Một vẻ đẹp nữa của Cà Mau là chợ Năm Căn. Là hình ảnh độc đáo của "xóm chợ vùng rừng cận biển" với "những túp lều lá thô sơ kiểu cổ xưa...", những ngôi nhà gạch "văn minh hai tầng", "những đống gỗ cao như núi", "những cột đáy, thuyền chài, thuyền lưới, thuyền buôn...". Tất cả tạo nên sự "ồn ào, đông vui, tấp nập".
Năm Căn là một thị trấn "anh chị rừng xanh" rất trù phú nơi vùng đất cuối cùng Tổ Quốc. Đoàn Giỏi vừa liệt kê vừa miêu tả làm nổi bật sức sống và vẻ đẹp độc đáo của Năm Căn. Đây là một câu văn sử dụng rất đắt ẩn dụ, nhân hóa thể hiện cách nghĩ, cách nói của người nông dân Nam Bộ: "Nhưng Năm Căn còn có cái bề thế của một thị trấn anh chị rừng xanh" đứng kiêu hãnh phô phang sự trù phú của nó trên một vùng đất cuối cùng của Tổ quốc. Cảnh vật và cuộc sống đa dạng, phong phú, sôi nổi. Có những hầm than gỗ đước... Có cảnh buôn bán rất độc đáo mà ở miền Bắc không có. Những ngôi nhà bè - những khu phố nổi - ban đêm đèn măng xông chiếu rực trên mặt nước. Người đi mua "có thể cập thuyền lại, bước sang...", hoặc gọi một món xào, một món nấu Trung Quốc, hoặc mua một đĩa thịt rừng nướng ướp kèm theo vài cút rượu. Cũng có thể mua cây kim cuộn chỉ, một bộ quần áo may sẵn, một món nữ trang đắt giá "mà không cần phải bước khỏi thuyền". Thật dân dã mà thuận tiện, sông nước mà văn minh. Người bán hàng, hoặc là những người con gái Hoa kiều "xởi lởi", hoặc những người Chà Châu Giang "bán vải", hoặc những bà cụ già người Miên "bán rượu". "Những khu phố nổi" với cảnh mua bán tấp nập, với đủ các giọng nói "líu lô", đủ kiểu ăn vận "sặc sỡ", đã tô điểm cho Năm Căn "một màu sắc độc đáo"... Có yêu mến Năm Căn mới viết hay và đậm đà thế!
Trang văn "Sông nước Cà Mau" cho thấy bút pháp nghệ thuật miêu tả đặc sắc của Đoàn Giỏi. Cảnh vật biến hóa, màu sắc biến hoá. Bầu trời, biển đông, dòng sông, kênh, rạch, rừng đước, chợ Năm Căn vừa hoang dã hùng vĩ, vừa dào dạt sức sống, xa lạ mà mến thương. Thiên nhiên bao la, hào phóng; con người thì mộc mạc, hồn hậu.
Trang văn của Đoàn Giỏi như đưa ta đi thăm thú sông nước Cà Mau, tận hưởng hương rừng Cà Mau, tưởng như được đến chơi chợ Năm Căn, bước lên ngôi nhà bè mua một món hàng lưu niệm...
Là mảnh đất địa đầu tận cùng phía Nam của Việt Nam, mũi Cà Mau được nhắc đến như một vùng đất thiêng trong tâm thức người Việt. Với những hình ảnh đầy thân thương từ ruộng đồng bạt ngàn cò bay thẳng cánh, những đìa tôm, những mái nhà tranh ngói xen lẫn phủ dưới bóng dừa, những cây cầu khỉ với dòng sông bến nước con đò… nơi đây luôn toát lên những nét quyến rũ khác biệt đến khó tả với những du khách vốn không phải con dân vùng sông nước khi đến đây.
Đất đai ở Cà Mau đang sinh sôi nảy nở. Bãi Khai Long có hàng dương xanh ngát, có bờ cát chạy dài tới sáu cây số và rộng hàng trăm mét, mỗi năm phù sa lại lấn biển ở chính nơi đây từ tám mươi đến một trăm mét nữa. Điều thú vị là đất mở ra tới đâu, cây mắm mọc lên tới đó, như là để giữ đất đừng có trôi đi, khi thớ đất đã se kết tầng cây đước lao tới, nhanh chóng cùng với mắm tạo thành rừng. Trong rừng Cà Mau lạ nhất vẫn là cây đước. Khi cây cao ngang thân người là rễ phụ đâm ra. Nó thẳng, gần như cái que chứ không mềm tua tủa như rễ phụ ở cây đa hay cây si ngoài Bắc. Những nan rễ phụ ấy cắm trên đất tạo ra cháng rễ hình cái nơm, làm cho cây đước vững vàng đời đời, trong khi rễ chính nếu không thoái hóa thì cũng không còn giá trị gì nữa.
