Qua Đèo Ngang của Bà huyện Thanh Quan xưa nay vẫn được coi là một bài thơ Nôm đường luật mẫu mực. Bài thơ với mỗi câu thơ đều có sự đăng đối hoàn chỉnh nhưng lại đưa được vào đó phong vị cuộc sống gần gũi, chân thực và nỗi niềm tâm sự sâu lắng. Từ hai câu đề có tác dụng dẫn nhập, giới thiệu về thời gian và không gian Đèo Ngang, hai câu thực khắc sâu những ấn tượng về cảnh vật:
Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà.
Có thể coi đây là bài thơ “tức cảnh sinh tình”, mượn cảnh Đèo Ngang để gửi gắm tâm sự nhớ thương nhà giữa lúc tác giả dời mái ấm gia đình để về kinh đô nhận chức Cung trung giáo tập. Đèo Ngang được mở ra trước mắt nữ sĩ trong khung cảnh: Qua Đèo Ngang
Bước tới đèo ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa
Xưa cảnh hoàng hôn vẫn luôn đượm buồn, với thi nhân thời trung đại, nỗi buồn ấy lại càng sâu sắc. Dừng chân mà lòng mang nặng ưu tư, nhà thơ phóng tầm của mình ra xa và bắt gặp: Qua Đèo Ngang
Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà.
Hai câu thơ đối rất chỉnh vừa tả cảnh vừa tả tình một cách sâu sắc. Lom khom đối với lác đác (hình thể và số lượng), dưới núi đối với bên sông (vị trí địa hình). Nối hai hình ảnh tạo nên sự đăng đối giữa một cái diễn tả về sinh động vật lom khom dưới núi, còn một thì diễn tả về tĩnh vật chợ mấy nhà. Tiều vài chú đối với chợ mấy nhà. Tất cả tô đậm nên cái hiu quạnh, vắng vể của cảnh vật. Những thứ đánh dấu sự xuất hiện của con người và sự sống con người chỉ là tiều vài chú, chợ mấy nhà. Hai từ lom khom và lác đác có ý nghĩa tạo hình rất lớn. Lom khom diễn tả tư thế làm việc, có vẻ như đang rất chăm chú, cặm cụi. Lác đác đặc tả sự thưa thớt dấu hiệu của sự sống. Có chợ nhưng đây chỉ là chợ lèo tèo, ẩn hiện trong cảnh cỏ cây chen đá, lá chen hoa, trong bóng xế tà buồn bã. Cái hiu quạnh, vắng vẻ càng được nhấn mạnh bằng cách đảo cấu trúc ngữ pháp. Bà Huyện Thanh Quan không nói rằng Vài chú tiều lom khom dưới núi / Mấy nhà trợ lác đác bên sông mà đưa cái lom khom, lác đác lên đầu khiến cho chúng, và chỉ chúng thôi là những cái đầu tiên “đập” và giác quan người đọc, cảnh vật vắng vẻ càng được tô đậm, và nỗi niềm của người lữ thứ - nữ sĩ càng trở nên da diết hơn. Qua Đèo Ngang
Hai câu thơ thiên về tả thực nhưng gợi lại rất nhiều cảm xúc. Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ. Cái hoang vắng, buồn bã của cảnh vật là xuất phát từ tâm trạng của người trong cảnh “Nhớ nước thương nhà con quốc quốc/
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia”, của người mà chỉ biết đối diện với mình và nỗi buồn của chính mình:
Một mảnh tình riêng ta với ta
