Bài 7: Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 - 1954)

1. Bối cảnh lịch sử của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954)

* Trong nước:

- Thuận lợi: Sau cách mạng tháng Tám năm 1945, Việt Nam bước vào kỉ nguyên độc lập tự do, nhân dân làm chủ đất nước tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và Hồ Chủ tịch, quyết tâm bảo vệ cách mạng.

- Khó khăn: vừa mới ra đời, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa bị các nước đế quốc liên kết với các thế lực thù địch trong và ngoài nước chống phá, xâm lược; nạn đói, nạn dốt, khó khăn tài chính, chính quyền cách mạng non trẻ.

=> Đất nước đứng trước tình thế “ngàn cân treo sợi tóc”.

* Thế giới:

- Hệ thống XHCN thế giới đang hình thành, phong trào cách mạng thế giới phát triển.

- Sự hình thành trật tự hai cực Ianta, tình trạng chiến tranh lạnh.

2. Diễn biến chính của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954)

a. Kháng chiến của nhân dân Nam Bộ chống thực dân Pháp trở lại xâm lược (1945)

- 02/9/1945, nhân dân Sài Gòn – Chợ Lớn mít tinh chào mừng “Ngày độc lập”, Pháp xả súng làm nhiều người chết và bị thương.

- Đêm 22 rạng 23/9/1945, Pháp đánh úp trụ sở Ủy ban nhân dân Nam Bộ "mở đầu xâm lược nước ta lần thứ hai

- Quân dân Nam Bộ chiến đấu chống xâm lược, bao vây Pháp trong thành phố, đốt tàu, đánh kho tàng... Từ 10/1945, Pháp phá vòng vây Sài Gòn – Chợ Lớn, đánh chiếm Nam Bộ và Nam Trung Bộ.

- Đảng, Chính phủ và Hồ Chủ tịch lãnh đạo cả nước chi viện cho Nam Bộ và Nam Trung bộ kháng chiến, lập các “đoàn quân Nam tiến”; tổ chức quyên góp ...

b. Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1946 – 1954)

- 2/1946, Pháp ký với Trung Hoa Dân quốc Hiệp ước Hoa – Pháp, nhượng một số quyền lợi kinh tế, chính trị cho Trung Hoa để thay Trung Hoa giải giáp quân Nhật ở Bắc Kì. Hiệp ước Hoa- Pháp đặt nhân dân ta hai con đường: hoặc cầm súng chiến đấu không cho Pháp đổ bộ lên miền Bắc; hoặc hoà hoãn, nhân nhượng Pháp.

- 03/03/1946. Đảng quyết định chọn con đường “hòa để tiến”, ký với Pháp Hiệp định Sơ bộ ngày 6/3/1946.

- Sau hiệp định Sơ bộ, Pháp tăng cường chống phá ta, quan hệ Việt – Pháp căng thẳng. Hồ Chủ tịch ký bản Tạm ước 14/09/1946, nhân nhượng cho Pháp một số quyền lợi kinh tế, văn hóa để ta có thêm thời gian xây dựng, củng cố lực lượng, chuẩn bị kháng chiến chống Pháp.

- Sau Hiệp định Sơ bộ và Tạm ước 14/9, Pháp chuẩn bị xâm chiếm toàn bộ nước ta.

+ Tiến công Nam Bộ và Nam Trung Bộ.

+ 11/1946, Pháp khiêu khích ở Hải Phòng, Lạng Sơn.

+ Ở Hà Nội, Pháp đốt nhà Thông tin, chiếm Bộ tài chính…

- 18/12/1946, Pháp gửi tối hậu thư đòi giải tán lực lượng tự vệ của ta... Nếu không, 20/12/1946, Pháp sẽ hành động.

c. Đường lối kháng chiến chống Pháp của Đảng

- 12/12/1946, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra chỉ thị Toàn dân kháng chiến

- 18 và 19/12/1946, Ban Thường vụ TƯ Đảng họp mở rộng tại Vạn Phúc (Hà Nội) quyết định phát động kháng chiến toàn quốc.