Một điểm có thể coi là “đặc sản” nơi đây, đó chính là sông nước. Chính sông nước đã tạo dựng nên sự sống đa dạng, phong phú cho những con người nơi đây. Sông cho họ cái tôm, con cá; sông cung cấp phù sa cho ruộng đồng và sông cũng là loại hình giao thông phổ biến nhất tại đây. Mọi sinh hoạt diễn ra từ đời sống đến giao thương đều thấy được hầu hết trên những chuyến đò.
Cà Mau có khá nhiều chợ nổi nhưng có hai chợ được xếp loại là chợ nổi phường 8, trên sông Gành Hào, Cà Mau và chợ nổi Thới Bình, tại ngã ba sông Trẹm – Chắc Băng, huyện Thới Bình.
Phần lớn chợ nổi nhóm họp, buôn bán trên sông mang tính tự phát. Sản phẩm trao đổi mua bán chủ yếu là các loại hàng nông sản thực phẩm, trái cây, hoa màu… sản xuất tại địa phương, các vùng lân cận chuyển tới phục vụ nhu cầu tiêu dùng tại chỗ hoặc đưa đi tiêu thụ tại các chợ huyện, xã…
Từng chiếc thuyền, ghe với bắp cải, khoai lang, bầu, bí, sắn, quýt, cam… treo lủng lẳng trên mui để giới thiệu, mời gọi khách mua hàng. Và, đây cũng là hình ảnh thường thấy tại các tỉnh khu vực Đồng bằng Sông Cửu long.
Đến Cà Mau vào một ngày đầu hạ, với những khách lạ không biết bơi thì việc ngồi chòng chành trên một chiếc ghe nhỏ và bước từ ghe này qua ghe khác xem, mua đồ quả là một thử thách không nhỏ. Bạn, rất có thể sẽ bị ngã bởi sự “ghập ghềnh” sóng nước. Nhưng đổi lại, một thế giới khép kín được mở ra trên sông, thường là nơi giao tụ của khá nhiều những con sông, rạch trong vùng.
Bước xuống chiếc ghe nhỏ bé, đó là cả một gia đình lưu động tại đây. Cũng có những thiết bị, dụng cụ gia đình giản đơn, cũng có những thế hệ cha con thắm đượm. Cuộc sống của họ nay đây mai đó, sông chảy đến đâu, đó là nhà. Đời sóng nước lênh đênh, hợp tan theo con nước với đầy, theo từng phiên chợ sớm, theo từng gánh hàng treo trên mũi ghe. Với nhiều đứa trẻ, trong giấc mơ của các em, chỉ có con thuyền, bến nước và những buổi chợ sớm khuya. Người dân nơi đây vốn hay cho rằng, bao giờ sông cạn nước thì chợ nổi mới không tồn tại. Nói như vậy để thấy rằng, đây đã trở thành một nét văn hóa, một lối sống riêng biệt, đặc trưng của người dân nơi đây.
Người Việt khi nói về đất nước của mình thường dùng câu “Nước Việt Nam trải dài từ Ải Nam Quan đến Mũi Cà Mau”. Vì vậy, trong tâm thức mỗi người, cùng với Ải Nam Quan, Mũi Cà Mau là một địa điểm thiêng liêng, xa xôi nhưng rất đỗi gần gũi. Và, nếu bạn một lần đặt chân đến nơi đây, bạn sẽ bị “chòng chành” bởi sóng nước, bởi sự thân thiện của người dân và tâm hồn bạn cũng sẽ đôi lúc “chòng chành” vì những cuộc đời lênh đênh sông nước.
Hôm nay cô dạy chúng tôi văn bản “Sông nước Cà Mau”. Bài văn nói về cảnh sắc độc đáo, trù phú của khu chợ Năm Căn. Tôi rất ấn tượng với khu chợ này. Tôi ước có một lần trong đời có để đến với khu chợ xinh đẹp này. Tối đó, tôi đã mơ một giấc mơ rất đặc biệt. Đó là một giấc mơ nói về cuộc của gia đình tôi tại tỉnh Cà Mau xinh đẹp – nơi tận cùng phía Nam Tổ quốc.