Nỗi buồn thấm vào cảnh vật và cảnh vật lại làm cho nỗi buồn thêm sâu sắc. Bởi hoàng hôn xưa nay đối với người thi nhân trung đại luôn luôn gợi buồn nên đối với những người đã có sẵn tâm trạng thì nỗi buồn ấy càng có tâm trạng tuôn chảy. Nữ sĩ đứng trên cao mà nhìn xuống xa, hi vọng tìm thấy chút vui của cuộc sống để xoa dịu bớt đi nỗi nhớ nước thương nhà nhưng tất cả những nhận được lại không thể thay đổi tâm trạng. Sự sống thưa thớt, cảnh vật hoang vắng, trong cảnh chiều tà càng khiến tâm trạng người trong cuộc trở nên sâu sắc. Thơ văn trung đại thiên về gợi nhiều hơn nhưng cũng vì thế mà những gì nó gợi ra ám ảnh và ghi dấu ấn trong lòng người thật nhiều. Nhà thơ đang đi tìm một lối sống nhưng sự sống đó lại làm cảnh vật thêm éo le buồn bã hơn. Các từ đếm càng thấy rõ sự vắng vẻ nơi đây. Chỉ với hai câu thơ ngắn thôi nhưng cũng đủ làm chúng ta thấy được tình cảnh của người dân nơi đây một cuộc sống thật ảm đạm không màu mè không đặc sắc và đương nhiên cũng chẳng no đủ gì. Hình ảnh ấy ta thấy thật nhiều trong những ngôi làng những nơi khó khăn mà rất nhiều bài thơ đã nhắc đến. Thế nhưng trong thơ của Bà Huyện Thanh Quan thì thật khác bà không nhắc đến cái sự nghèo khổ ấy mà bà lại dùng những từ ngữ bình thường giản dị ở nơi đây giống như một bức tranh. Bà vừa tả vừa kể để cho người đọc tự thấy được những khó khăn nơi đây chứ không tự nói ra trong thơ ca. Có thể nói khi đọc bài thơ này ta thấy được sự tài tình trong cách hành văn của bà thật tài ba biết nhường nào. Lớp hình ảnh và ngôn từ không chỉ gợi ra không khí mà còn gợi ra hình ảnh nữ sĩ và tâm trạng của bà. Gía trị biểu cảm của hai câu thơ cũng như của cả bài thơ góp phần tạo nên một tác phẩm chuẩn mực cho thơ văn Đường luật trung đại. Qua Đèo Ngang
Bằng hai câu thơ, Bà Huyện Thanh Quan đã khắc lên bức tranh Đèo Ngang một nét vẽ thật buồn, thật đẹp, in đậm lại mãi cùng thời gian. Qua Đèo Ngang
lom khom dưới núi tiều và chú
lác đác bên sông chợ mấy nhà
=>Đảo ngữ
=>Tác dụng:Chỉ với hai câu thơ ngắn ngủi tác giả đã vẽ lên cuộc sống nghèo nàn sơ xác nơi chốn thiên nhiên hoang vu này. Đó là cái tài hiếm có của nữ thi sĩ này. Qua hai câu thơ tác giả cũng bộc lộ sự thương cảm cho những con người đang phải chịu đựng cảnh sống khó khăn, gian khổm, nhất là với các em nhỏ.
Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà.
- Biện pháp tu từ : Đảo Ngữ
=> Tác dụng : Cho chúng ta thấy rõ được cảnh tan hoang , hoang xơ của nơi chốn thiên nhiên hoang vu này . Có thể coi đây là bài thơ “tức cảnh sinh tình”, mượn cảnh Đèo Ngang để gửi gắm tâm sự nhớ thương nhà giữa lúc tác giả dời mái ấm gia đình để về kinh đô nhận chức Cung trung giáo tập. Đèo Ngang được mở ra trước mắt nữ sĩ trong khung cảnh: Qua Đèo
- Biện pháp tu từ : Đảo Ngữ
=> Tác dụng : Cho chúng ta thấy rõ được cảnh tan hoang , hoang xơ của nơi chốn thiên nhiên hoang vu này . Có thể coi đây là bài thơ “tức cảnh sinh tình”, mượn cảnh Đèo Ngang để gửi gắm tâm sự nhớ thương nhà giữa lúc tác giả dời mái ấm gia đình để về kinh đô nhận chức Cung trung giáo tập. Đèo Ngang được mở ra trước mắt nữ sĩ trong khung cảnh: Qua Đèo
