| Hoàng đế và Đấng cầm quyền chuyên chính của toàn Nga | |
|---|---|
| Tại vị | 1 tháng 11 năm 1894 – 15 tháng 3 năm 1917 22 năm, 134 ngày |
| Đăng quang | 26 tháng 5 năm 1896 |
| Tiền nhiệm | Aleksandr III |
| Kế nhiệm | Chế độ quân chủ bị bãi bỏ |
| Thông tin chung | |
| Phối ngẫu | Alexandra Feodorovna (Alix của Hesse) (1894–1918) |
| Hậu duệ | Nữ Đại công tước Olga Nikolaevna của Nga Nữ Đại Công tước Tatiana Nikolaevna của Nga Nữ Đại Công tước Maria Nikolaevna của Nga Nữ Đại Công tước Anastasia Nikolaevna của Nga Alexei Nikolaevich, Thái tử của Nga |
| Tên đầy đủ | Nikolay Alexandrovich Romanov |
| Thân phụ | Aleksandr III của Nga |
| Thân mẫu | Maria Feodorovna (Dagmar của Đan Mạch) |
| Sinh | 18 tháng 5 năm 1868 Cung điện Alexander, Tsarskoye Selo, Sankt Peterburg, Đế quốc Nga |
| Mất | 17 tháng 7 năm 1918 (50 tuổi) Căn hộ Ipatiev, Yekaterinburg, Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Xô viết Liên bang Nga |
| An táng | 17 tháng 7 năm 1998 Nhà thờ Peter và Paul, Sankt Peterburg, Nga |
| Tôn giáo | Chính Thống giáo Nga |
Nikolai Aleksandrovich Romanov là con của Nga hoàng Aleksandr III và hoàng hậu Maria Feodorovna của Nga, tức công chúa Dagmar của Đan Mạch. Ông bà nội của ông là Nga hoàng Aleksandr II và hoàng hậu Maria Alexandrovna của Nga, tức là Công chúa Marie xứ Hesse. Ông bà ngoại của ông là vua Christian IX của Đan Mạch và Công chúa Louise xứ Hesse-Kassel. Năm 1881, ông được phong làm Tsaverich, tức Hoàng thái tử.
22 tuổi, hoàn thành khóa học tại Học viện sĩ quan cận vệ , và cũng hoàn tất chương trình đào tạo nhân văn của Đại học tổng hợp quốc gia.
Tháng 5 năm 1896, sau khi vua cha Aleksandr III qua đời, Thái tử Nikolai lên nối ngôi. Giống như các vua đời trước, ông được xem là "đệ nhất tín đồ của Chính Thống giáo nước Nga". Ông đã làm lễ đăng quang tại Đại giáo đường Upensky, trong điện Kremlin.
Dưới triều ông, Nga - một trong những đế quốc hùng mạnh nhất thế giới thời đó - đã lâm vào khủng hoảng kinh tế và quân sự. Những kẻ phê phán ông đã gọi ông là Nikolai Kẻ khát máu, vì vụ thảm kịch Khodynka, Ngày chủ nhật đẫm máu, và những vụ trấn áp người Do Thái xảy ra dưới triều ông. Ông đã đẩy nước Nga vào cuộc chiến tranh với đế quốc Nhật Bản, mà Nga là đế quốc bại trận. Cũng chính ông là người đã ra lệnh tổng động viên quân đội Nga vào tháng 8 năm 1914, đưa Nga vào cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất. Trong cuộc đại chiến, quân Nga tham chiến phe Đồng Minh, cùng quân Anh, Pháp chống lại quân Đức, Áo-Hung.
Từ năm 1916 đến 1917 sản lượng lương thực giảm 20%. Nạn mất mùa, đói kém xảy ra khắp nơi. Sản xuất công nghiệp cũng đình đốn trong chiến tranh nên nạn thất nghiệp tăng nhanh. Nền tài chính nước Nga lâm vào tình trạng khủng hoảng. Từ tháng 8/1914 đến tháng 3/1917, triều đình Nga hoàng đã chi vào cuộc chiến 29,6 tỷ Rupee, cao gấp 3 lần tổng thu quốc khố.
Trước tình hình đó, trên toàn nước Nga đã xảy ra 1.416 cuộc bãi công và 294 cuộc nổi loạn của nông dân. Quân đội cũng bất mãn với chế độ Nga hoàng. Ngoài mặt trận quân đội đào ngũ hàng loạt và tổ chức nổi loạn như vụ nổi loạn của các lính thuỷ trên chiến hạm vào tháng 10/1916. Các dân tộc cũng nổi dậy. Tháng 7/1916 tại Kazakhstan, nông dân đã đứng lên khởi nghĩa, thiêu huỷ danh sách trưng binh và đập phá các cơ quan nhà nước. Đến thời điểm này, triều đình Nga hoàng đã không còn khả năng thống trị nữa và nước Nga tiến sát tới một cuộc cách mạng.
Năm 1917, phong trào Cách mạng Tháng Hai thắng lợi, Nikolai II phải thoái vị. Đầu tiên, ông và gia đình bị giam lỏng tại Cung điện Aleksandr ở Hoàng Thôn, rồi được chuyển tới Dinh Tổng đốc tại Tobolsk, sau đó lại chuyển tới ngôi nhà Ipatiev tại Yekaterinburg. Đêm ngày 16 rạng sáng ngày 17 tháng 7 năm 1918, để ngăn chặn việc quân Bạch Vệ giành được Sa hoàng, Nikolai II và toàn bộ gia đình bị những người Bolshevik xử bắn trong một căn phòng.
