Trong kiểm tra sức khỏe, bác sĩ có thể kích thích phản xạ giật đầu gối bằng cách dùng một cây búa gõ nhẹ vào phần gân ở khớp gối (Hình 17.1), kết quả là gây nên phản xạ giật đầu gối. Tại sao việc kích thích phản xạ giật đầu gối có thể kiểm tra được chức năng của hệ thần kinh
Động vật có những hình thức cảm ứng nào? Cho ví dụ.
Thảo luận (2)Hướng dẫn giảiTham khảo: Một số ví dụ về hiện tượng cảm ứng ở động vật:
(Trả lời bởi Anh Lê Quốc Trần)
Thủy tức, giun đất co mình lại khi có vật thể chạm vào nó.
Khi nhìn thấy mèo, con chuột sẽ bỏ chạy.
Chó tiết nước bọt khi ngửi mùi thức ăn.
Người lập tức rụt tay lại khi lỡ chạm tay vào vật nóng.
Khi nhìn thấy đèn đỏ, người tham gia giao thông dừng lại.
Dựa vào Hình 17.3, hãy mô tả cấu tạo của một neuron điển hình.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảiTham khảo:
Cấu tạo neuron: gồm một thân chứa nhân, nhiều sợi nhánh và một sợi trục, trên sợi trục có bao myelin, nối các bao myelin là các eo ranvier, tận cùng sợi trục có cúc synapse.
(Trả lời bởi Anh Lê Quốc Trần)
Dựa vào chức năng, hãy giải thích tại sao sợi nhánh được gọi là sợi hướng tâm, sợi trục được gọi là sợi li tâm.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảiTham khảo:
- Sợi nhánh tiếp nhận tín hiệu từ các tế bào khác nhau được chuyển giao qua synapse về nhân nên được gọi là sợi hướng tâm.
- Sợi trục có vai trò dẫn truyền xung thần kinh từ thân neuron ra ngoại biên đến các cơ quan đáp ứng nên được gọi là sợi li tâm.
(Trả lời bởi Anh Lê Quốc Trần)
Cho các trường hợp sau:
(1) Dùng kim kích thích vào thân của thủy tức.
(2) Dùng kim kích thích vào một chi của châu chấu.
Hãy dự đoán phản ứng của thủy tức và châu chấu khi bị kích thích.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảiTham khảo:
(1) Khi dùng một chiếc kim nhọn châm vào thân thủy tức, xung thần kinh sẽ lan nhanh ra khắp mạng lưới thần kinh, làm cho thủy tức co toàn bộ cơ thể để tránh tác nhân kích thích.
(2) Khi dùng kim kích thích vào một chi của châu chấu, nó sẽ co một chân lên. Do châu chấu có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch. Mỗi hạch thần kinh điều khiển hoạt động của một vùng xác định trên cơ thể=> khi chịu kích thích ở vùng nào thì hạch vùng đó sẽ trả lời kích thích
(Trả lời bởi Anh Lê Quốc Trần)
Quan sát Hình 17.4, 17.5 và 17.6 hãy lập bảng phân biệt các dạng hệ thần kinh ở động vật.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảiTham khảo:
(Trả lời bởi Anh Lê Quốc Trần)
Đặc điểm
ĐV chưa có tổ chức thần kinh
ĐV có hệ thần kinh dạng lưới
ĐV có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch
ĐV có hê thần kinh dạng ống
Đại diện
Động vật đơn bào
Ruột khoang
Giun dẹp, giun tròn, chân khớp, côn trùng
Động vật có xương sống như cá, lưỡng cư, bò sát, chim và thú
Cấu tạo tổ chức thần kinh
Chưa có cấu tạo
Các tế bào thần kinh phân bố khắp cơ thể thành dạng lưới
- Các tế bào thần kinh tập trung thành hạch thần kinh.
- Các hạch thần kinh nối với nhau bằng dây thần kinh tạo thành chuỗi hạch thần kinh dọc theo cơ thể.
- Hệ thần kinh dạng ống được cấu tạo từ 2 phần rõ rệt : thần kinh trung ương và thần kinh ngoại biên.
+ Hệ thần kinh trung ương gồm não và tủy sống
+ Hệ thần kinh ngoại biên gồm hạch thần kinh và dây thần kinh
Hình thức phản ứng
chuyển động cơ thể hoặc co rút chất nguyên sinh.
Co rút toàn thân
Mỗi hạch chỉ đạo một phần cơ thể (chủ yếu là phản xạ không điều kiện).
