Bài 9. Chiến tranh lạnh (1947 - 1989)

1. Tình hình thế giới sau Chiến tranh thế giới thứ hai:

- Mỹ và Liên Xô trở thành hai siêu cường: Sau chiến tranh, Mỹ và Liên Xô nổi lên như hai quốc gia mạnh nhất thế giới.

- Mối quan hệ hợp tác thời chiến: Trong chiến tranh, hai nước đã hợp tác chống chủ nghĩa phát xít.

- Nảy sinh bất đồng: Sau chiến tranh, hai nước ngày càng có nhiều bất đồng trong việc giải quyết hậu quả chiến tranh.

*Nguyên nhân dẫn đến Chiến tranh Lạnh:

- Sự đối lập về mục tiêu và chiến lược:

+ Mỹ: Muốn thiết lập trật tự thế giới "một cực" do Mỹ chi phối, chống lại chủ nghĩa cộng sản.

+ Liên Xô: Muốn duy trì và mở rộng ảnh hưởng của chủ nghĩa xã hội, ủng hộ phong trào cách mạng thế giới.

- Sự đối lập về hệ tư tưởng:

+ Mỹ: Theo đuổi hệ tư tưởng tư bản chủ nghĩa, đề cao tự do, dân chủ.

+ Liên Xô: Theo đuổi hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa, đề cao bình đẳng, bác ái.

- Sự cạnh tranh gay gắt về kinh tế và quân sự:

+ Chạy đua vũ trang: Hai nước đều tăng cường tiềm lực quân sự, phát triển vũ khí hạt nhân.

+ Chiến tranh cục bộ: Hai nước ủng hộ các lực lượng đối lập nhau trong các cuộc chiến tranh cục bộ.

- Sự đối đầu về ngoại giao:

+ Thành lập các khối quân sự: Mỹ thành lập NATO, Liên Xô thành lập Hiệp ước Vacsava.

+ Tuyên truyền, công kích lẫn nhau: Hai nước sử dụng các phương tiện truyền thông để công kích, hạ bệ uy tín của nhau.

- Để ngăn chặn và tiêu diệt chủ nghĩa cộng sản, thiết lập trật tự thế giới "một cực" do Mỹ chi phối, Mỹ đã phát động Chiến tranh Lạnh

+ Mục đích chính: Ngăn chặn và tiêu diệt chủ nghĩa cộng sản, thiết lập trật tự thế giới "một cực" do Mỹ chi phối.

+ Sử dụng các biện pháp:

   - Học thuyết Truman: Đề ra chính sách "ngăn chặn" chủ nghĩa cộng sản.

   - Kế hoạch Marshall: Viện trợ kinh tế cho các nước Tây Âu để ngăn chặn ảnh hưởng của Liên Xô.

   - Thành lập NATO: Liên minh quân sự chống Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa.

   - Các cuộc chiến tranh cục bộ, ủy nhiệm: Việt Nam, Triều Tiên

2. Biểu hiện của Chiến tranh Lạnh:

- Không có cuộc giao tranh trực tiếp nào: Tuy nhiên, bầu không khí ngờ vực và thù địch tồn tại thường trực giữa Mỹ và Liên Xô.

- Thành lập các khối quân sự:

   + Mỹ: Lập kế hoạch Marshall (1948), thành lập NATO (1949).

   + Liên Xô: Thành lập Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV) (1949), Tổ chức hiệp ước Vác-sa-va (1955).

- Chạy đua vũ trang: Mỹ và Liên Xô đều tăng cường tiềm lực quân sự, phát triển vũ khí hạt nhân.

- Chiến tranh cục bộ: Các cuộc chiến tranh giữa các nước theo hai phe diễn ra ở nhiều khu vực như Đông Nam Á, Đông Bắc Á, Trung Đông,...

3. Hậu quả của Chiến tranh Lạnh:

- Tạo nên một thế giới luôn trong tình trạng căng thẳng: Có lúc đứng trước nguy cơ bùng nổ chiến tranh hạt nhân.

- Mỹ và Liên Xô dồn nguồn lực đất nước để chạy đua vũ trang: Dẫn đến chi phí quốc phòng tăng cao.

- Các cuộc chiến tranh cục bộ cướp đi sinh mạng của hàng triệu con người: Gây đau thương cho nhiều quốc gia, dân tộc.

- Chia cắt nhiều quốc gia: Đức, Việt Nam, bán đảo Triều Tiên,...

- Tạo ra sự đối lập giữa hai hệ thống chính trị: Tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa.