Bài 5. Khái niệm Văn minh. Một số nền văn minh phương Đông thời kì cổ- trung đại

Hướng dẫn giải

* Hiểu biết của bản thân về các nền văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại

- Những nền văn minh đầu tiên trên thế giới được hình thành từ khoảng nửa sau thiên niên kỉ IV TCN ở khu vực Đông Bắc châu phi và Tây Nam Á

- Trong thời kì cổ đại:

+ Ở phương Đông hình thành 4 trung tâm văn minh lớn là Ai Cập, Lưỡng Hà, Trung Hoa và Ấn Độ. Điểm chung nổi bật là cả bổn nền văn minh này đều hình thành trên lưu vực của các dòng sông lớn.

+ Ở phương Tây, có hai nền văn minh lớn là Hy Lạp và La Mã. Điểm chung của hai nền văn minh này là hình thành ven biển, đồng bằng nhỏ hẹp, đất đai khô cằn,... nên khi có công cụ lao động bằng kim loại mới xuất hiện nền văn minh

- Đến thời kì trung đại:

+ Ở phương Đông, văn minh Ấn Độ và Trung Hoa tiếp tục được phát triển đến khi bị các nước thực dân phương Tây xâm lược và đô hộ (cuối thế kỉ XIX)

+ Ở phương Tây, thời hậu kì trung đại, văn minh thời Phục hưng được phục hồi trên cơ sở văn minh Hy Lạp và La Mã cổ đại.

* Ý nghĩa của các thành tựu văn minh:

+ Để lại cho nhân loại nhiều thành tựu to lớn, rực rỡ.

+ Là sản phẩm của trí tuệ, sự lao động sáng tạo của cư dân các quốc gia

+ Nhiều thành tựu văn minh đã đóng góp cho sự phát triển của các lĩnh vực trong nền văn minh thế giới và vẫn được sử dụng cho tới hiện nay.

(Trả lời bởi Minh Lệ)

Hướng dẫn giải

- Khái niệm văn minh:

+ Văn minh là sự tiến bộ về vật chất và tinh thần của xã hội loài người, là trạng thái phát triển cao của nền văn hoá, khi xã hội loài người vượt qua trình độ của thời kì dã man.

+ Những tiêu chuẩn cơ bản để nhận diện văn minh là: nhà nước, đô thị, chữ viết, những tiến bộ về tổ chức xã hội, luân lí và kĩ thuật để cải thiện cuộc sống của con người.

- Khái niệm văn hóa: là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo nên. Văn hoá tạo ra đặc tính, bản sắc của một xã hội hoặc nhóm người trong xã hội.

(Trả lời bởi Hà Quang Minh)

Hướng dẫn giải

* So sánh khái niệm văn minh và văn hóa

- Giống nhau: đều là những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong tiến trình lịch sử.

- Khác nhau:

+ Văn hóa bao gồm toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo ra từ khi xuất hiện cho đến nay

+ Văn minh là những giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo ra trong giai đoạn phát triển cao của xã hội.

* Ví dụ:

- Việc Người tối cổ phát minh ra cách lấy lửa là biểu hiện của văn hóa (vì ở thời nguyên thủy, con người vẫn ở trong trạng thái dã man, trình độ tổ chức xã hội còn rất thấp).

- Công trình Đấu trường La Mã vừa là biểu hiện của văn hóa, vừa là biểu hiện của văn minh. Vì:

+ Đây là sản phẩm vật chất do con người sáng tạo ra (biểu hiện của văn hóa).

+ Đấu trường Cô-li-dê ra đời vào khoảng thế kỉ I khi mà người La Mã đã xây dựng cho mình một đế chế hùng mạnh, rộng lớn, nền văn hóa La Mã cổ đại đã có sự phát triển cao (đây chính là biểu hiện của văn minh).

(Trả lời bởi Minh Lệ)

Hướng dẫn giải

(Trả lời bởi Minh Lệ)

Hướng dẫn giải

Nhận xét:

+ Các nền văn minh cổ đại ở phương Đông được hình thành từ rất sớm, ngay từ khoảng đầu thiên niên kỉ IV TCN

+ So với phương Đông, nền văn minh Hi Lạp và La Mã cổ đại xuất hiện muộn hơn. Văn minh Hi Lạp và La Mã cổ đại đã phát triển rực rỡ và trở thành cơ sở của văn minh phương Tây sau này.

(Trả lời bởi Minh Lệ)

Hướng dẫn giải

Từ việc khai thác tư liệu 2, lý do các nhà sử học Hy Lạp cổ đại Hê-đô-đốt cho rằng “Ai Cập là tặng phẩm của sông Nin” là do:

+ Ai Cập có những đồng bằng châu thổ rộng lớn và màu mỡ là do được sông Nin bồi đắp phù sa mà hình thành nên. Chính nhờ những lớp phù sa đã thúc đẩy canh tác trồng trọt, tăng năng suất nông nghiệp tối đa, giúp người Ai Cập luôn có những mùa màng bội thu.

+ Không những thế sông Nin còn cung cấp nguồn nước dồi dào phục vụ cho đời sống sinh hoạt và sản xuất của con người.

+ Đặc biệt sông Nin là con đường giao thông huyết mạch, giúp kết nối các vùng/ miền ở Ai Cập với nhau.

+ Thứ đã góp phần cải thiện cuộc sống của cư dân Ai Cập là sự đa dạng sinh vật do sông Nin đem lại (thủy sản, chim,…).

Đó chính là những lý do mà nhà sử học Hê-rô-đốt ở Hy Lạp cổ đại khẳng định “Ai Cập là tặng phẩm của sông Nin.”