“Dậy đi con! Muốn đi chợ nổi là phải đi sớm vì mặt trời đã lên cao thì chợ vãn khách rồi.” – Mẹ tôi gọi vọng từ trước nhà vào. Thật lạ! Hôm ấy, tôi được khoác lên mình một bộ quần áo bà ba đậm chất Nam Bộ, bên cạnh là một chiếc khăn rằn caro trắng đen xinh xắn. Tôi vội dậy, suy nghĩ một lúc rồi chạy ra ngoài gọi to: “Mẹ ơi, mình ra chợ nổi luôn nhé!” Rồi hai mẹ con tôi bước lên chiếc xuồng ba lá xuôi ra khu chợ độc đáo này. Bây giờ, trời chưa sáng hẳn, chỉ lất phất vài bóng người đi thu gom những mẩu rác vụn do ai vô tình làm rơi xuống con sông. Tôi như nghẹn lại trước cảnh thiên nhiên ở đây. Hai bên bờ là hai rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận. Mặt nước khoác lên một màu xanh đục, tô lên một màu giản dị. Màu xanh ấy tượng trưng cho sức sống của hoa lá, cỏ cây, ... Vậy mà không biết ai lại nỡ vứt xuống những mẩu rác?
Mặt trời đang dần lên cao kéo theo tiếng hót véo von của các chú chim xanh soi bóng xuống mặt sông. Xa xa, từng chiếc thuyền tiến lại gần cùng một số loại hàng hóa đủ màu sắc từ khắp mọi miền hội tụ về. Xuồng ba lá, xuồng năm lá rồi những chiếc ghe nhỏ tiến đến tập trung lại thành một nhóm lớn. Họ trò chuyện râm ran, thi nhau trao đổi các loại hàng hóa. Đến với Năm Căn, bạn có thể không cần mang tiền mà vẫn có được những thứ mình muốn mua. Bạn chỉ cần mang đồ đi để trao đổi với người khác. Chẳng hạn, nếu muốn mua hoa quả, bạn có thể trao đổi bằng một ít cá tôm.
Đằng kia, những cô gái đang trải ra quanh xuồng đủ thứ trang sức, nhìn rất bắt mắt. Những cụ già ngồi bán rượu miệng còn bỏm bẻm nhai dở miếng trầu xanh nhưng vẫn trò chuyện với nhau không ngớt. Mấy đứa trẻ con chạy nhảy, cười đùa khúc khích. Chú bán hoa quả bày ra thật nhiều loại quả thơm ngon, đặc trưng của miền sông nước như: quả sầu riêng, quả mít,... Chiếc xuồng ba lá tươi màu hoa cỏ kia như đang vui đùa với làn nước mát, cứ quay đi quay lại chuyện trò râm ran. Tất cả, tất cả đã tạo nên một bức tranh Năm Căn tuyệt đẹp, độc đáo và trù phú.
Mặt trời càng lên càng cao dần. Chợ cũng bắt đầu vãn khách, chỉ còn thấp thoáng những cô chú bán hàng cùng chiếc thuyền trống trơn. Hàng hóa nhiều bao nhiêu cũng bán hết. Họ ra về với nụ cười rạng rỡ, tay cầm những món đồ mới trao đổi được. Một số người ở lại thu gom những thứ rác trôi trên mặt nước, trả lại mặt sông yên ả cho từng hàng đước tiếp tục soi bóng xuống trưa hè.
“Dậy, dậy đi học, mau, sắp muộn rồi!” - Chị tôi hốt hoảng la lên. Tôi bừng tỉnh giấc, vội vàng chuẩn bị đi học. Thật là một giấc mơ đẹp. Tôi muốn quay lại giấc mơ để tìm lại cảm giác xốn xang ấy một lần nữa, mơ về những người dân chân thật, cởi mở, hồn hậu. Họ sống bằng thứ tình cảm đẹp đẽ, mênh mông, rộng lớn như mặt nước sông hồ Năm Căn. Họ nhìn nhau mà đi, nhường nhịn nhau mà sống. Yêu lắm con người nơi đây. Tôi sẽ chẳng thể nào quên được chuyến du lịch trong mơ hiếm có đến với khu chợ thật đặc biệt này.