- 20 giờ 19/12/1946, Hồ Chủ tịch ra Lời  kêu gọi toàn quốc kháng chiến. Kháng chiến toàn quốc bùng nổ.

- Nội dung “Lời  kêu gọi toàn quốc kháng chiến”:

 + Nêu nguyên nhân cuộc kháng chiến : “Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta lần nữa!”.

+ Nêu cao quyết tâm kháng chiến của nhân dân ta : “Không ! Chúng ta thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định khơng chịu làm nô lệ !”

+ Kêu gọi mọi người tham gia kháng chiến : “Bất kỳ đàn ông, đàn bà, bất kỳ người gìa, người trẻ, không phân biệt tôn giáo , đảng phái, dân tộc, hễ là người VN thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp cứu tổ quốc. Ai có súng dùng súng, ai có gươm dùng gươm. không có gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc. Ai cũng phải ra sức chống giặc Pháp cứu nước”

+ Chỉ ra cuộc kháng chiến nhất định sẽ thắng lợi : “Ta phải hy sinh đến giọt máu cuối cùng để giữ gìn đất nước. Dù phải gian lao kháng chiến, nhưng với một lòng kiên quyết hy sinh, thắng lợi nhất định thuộc về dân tộc ta”

* Nội dung cơ bản của đường lối kháng chiến chống Pháp: toàn dân, toàn diện, trường kỳ, tự lực cánh sinh và tranh thủ sự ủng hộ của quốc tế. Đường lối kháng chiến của Đảng được hoàn chỉnh trong quá trình kháng chiến, đặc biệt là tại Đại hội Đảng lần thứ hai (1951).

- Toàn dân: Ta kháng chiến chống xâm lược, vì lợi ích toàn dân nên phải do toàn dân tiến hành.

- Toàn diện: Ta đánh Pháp trên tất cả các mặt trận (quân sự, chính trị, ngoại giao…), nhằm tạo sức mạnh tổng hợp. Ta vừa kháng chiến vừa kiến quốc, xây dựng chế độ dân chủ nhân dân.

- Kháng chiến lâu dài: Lực ta yếu, địch mạnh nên ta phải đánh lâu dài mới phát huy thuận lợi, khắc phục hạn chế, tiêu hao sinh lực địch, phát triển lực lượng, đến lúc ta mạnh sẽ đánh bại kẻ thù.

- Tự lực cánh sinh: Bảo vệ độc lập là công việc của người VN, dựa vào nhân dân, tranh thủ viện trợ quốc tế.

* Ý nghĩa và tác dụng :

- Thấm nhuần tư tưởng chiến tranh nhân dân, mang tính chính nghĩa, được nhân dân ủng hộ

- Là ngọn cờ đoàn kết toàn dân đánh thắng quân xâm lược.

              NHỮNG CHIẾN THẮNG LỚN VỀ QUÂN SỰTRONG KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP

                                                              (1945 - 1954)

c. Bước phát triển mới của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1951 – 1953)

- Cuối năm 1950 với sự giúp đỡ của Mĩ, Pháp đề ra kế hoạch Đờ lát đơ Tátxinhi nhằm nhanh chóng kết thúc chiến tranh.

- Những thắng lợi tiêu biểu:

d. Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp kết thúc (1953 – 1954)

- 7/1953, được sự viên trợ của Mĩ, Pháp đề ra kế hoạch Nava với hi vọng trong 18 tháng giành một thắng lợi quân sự quyết định để kết thúc chiến tranh trong danh dự.

- Tháng 9-1953, Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam đề ra kế hoạch tác chiến trong đông - xuân 1953 – 1954. Phương hướng chiến lược là tập trung lực lượng mở các cuộc tiến công vào những hướng quan trọng mà quân Pháp tương đối yếu, buộc địch phải bị động phân tán lực lượng trên những địa bàn xung yếu không thể bỏ.

