đã khuya, ánh trăng lên cao, chiếu vào nơi đầu giường mới khiến tác giả giật mình tỉnh dậy, cứ ngỡ ánh trăng bàng bạc ấy là sương đang la đà trên mặt đất. Từ “nghi” (ngỡ) đã thể hiện cái giật mình đến ngỡ ngàng của thi nhân. Trăng đã lên và sà vào đầu giường từ lúc nào, đã len lỏi khắp không gian với thứ ánh sáng bàng bạc giăng mắc. Nhưng có vẻ thi nhân còn đang ưu tư trong mối quan tâm nào khác mà không nhận ra vẻ đẹp dịu dàng của thiên nhiên. Để rồi, khi ánh sáng nơi đầu giường chiếu đến mới bất giác giật mình chợt tỉnh. Câu thơ có cái thảng thốt, ngỡ ngàng. Chữ “sương”, tự nó đã mang đến hơi lạnh cho đêm trăng hay còn là cái lạnh lẽo của lòng người lan sang cảnh vật? Hai câu thơ đầu tả cảnh hay còn ẩn chứ tình?
Hai câu thơ sau xuất hiện là miếng ghép còn thiếu để tạo nên một bài thơ tuyệt cú:
“Cử đầu vọng minh nguyệt, Đê đầu tư cố hương.” (Ngẩng đầu nhìn trăng sáng Cúi đầu nhớ cố hương)“Cử đầu”- ngẩng đầu, tư thế đầy chủ động của nhà thơ cho thấy thi nhân không hề thờ ơ với ánh trăng. Trăng với ông vốn đã là tri kỉ. Ngay từ thuở nhỏ, ông thường lên núi Nga Mi ngắm trăng. Đêm nay, trong khoảng không gian yên tĩnh này, trăng xuất hiện lại có sức lay động mạnh mẽ tận nơi sâu thắm trái tim nhà thơ. Đêm vốn là khoảng thời gian để con người trải lòng, là khi nỗi nhớ thương được bộc lộ và thể hiện da diết nhất. Trong tâm trạng hoài hương của một kẻ li hương, ánh trăng nơi đầu giường đã đánh thức một vùng kí ức về thời ấu thơ, về những hoài niệm. Như thế, cái “cử đầu” không gợi cho ta cảm giác thanh thản, nhẹ nhàng của người ngắm trăng mà là cái ngẩng đầu chất chứa đầy tâm trạng. Còn “đê đầu”- cúi đầu là cáo cúi đầu trầm lắng của thi nhân, ẩn sau đó là những đợt sóng lòng đang dâng lên cuồn cuộn- nỗi nhớ cố hương. Cái cúi đầu đầy ghìm nén, giấu cảm xúc vào bên trong để con người không yếu đuối, nhỏ bé. Cái hay của Lí Bạch chính là cách gọi “cố hương”. “Cố nhân”, “cố hương”, dẫu đã là quá khứ nhưng dung chứa bao tình cảm, cảm xúc mà mỗi khi gợi về là cả thái độ trân trọng, nhớ thương. Cái đã “cố” mà vẫn hiện diện nơi thực tại này. Hai câu thơ là hai tư thế đối lập, là bên ngoài và bên trong nhưng đều chung một đích đến, một nỗi hoài vọng về quê hương, một nỗi nhớ da diết.
Nếu “Vọng Lư sơn bộc bố” cho ta thấy những liên tưởng, tưởng tượng độc đáo, mới lạ với vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ của một tâm hồn tinh tế, yêu thiên nhiên thì ở đây, bài thơ chẳng có phép phóng đại tạo hình, chẳng có kết hợp gì mới lạ. Những con chữ bình dị, mộc mạc mà lại thành “tuyệt cú”. Bởi ở đó là tình cảm chân thành của một tấm lòng xa quê luôn hướng về cố hương. Không quan trọng con người ta ở đâu, chỉ cần mỗi nơi xa lạ đều có hình bóng quê hương in dấu trong lòng. Đó chính là “ý tại ngôn ngoại”, nhà thơ không nói nhiều mà gợi thật nhiều.
Qua bốn câu thơ, ta hiểu hơn về tình yêu quê hương- nơi sinh ra và gắn bó với mỗi người. Đó không chỉ là của một người, một lãnh thổ mà ở mọi người, mọi nơi trong cuộc sống.
