Tham khảo:
Đi đường mới biết gian lao, Núi cao rồi lại núi cao trập trùng! Núi cao lên đến tận cùng, Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non, Đây là bài thơ mang hàm nghĩa. Tác giả mượn chuyện đi đường để nêu lên cảm nhận đường đời vô cùng khó khăn, nguy hiểm; phải có quyết tâm cao, nghị lực lớn mới chiến thắng thử thách, mới giành được thắng lợi vẻ vang. Hai câu đầu trong bài thơ chữ Hán là: Tẩu lộ tài tri tẩu lộ nan Trùng san chi ngoại hựu trùng san được dịch nghĩa là: Có đi đường mới biết đường đi khó, Hết lớp núi này lại tiếp đến lớp núi khác. Câu thứ nhất nêu lên một kinh nghiệm, một chiêm nghiệm song ở đời, đó là chuyên đi đường và bài học đi đường khó. Với nhà thơ, con đường được nói tới còn là con đường cách mạng vô cùng nguy hiểm: là gươm kề tận cổ, súng kề tai – là thân sống chỉ coi còn một nửa (Trăng trối – Tối Hữu). Hình ảnh con đường được miêu tả bằng điệp ngữ trùng san đã làm nổi bật khó khăn, thử thách chồng chất; người đi đường luôn luôn đối diện với bao gian khổ. Câu thơ chữ Hán không hề có chữ cao dịch giả đã thêm vào, người đọc thơ cần biết: Đi đường mới biết gian lao, Núi cao rồi lại núi cao trập trùng. Hai câu thơ đầu về mặt văn chương chữ nghĩa không có gì mới: ý niệm: hành lộ nan đã xuất hiện trong cổ văn hơn nghìn năm về trước. Thế nhưng vần thơ Hồ Chí Minh hay và sâu sắc ở tính nghiệm sinh; nó cho thấy trải nghiệm của một con người ba mươi năm ấy chân không nghỉ (Tố Hữu), để tìm đường cứu nước. Con đường mà người chiến sĩ ấy đã vượt qua đâu chỉ có Núi cao rồi lại núi cao trập trùng mà còn đầy phong ba bão táp, trải dài trải rộng khắp bốn biển năm châu: Người xưa có nhắc: Đọc sách người ấy, đọc thơ người ấy phải biết con người ấy là thế. Hai câu cuối được cấu trúc trên mối quan hệ điều kiện – hệ quả. Khi đã chiếm lĩnh được đỉnh cao chót (cao phong hậu) thì muôn dặm nước non (vạn lí dư đồ) thu cả vào tầm mắt: Núi cao lên đến tận cùng, Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non. Muôn vượt qua các lớp núi lên đến đỉnh cao chót vót thì phải có quyết tâm và nghị lực lớn. Chỉ có thế mới giành được thắng lợi vẻ vang, thu được kết quả tốt đẹp. Câu thơ Hồ Chí Minh hàm chứa bài học quyết tâm vượt khó, nêu cao ý chí và nghị lực trong cuộc sống để giành thắng lợi. Bài học đi đường thật là vô giá đối với bất cứ ai. Nhật kí trong tù có nhiều bài thơ viết về đề tài đi đường như Thế lộ nan, Tẩu lộ Lộ thượng, … Đó là những vần thơ giàu chất trí tuệ, mang ý vị triết lí, được đúc kết từ máu và nước mắt: Núi cao gặp hổ mà vô sự Đường phẳng gặp người bị tống lao. Xử thế từ xưa không phải dễ, Mà nay, xử thể khó khăn hơn. Bài thơ Đi đường cho ta bài học về đường đời nhiều khó khăn nguy hiểm, bài học về quyết tâm, vượt khó, vươn lên giành thắng lợi trên con dường đời. Mỗi cuộc đời là một trăm năm đi đường. Có con đường lao động mưu sinh, có con đường công danh lập nghiệp. Tuổi trẻ còn có con đường học tập. Bài thơ Đi đường trở thành hành trang cho mỗi chúng ta có thêm sức mạnh để vươn lên thực hiện ước mơ của mình.
Đi đường mới biết gian lao
Núi cao rồi lại núi cao trập trùng
Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non.Núi cao lên đến tận cùng
Qua bài thơ “Đi đường” của Hồ Chí Minh, người đọc đã cảm nhận được một nhân cách cao đẹp trong con người, của Bác. Có lẽ trên thế giới ít có vị lãnh tụ nào phải chịu nhiều cảnh tù đày, khổ đau như Bác. Bài thơ “Đi đường” cùng tập thơ “Nhật kí trong tù” chẳng phải đã ra đời trong những năm tháng tù đày đầy oan khuất của Bác đó sao? Cùng với tù đày là những nỗi đớn đau tột cùng về thể xác bởi đường đi có quá nhiều gian khó:
“Đi đường mới biết gian lao
Núi cao rồi lại núi cao trập trùng”
Đường đi chuyển lao gian khó cũng có nghĩa là con đường hoạt động cách mạng nhiều gian khó: hình ảnh “Núi cao rồi lại núi cao trập trùng” gợi đến những cảnh tù đày, bắt bớ, những giam cầm,… Nhưng vượt lên tất cả, tâm hồn Bác toả sáng bởi tấm lòng rộng mở đối với thiên nhiên, và đặc biệt là bởi sự lạc quan với tầm nhìn lãnh tụ. Chỉ điều đó mới giúp Bác vượt qua tất cả những đau đớn về thể xác để có thể hạ xuống câu thơ:
“Núi cao lên đến tận cùng
Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non”.