- Cuộc Tiến công chiến lược Đông – Xuân 1953-1954 làm cho kế hoạch Nava bước đầu phá sản, chuẩn bị về vật chất và tinh thần cho ta mở cuộc tiến công quyết định vào Điện Biên Phủ.

* Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ năm 1954

- Âm mưu của Pháp, Mĩ

+ Điện Biên Phủ có vị trí chiến lược then chốt ở Đông Dương và Đông Nam Á. Pháp xây dựng Điện Biên Phủ thành “pháo đài bất khả xâm phạm” với 16.200 quân, bố trí thành ba phân khu với 49 cứ điểm.

+ Phân khu Bắc gồm các cứ điểm Độc Lập, Bản Kéo

+ Phân khu Trung tâm Mường Thanh

+ Phân khu Nam  Hồng Cúm.

- Chủ trương của ta

- 12/1953, Đảng quyết định mở chiến dịch Điện Biên Phủ nhằm tiêu diệt lực lượng địch, giải phóng Tây Bắc, tạo điều kiện cho Lào giải phóng Bắc Lào, giành thắng lợi quân sự quyết định.

- Ta huy động lực lượng xây dựng hàng trăm km đường, vận chuyển hàng vạn tấn vũ khí, lương thực. Tháng 3/1954, công tác chuẩn bị đã hoàn tất.

- Diễn biến : Chiến dịch Điện Biên Phủ diễn ra qua 3 đợt; 17h30’ ngày 7/5, Tướng De Castrie cùng toàn bộ Ban tham mưu Pháp bị bắt sống. Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ bị tiêu diệt.

- Ý nghĩa: phá sản hoàn toàn kế hoạch Nava, giáng đòn quyết định vào ý chí xâm lược của Pháp, làm xoay chuyển cục diện chiến tranh ở Đông Dương, tạo cơ sở cho việc đàm phán và kí kết Hiệp định Giơ-ne-vơ về chấm dứt chiến tranh lập lại hoà bình ở Đông Dương.

3. NGUYÊN NHÂN THẮNG LỢI, Ý NGHĨA LỊCH SỬ CỦA CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG PHÁP (1945 - 1954) 

a. Nguyên nhân thắng lợi 

*Nguyên nhân chủ quan

- Sự lãnh đạo của Đảng Lao động Việt Nam, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, với đường lối kháng chiến đúng đắn, được vận dụng linh hoạt, sáng tạo.

- Truyền thống yêu nước, tinh thần đoàn kết và ý chí kiên cường trong đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Việt Nam.

- Hệ thống chính quyền dân chủ nhân dân trong cả nước và mặt trận dân tộc thống nhất được củng cố, mở rộng; lực lượng vũ trang không ngừng lớn mạnh; hậu phương rộng lớn, vững chắc về mọi mặt.

*Nguyên nhân khách quan

- Sự đoàn kết chiến đấu của liên minh nhân dân ba nước Đông Dương.

- Sự ủng hộ, giúp đỡ của các nước xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là Trung Quốc và Liên Xô.

- Sự đồng tình, ủng hộ của nhân dân Pháp và nhân dân tiến bộ, yêu chuộng hoà bình trên thế giới.

b. Ý nghĩa lịch sử 

* Đối với dân tộc: Chấm dứt cuộc chiến tranh xâm lược và ách thống trị thực dân của Pháp trong gần một thế kỷ trên đất nước ta; Miền Bắc được giải phóng, chuyển sang giai đoạn cách mạng xã hội chủ nghĩa, tạo cơ sở để nhân dân ta giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc.

* Đối với thế giới

- Giáng đòn nặng nề vào tham vọng xâm lược, nô dịch của chủ nghĩa đế quốc sau Chiến tranh thế giới thứ hai.

- Góp phần làm tan rã hệ thống thuộc địa, cổ vũ mạnh mẽ phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới ở Á, Phi, Mĩ - 

Latinh.