- Hệ thần kinh dạng ống hoạt động theo nguyên tắc phản xạ, bao gồm:
+ Phản xạ đơn giản (phản xạ không điều kiện): Do một số tế bào thần kinh nhất định tham gia, không phải qua học tập.
+ Phản xạ phức tạp (phản xạ có điều kiện): Do một số lượng lớn tế bào thần kinh tham gia, đặc biệt là tế bào thần kinh võ não.
Mức độ chính xác
Thấp
Cao hơn ĐV chưa có tổ chức thần kinh
Do mỗi hạch điều khiển một vùng xác định trên cơ thể nên động vật phản ứng chính xác hơn, tiết kiệm năng lượng hơn so với hệ thần kinh dạng lưới.
Cùng với sự tiến hóa của hệ thần kinh dạng ống, số lượng các phản xạ ngày càng nhiều, đặc biệt là các phản xạ có điều kiện ngày càng tăng →→ động vật ngày càng thích nghi tốt hơn với môi trường sống.
Quan sát Hình 17.7, hãy:
a) Mô tả cấu tạo của synapse hóa học
b) Cho biết dựa vào đặc điểm nào mà người ta gọi là "synapse hóa học"
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảia, Cấu tạo synapse hóa học gồm 3 bộ phận:
- Chùy synapse: Ngoài có màng bao bọc gọi là màng trước synapse. Trong chùy synapse có chứa ty thể và các bóng chứa chất trung gian hóa học (axêtincôlin, norađrênalin, đôpamin, serôtônin,.....)
- Khe synapse: Là 1 khe nhỏ nằm giữa màng trước và màng sau synapse.
- Phần sau synapse: Trên màng có các thụ thể tiếp nhận chất trung gian hóa học. Có các enzim đặc hiệu có tác dụng phân giải chất trung gian hóa học. Chất trung gian hóa học phổ biến nhất ở thú là axêtincôlin và norađrênalin.
b, Dựa vào bản chất truyền tin qua synapse.
(Trả lời bởi Anh Lê Quốc Trần)
Quan sát Hình 17.7, hãy trình bày cơ chế truyền tin qua synapse hóa học.
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảiTham khảo:
- Xung thần kinh lan truyền đến chùy synapse và làm Ca2+ từ dịch ngoại bào đi vào trong chùy synapse.
- Ca2+ làm cho các bóng chứa chất trung gian hóa học gắn vào màng trước và vỡ ra. Chất trung gian hóa học đi qua khe synapse đến màng sau.
- Chất trung gian hóa học gắn vào thụ thể ở màng sau gây xuất hiện điện thế họat động ở màng sau. Điện thế hoạt động (xung thần kinh) hình thành lan truyền đi tiếp
(Trả lời bởi Anh Lê Quốc Trần)
Tại sao những người bị hạ calci trong máu thường bị rối loạn cảm giác?
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảiNhững người bị hạ calcium trong máu thường bị rối loạn cảm giác vì calcium có vai trò quan trọng trong quá trình truyền tin giữa các tế bào thần kinh thông qua synapse. Nếu hàm lượng calcium trong máu bị hạ thấp, quá trình truyền tin sẽ bị ảnh hưởng, thông tin không được truyền chính xác hoặc gián đoạn, gây ra rối loạn cảm giác.
(Trả lời bởi Quoc Tran Anh Le)
Quan sát Hình 17.8, hãy:
a) Kể tên và cho biết chức năng của các thành phần trong cùng một cung phản xạ
b) Cho ví dụ về sự dẫn truyền xung thần kinh trong cung phản xạ
Thảo luận (1)Hướng dẫn giảiTham khảo:
a, Thành phần trong một cung phản xạ
- Cơ quan thụ cảm bị kích thích: Tiếp nhận kích thích
- Neuron cảm giác: Mang tín hiệu từ các giác quan đến não và tủy sống
- Trung ương thần kinh: Phân tích và xử lí thông tin- Neuron vận động: Kết nối với các nơron chuyển tiếp. Các nơron vận động nhận và đưa tín hiệu từ hệ thần kinh trung ương đến các cơ bắp
- Cơ quan đáp ứng (cơ, tuyến): Trả lời kích thích
b, Ví dụ: Khi bị kim nhọn đâm vào ngón tay thì ngón tay co lại. Khi kim châm vào tay, thụ qua đau ở da tiếp nhận kích thích và truyền đến tủy sống qua sợi thần kinh cảm giác; tủy sống tiếp nhận thông tin từ đó tổng hợp, phân tích và hình thành các xung thần kinh theo sợi thần kinh vận động truyền đến các cơ ngón tay làm ngón tay co lại.
(Trả lời bởi Anh Lê Quốc Trần)