“Đi đường” là bài thơ thất ngôn tứ tuyệt số 30 cúa “Nhật kí trong tù”. Lúc bấy giờ, người đã bị chính quyền Tưởng Giới Thạch giải lui giải tới qua nhiều nhà tù trên tinh Quảng Tây, Trung Quốc. Trải qua bao cay đắng thử thách nặng nề, Người gửi gắm bao suy nghĩ, cảm xúc của mình vào bài thơ “Tẩu lộ” này. Nam Trân đã dịch thành thơ lục bát:
“Đi đường mới biết gian lao,
Núi cao rồi lại núi cao trập trùng;
Núi cao lên đến tận cùng,
Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non”
Bài thơ mang hàm nghĩa. Tác giả mượn chuyện đi đường để nêu lên cảm nhận đường đời vô củng khó khăn, nguy hiểm; phải có quyết tâm cao, nghị lực phải chiến thắng thở thách, mới giành được thắng lợi vẻ vang.
Hai câu đầu trong bài thơ chữ Hán có nghĩa là:
“Có đi dường mới biểt đường đi khó.
Hết lớp núi này lại tiếp đến lớp núi khác”.
Câu thứ nhất nêu lên một kinh nghiệm, một chiêm nghiệm sống ở đời. đó là chuyện đi đường và bài học đi đường khó. Với nhà Ihơ, con đường được nói tới còn là con đường cách mạng vô cùng nguy hiểm: “Lưỡi gươm kề tận cổ, súng kề tai – Là thân sống chỉ coi còn một nửa” (“Trăng trối” – Tố Hữu). Hình ảnh con đường được miêu tà bằng điệp ngữ “trùng san” đã làm nổi bột khó khăn, thử thách chồng chất, người đi đường luôn luôn đổi diện với bao gian khổ. Câu thơ chữ Hán không hề có chữ “cao”; dịch giả đã thêm vào, người đọc thơ cần biết:
“Đi đường mới biết gian lao,
Núi cao rồi lại núi cao trập trùng”.
Hai câu thơ đầu về mặt văn chương chữ nghĩa không có gì mới. Ý niệm: “hành lộ nan” đã xuất hiện trong cổ văn hơn nghìn năm về trước. Thế nhưng vần thơ cùa Nhà thơ – lãnh tụ Hồ Chí Minh hay và sâu sắc ờ tính nghiệm sinh’, nó cho thấy trài nghiệm cùa một con người ‘” ba mươi năm ấy chân không nghỉ” (Tố Hữu), đế tìm đường cứu nước. Con đường mà người chiến sĩ ấy đã vượt qua đâu chỉ có “Núi cao rồi lại núi cao trập trùng” mà còn đầy phong ba bão táp, trải dài trài rộng khắp bốn biển năm châu:
“Đời bồi bàn lênh đênh theo sóng bể
Người đi hỏi khắp bóng cờ châu Mĩ, châu Phi
Những đất tự do, những trời trói lọi
Những con đường cách mạng dung tìm đi… “.
(“Người đi tìm hình của nước”)
Người xưa có nhắc: “Đọc sách người ấy, đọc thơ người ấy, phái biết con người ấy” là thế.
Hai câu cuối cấu trúc theo mối quan hệ điều kiện – hệ quả. Khi dã chiếm lĩnh được đỉnh cao chót vót (cao phong hậu) thì muôn dặm nước non (vạn lí dư đồ) thu cả vào tầm mắt
"Núi cao lên đến tận cùng,
Thu vào tầm mất ‘muôn trùng nước non’’.
Muốn vượt qua các lớp núi lên đỉnh cao chót vót thì phải có quyết tâm và nghị lực lớn. Chi có thế mới giành được thắng lợi vẻ vang, thu dược kết quà tốt đẹp. Câu thơ Hổ chi Minh hàm chứa bài học quyêt tâm vượt khó, nêu cao ý chí và nghị lực trong cuộc sống đế giành thẳng lợi. Bài học “Đi đường” thật là vô giá đối với bất cứ ai.
“Nhật ki trong tù ” có nhiều bài thơ viết về để tài “đi đường” như “Thể lộ nan “Tẩu lộ”. “Lộ thươmg”…. Đó là những vần thơ giàu chất trí tuệ, mang ý vị triết lí. được đúc kết từ máu và nước mắt:
“Núi cao gặp hổ mà vô sự,
Đường phẳng gặp người bị tống lao”.
”Xử thế từ xưa không phải dê,
Mà nay, xử thế khó khăn hơn”.
(“Đường đời hiểm trở”)
Bài thơ “Đi đường” cho ta bài học về đường đời nhiều khó khăn nguy hiếm, bài học về quyết tâm, vượt khổ, vươn lên giành thắng lợi trên con đường đời. Mỗi cuộc đời là một trăm năm, ai cũng phải một trăm năm đi đường. Có con đường lao động mưu sinh, có con gổng danh lập nghiệp. Tuổi trẻ còn có con dường học tập. Bài thơ “Đi đường” trở thành hành trang cho mỗi chúng ta sức mạnh để vươn lẽn thực hiện ước mơ của mình.
