Quản ngục dù sống trong môi trường tàn nhẫn, quay quắt nhưng lại có phẩm chất đáng quý, sở thích cao đẹp. Quản ngục cũng là nhân vật để Nguyễn Tuân gửi gắm tâm sự và nhân vật này cũng góp phần thể hiện chủ đề của tác phẩm.
Xét về vị thế xã hội thì quản ngục thuộc về thế lực đối lập mà người anh hùng Huấn Cao muốn đạp đổ, xóa bỏ. Ông ta đang duy trì, bảo vệ một trật tự xã hội mục nát. Xét về chức danh ông ta gợi liên tưởng đến bọn chúa ngục tàn bạo, đê tiện trong Thủy hử của Thi Nại Am. Thế nhưng trong nhãn quan nghệ thuật của Nguyễn Tuân ông ta là con người khác hẳn. Đó chính là thái độ, cách ông đối xử với tên tử tù Huấn Cao.
Sắp nhận một tử tù, khi nghe tên Huấn Cao, biết là người có tài viết chữ đẹp, tài bẻ khóa vượt ngục, là lãnh tụ nghĩa quân, người anh hùng thất thế sa cơ phải lãnh án chém, trong lòng quản ngục có ý nể trọng và cảm thấy thương tiếc.
Chuẩn bị đón một tử tù đặc biệt nên ông ta sai lính quét dọn buồng giam sạch sẽ và hôm sau tiếp nhận Huấn Cao khác lệ thường: đôi mắt hiền lành và thái độ kính nể lộ rõ. Điều đó thể hiện sự trân trọng nhân cách Huấn Cao của viên quan coi ngục.
Sau đó âm thầm kín đáo, quản ngục biệt đãi Huấn Cao cũng như các đồng chí của ông: ngày nào cũng ăn uống đầy đủ, chu toàn. Phải chăng quản ngục đang âm mưu điều gì? Không phải, quản ngục muốn lấy sự chăm sóc tận tụy của mình để an ủi một ngôi sao chính vị sắp từ biệt vũ trụ. Đó là tất cả khả năng mà ông ta có thể để bày tỏ thái độ sùng kính, nâng niu, chăm chút một nhân cách cao cả, một cái đẹp.
Rồi một hôm quản ngục khép nép đến thăm Huấn Cao, bị Huấn Cao xẵng giọng mắng và tỏ ra khinh bạc: Ta chí muốn một điều là ngươi đừng bao giờ đặt chân vào đây. Quản ngục lễ phép, nhã nhặn, một mực thành kính đáp: Xin lĩnh ý. Cách cư xử điềm đạm, đúng mực này soi sáng một tâm hồn cao quý và sẵn lòng quỳ gối trước hoa mai.
Sự tiếp đón và tinh thần phục dịch tận tụy Huấn Cao của viên quản ngục là biểu hiện một thái độ tôn trọng, thành kính trước một nhân cách đẹp. Luôn hướng về, cái đẹp, chăm sóc cái đẹp cũng là hành vi trọng nghĩa, một phẩm chất trong sáng cao quý hiếm có loại nhân vật này. Yêu cái đẹp đến mức dám phạm đến phép nước là một tâm hồn đẹp đẽ hiếm thấy.
Đối với viên quản ngục chơi chữ là một niềm đam mê từ thời trai trẻ. Khi mới biết đọc sách vở thánh hiền là ông ta luôn mơ ước có được chữ của Huấn Cao.
Khi được gặp Huấn Cao, ông ta luôn tư lự, đăm chiêu, nghĩ ngợi tìm cách xin chữ Huấn Cao cho bằng được. Vì chữ Huấn Cao là báu vật trên đời, nếu không xin được thì sẽ ân hận suốt đời. Mô tả chân dung quản ngục lúc này giọng văn Nguyễn Tuân trở nên chậm rãi, trang trọng: Người ngồi đấy, đầu đã điểm hoa râm, râu đã ngả màu. Những đường nhăn nheo của bộ mặt tư lự, bây giờ đã biến mất. Ở đấy, giờ chỉ còn là mặt nước ao xuân, bằng lặng, kín đáo và êm nhẹ.
Rồi mặt viên quản ngục tái nhợt khi nghe tin Huấn Cao sắp tuột khỏi tay mình về kinh đô chịu án chém. Quản ngục hốt hoảng vì sợ không xin được chữ và xót xa, tiếc nuối trước một cái đẹp sắp bị hủy diệt.
Và thật may mắn Huấn Cao đã kịp hiểu quản ngục, nhờ đó mà ông ta đã xin được chữ. Xin được chữ quản ngục đã bỏ nghề. Ông ta đã bị cái đẹp khuất phục và cảm hóa.
Thú chơi chữ tao nhã thanh lịch thật đối nghịch với hoàn cảnh công việc của viên quản ngục. Sự tương phản gay gắt này đã làm nổi bật tâm hồn thanh khiết cao quý của viên quan coi ngục. Và giữa bầu trời tăm tối ấy thêm một ngôi sao sáng bên cạnh ngôi sao chính vị Huấn Cao. Trước cái đẹp, con người biết trân trọng, khao khát vươn đến cũng thành một nhân cách đẹp.
Sống trong môi trường xấu xa tàn nhẫn nhưng tính cách dịu dàng, lòng biết giá trị con người là âm thanh trong trẻo, là một nhân cách cao đẹp, thuần khiết, một thiên lương trong sáng, lành vững đáng được nêu gương ca ngợi: Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.
Không giống Huấn Cao, quản ngục không sáng tạo ra cái đẹp nhưng thật lòng yêu cái đẹp, trân trọng, gìn giữ cái đẹp là người có tấm lòng cao đẹp. Trong cảnh cho chữ, quản ngục thực sự bị cái đẹp, tài hoa, nhân cách của Huấn Cao chinh phục, lúc này được cái đẹp đánh thức, viên quản ngục cũng trở nên đẹp hơn.
Qua truyện ngắn Chữ người tử tù, Nguyễn Tuân muốn nói rằng: cái đẹp chân chính và trọn vẹn bao giờ cũng có sức chinh phục và có sức sống mãnh liệt. Nhân vật quản ngục là đối tượng thể hiện khía cạnh khác của chủ đề: biết yêu cái đẹp là điều kiện để người ta trở nên đẹp và giữ được cái đẹp thiên lương trong bất kỳ hoàn cảnh nào.
Nhân vật của Nguyễn Tuân thường không đặt trên trục thiện ác, chính nghĩa hay gian tà mà được đặt trong mối quan hệ với cái đẹp. Quản ngục và Huấn Cao thuộc hai thế lực đối lập nhưng cả hai đều yêu quý và tôn thờ cái đẹp. Do đó dẫn đến sự gặp gỡ kỳ lạ của hai tâm hồn, hai nhân cách đẹp trong chốn ngục tù. Cách cư xử của quản ngục trước Huấn Cao, trước cái đẹp chính là cách xử sự của Nguyễn Tuân đối với nhân cách đẹp. Có thể nói, quản ngục và viên thơ lại là hai mảnh tâm hồn của Nguyễn Tuân
