1. Hoàn cảnh ra đời
- Đầu năm 1945, Chiến tranh thế giới thứ hai sắp kết thúc, nhiều vấn đề quan trọng và cấp bách được đặt ra trước các cường quốc Đồng minh:
1. Nhanh chóng đánh bại hoàn toàn các nước phát xít
2. Tổ chức lại thế giới sau chiến tranh
3. Phân chia thành quả chiến thắng giữa các nước thắng trận
- Trong bối cảnh đó, một hội nghị quốc tế được triệu tập tại Ianta (Liên Xô) từ ngày 4-11/2/1945, với sự tham sự của nguyên thủ ba cường quốc là I. Xtalin (Liên Xô), Ph. Rudơven (Mĩ), U. Sớcsin (Anh).
2. Sự hình thành
Trong Hội nghị có nội dung:
- Nguyên thủ các quốc gia Anh, Mĩ, Liên Xô thỏa thuận về việc đóng quân tại các nước nhằm giải giáp quân đội phát xít, phân chia phạm vi ảnh hưởng ở châu Âu và châu Á.
+ Ở châu Âu, quân đội Liên Xô chiếm đóng miền Đông nước Đức, Đông Béclin và các nước Đông Âu, quân đội Mĩ, Anh, Pháp chiếm đóng miền Tây Đức, Tây Béclin và các nước Tây Âu. Vùng Đông Âu thuộc phạm vi ảnh hưởng của Liên Xô, vùng Tây Âu thuộc phạm vi ảnh hưởng của Mĩ. Hai nước Áo và Phần Lan trở thành những nước trung lập.
+ Ở châu Á, Hội nghị chấp nhận những điều kiện để Liên Xô tham chiến chống Nhật: 1. Giữ nguyên trạng Mông Cổ; 2. Khôi phục quyền lợi của nước Nga đã bị mất do cuộc chiến tranh Nga - Nhật năm 1904: trả lại cho Liên Xô miền Nam đảo Xakhalin; Liên Xô chiếm đóng 4 đảo thuộc quần đảo Curin.
Quân đội Mĩ chiếm đóng Nhật Bản. Ở bán đảo Triều Tiên, Hồng quân Liên Xô chiếm đóng miền Bắc và quân Mĩ chiếm đóng miền Nam, lấy vĩ tuyến 38 làm ranh giới. Trung Quốc cần trở thành một quốc gia thống nhất và dân chủ; Chính phủ Trung Hoa Dân quốc cần cải tổ với sự tham gia của Đảng Cộng sản và các đảng phái dân chủ; trả lại cho Trung Quốc vùng Mãn Châu, đảo Đài Loan và quần đảo Bành Hồ. Các vùng còn lại của châu Á (Đông Nam Á, Nam Á, Tây Á) vẫn thuộc phạm vi ảnh hưởng truyền thống của các nước phương Tây.
Ở Đông Dương, việc giải giáp quân Nhật được giao cho quân Anh ở phía Nam, quân Trung Hoa Dân quốc ở phía Bắc vĩ tuyến 16.
=> khuôn khổ của trật tự thế giới mới, trật tự hai cực Ianta.
3. Sự tan rã
Sau nhiều năm khủng hoảng và trì trệ kéo dài, từ 1989 – 1991, chế độ xã hội chủ nghĩa tan rã ở Liên Xô và các nước Đông Âu, các liên minh kinh tế, quân sự của các nước xã hội chủ nghĩa giải thể: Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV) tuyên bố giải thể (28/6/1991); Tổ chức Hiệp ước Vácsava ngừng hoạt động (1/7/1991).
=> Trật tự hai cực Ianta tan rã.