(Trả lời bởi Minh Lệ)

Hướng dẫn giải

Cơ sở hình thành văn minh Ai Cập cổ đại:

- Điều kiện tự nhiên:

+ Văn minh Ai Cập cổđại hình thành và phát triển gắn liền với sông Nin ởĐông Bắc châuPhi. 

+ Bao quanh bởi Địa Trung Hải, Hồng Hải, sa mạc và các vùng rừng núi.

- Dân cư và xã hội:

+ Tộc người từ châu Phi, Pa-le-xtin và Xi-ri đã đến định cư tại lưu vực sông Nin và cùng sáng tạo nên nền văn minh Ai Cập. 

+ Xã hội hình thành các tầng lớp quý tộc, tăng lữ, nông dân, thợ thủ công, thương nhân và nô lệ. 

- Kinh tế:

+ Nông nghiệp là nền tảng cơ bản của Ai Cập cổ đại. 

+ Trồng các loại lúa mì, mạch, kê và nhiều loại hoa màu khác. 

+ Thuần dưỡng, chăn nuôi gia súc để lấy sức kéo và thực phẩm

+ Hoạt động buôn bán sớm phát triển

- Chính trị:

+ Từ thiên niên kỉ IV TCN, các nhà nước sơ khai đầu tiên ở Ai Cập hình thành trên lưu vực sông Nin. 

+ Khoảng năm 3200 TCN, Nhà nước Ai Cập thống nhất ra đời

+ Pha-ra-ông đứng đầu nhà nước. Có quyền lực tối cao cả về chính trị và tôn giáo.

(Trả lời bởi Minh Lệ)

Hướng dẫn giải

Giới thiệu một số thành tựu cơ bản của văn minnh Ai Cập cổ đại:

- Tín ngưỡng, tôn giáo:

+ Sùng bái đa thần. Thờ các vị thần tự nhiên, thờ động vật, thờ linh hồn người chết.

+ Tín ngưỡng, tôn giáo có ảnh hưởng và ý nghĩa quan trọng trong văn hóa, xã hội, chính trị và nhiều thành tựu văn minh của Ai Cập cổ đại.

-  Chữ viết:

+ Sáng tạo ra một trong những hệ thống chữ viết cổ nhất thế giới (chữ tượng hình) từ khoảng hơn 3 000 năm TCN.

+ Người cổ đại Ai Cập đã ghi chép, để lại nhiều tư liệu quý giá thuộc các lĩnh vực: lịch sử, thiên văn học, toán học,...

- Kiến trúc và cung điện:

+ Cung điện, đền thờ và kim tự tháp là các loại hình kiến trúc tiêu biểu nhất của Ai Cập cổ đại. Đó là những di sả quý giá của Ai Cập nói chung và nhân loại nói riêng.

+ Nhiều công trình kiến trúc, điêu khắc vẫn còn hiện hữu, là hiện thân cho sức lao động, sáng tạo, trí tuệ của con người.

- Khoa học kĩ thuật:

+ Sử dụng hệ số thập phân, phép tính cộng và trừ, biết tính diện tích hình tam giác, hình chữ nhật, sử dụng số pi.

+ Sớm quan sát thiên văn và sự vận hành của các thiên thể. Sáng tạo ra kĩ thuật làm lịch dựa trên chu kì chuyển động của Mặt trời đầu tiên trên thế giới.

+ Hiểu biết tương đối chính xác về các cơ quan trong cơ thể người. Sử dụng những kiến thức giải phẫu để chữa bệnh trong kĩ thuật ướp xác.

(Trả lời bởi Minh Lệ)

Hướng dẫn giải

Ý nghĩa của các thành tựu của văn minh Ai Cập cổ đại:

+ Góp phần vào sự phát triển rực rỡ của nền văn minh Ai Cập.

+ Đặt nền móng cho sự phát triển nhiều lĩnh vực của văn minh nhân loại.

(Trả lời bởi Minh Lệ)

Hướng dẫn giải

Một số thành tựu cơ bản của văn minh Ấn Độ thời kì cổ-trung đại là:

- Về tôn giáo: Hin đu giáo và Phật giáo là hai tôn giáo có ảnh hưởng sâu rộng hàng đầu của Ấn Độ là 

- Về chữ viết: Trong thời kì văn minh sông Ấn, chữ viết Ấn Độ đã được tìm thấy. Về sau xuất hiện nhiều loại chữ viết khác nhau. 

- Về văn học: Văn học Ấn Độ đạt nhiều thành tựu rực rỡ, tiêu biểu có Kinh Vê-đa, sử thi Ma-ha-ba-ra-ta và Ra-ma-y-a-na, 

đồ sộ như: cột đá, chùa và tháp Phật giáo; đền thờ, lăng mộ Hin-đu giáo; các thánh đường, cung điện do Ấn Độ chịu ảnh hưởng của tôn giáo.

- Về khoa học, kĩ thuật: 

+ Toán học: Ngoài ra còn tính được số Pi (π) là 3.1416… 10 chữ số mà ngày nay chúng ta đang sử dụng cũng do người Ấn Độ sáng tạo ra.

+ Thiên văn học: Họ đã biết đặt ra lịch và có hiểu biết về vũ trụ, Mặt Trời và các hành tinh.

+ Vật lí, Hóa học: Người Ấn phát triển kĩ thuật luyện kim ở trình độ cao và tìm ra cách bảo vệ kim loại không bị ăn mòn. Ngoài ra, họ cũng tìm ra lý thuyết nguyên tử và khẳng định được về lực hấp dẫn của Trái Đất

+ Y- Dược học: người Ấn Độ có nhiều ghi chép về bệnh lí học, giải phẫu học, độc dược học, phẫu thuật….

(Trả lời bởi Minh Lệ)