Tinh thần thể dục

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Nguyễn Công Hoan (1903 - 1977). Ông sinh ra trong một gia đình quan lại xuất thân Nho học thất thế ở Hưng Yên.

- Năm 1926 ông tốt nghiệp cao đẳng sư phạm, làm nghề dạy học ở nhiều nơi như Hải Dương, Lào Cai, Nam Định, ...

- Sau Cách mạng tháng Tám ông giữ chức giám đốc kiểm duyệt báo chí Bắc Bộ. Sau đó ông gia nhập Vệ quốc quân và làm chủ tờ Quân nhân học báo.

- Năm 1948 ông là đảng viên Đảng Lao động Việt Nam.

- Năm 1951 ông làm việc cho ngành giáo dục và viết bài cho báo giáo dục  nhân dân.

- Năm 1954 ông trở lại nghề viết văn và làm chủ tịch hội nhà văn Việt Nam.

- Ông để lại hơn 20 tiểu thuyết và khoảng 200 truyện ngắn..

+ Truyện ngắn: Kép tư bền (1935), Hai thằng khốn nạn (1937), Người vợ lẽ bạn tôi (1937),...

 + Tiểu thuyết: Lá ngọc cành vàng (1935), Ông chủ (1935), Bước đường cùng (1938)....

- Phong cách của một nhà văn hiện thực bậc thầy. Là một cây bút trào phúng xuất sắc, Nguyễn Công Hoan sử dụng tiếng cười để đả phá ách thống trị tàn bạo của thực dân Pháp và bè lũ tay sai.

2. Tác phẩm

a. Tóm tắt tác phẩm

“Tinh thần thể dục” phê phán thói giả dối, chính sách lừa bịp mị dân của bọn cầm quyền thực dân phong kiến. Quan trên sức giấy xuống bắt người dân xã Ngũ Vọng tập trung để lên sân vận động để bóng đá. Nhân dân trong xã không ai muốn đi. Người trốn chạy, người lo lót, người van xin để không phải đi xem bóng đá. Lý trưởng phải đe dọa, bắt bớ, lùng sục nhưng cuối cùng vẫn không đủ số người đi xem theo lệnh quan trên. Cuộc dẫn người đi xem bóng đá diễn ra giống như một cuộc bắt phu phen vậy. Câu chuyện được chia thành 3 đoạn và thể hiện các nội dung khác nhau. Các nội dung ấy tạo thành một cốt truyện chặt chẽ, được phát triển theo trình tự logic trước sau của việc bắt người đi xem đá bóng.

b. Xuất xứ và hoàn cảnh ra đời

Tác phẩm ra đời năm 1939, khi thực dân Pháp rầm rộ cổ động “phong trào thể dục thể thao” nhằm đánh lạc hướng sự tranh đấu đòi độc lập, chủ quyền của tầng lớp thanh niên.

c. Bố cục

- Phần 1: (Từ đầu đến " Nay sức Lê Thăng"): Lệnh của quan trên qua trát quan tới làng.

- Phần 2: (Tiếp đến “vâng”): Những người bị bắt đi xem bóng van xin ông lí.

- Phần 3: (Còn lại): Cảnh lùng sục, bắt người đi xem thể thao.

II. Đọc - hiểu văn bản

1. Tình huống truyện độc đáo

Tình huống truyện độc đáo đã thể hiện được mâu thuẫn, tính trào phúng giữa bản chất và hiện tượng, giữa  nội dung và hình thức của phong trào thể dục thể thao do Pháp đề ra:

+ Sự thúc ép, bắt bớ, hành hạ nhân dân để làm vừa lòng bọn thực dân.

+ Xem bóng không trên tinh thần tự nguyện, mà bị bắt như tù binh.

+ Bọn hương lí thừa cơ bòn rút, bóc lột tiền của của nhân dân.

- Tinh thần thể dục diễn ra trong cảnh tượng lộn xộn, nhố nhăng của xã hội thối nát với nhiều bi kịch.

=> Tố cáo trò lừa bịp bợm của bọn thực dân và bọn tay sai cố làm vừa lòng quan lại mặc tình nhân dân phê phán thứ thể thao xa lạ làm nguy hại đến mạng sống người dân nghèo.

2. Diễn biến màn bi hài kịch

* Mâu thuẫn trào phúng cơ bản của truyện.

-  Là mâu thuẫn giữa chính quyền với người dân nghèo. Giữa sự khuếch trương của bọn quan lại thực dân phong kiến với ước mong xin được ở nhà của người dân.

- Là mâu thuẫn giữa việc đi cổ vũ với việc tìm mọi cách để được ở nhà thậm chí trốn tránh.

* Mâu thuẫn trào phúng riêng của từng cảnh.

- Cảnh 1:

+ Anh Mịch van xin tha thiết với ông Lí: “Lạy ông, ông làm phúc tha cho con, mai con phải đi làm trừ nợ cho ông Nghị, kẻo ông ấy đánh chết”, “Cắn cỏ con lạy ông trăm nghìn mớ lạy” và “nếu không vợ con con chết đói”, đến năn nỉ “ông thương phận nào con nhờ phận ấy”.

+ Đáp lại sự van xin của anh Mịch là thái độ doạ dẫm, phủ nhận, không mảy may của ông Lí.

- Cảnh 2:

+ Bác Phô gái thì nài nỉ xin cho chồng mình không phải đi vì ông ấy đang ốm nặng

+ Nhưng ông lý không cho mà nói rằng: Ốm gần chết cũng phải đi. Lệnh quan như thế. Ai cũng lấy cớ ốm yếu mà không đi, thì người ta đá bóng cho chó xem à?.

- Cảnh 3: 

+ Bà cụ Phó Bính mắt kèm nhèm vừa nói vừa cười rất vô duyên “thì lòng thành ông Lí cứ nhận đi cho cháu”. Cũng bởi vì có tiền mà bà xin ông lý miễn cho con bà không phải đi xem.

+ Ông Lí nhăn mặt nhặt ba hào bỏ túi.  Ông không dọa nạt mà chỉ trách nhẹ “Làm việc mà cứ gặp phải những người như con bà, thì tôi đến chết mất”. 

-> Có người khôn ngoan đã dùng tiền để đút lót, mượn người đi thay, vậy cái tinh thần thể dục kia đâu có phải là tự giác. Đây cũng là dịp để bọn chức dịch kì hào như ông Lí nhà ta đây “đục nước béo cò”.

- Cảnh 4 :

+ Nghệ thuật miêu tả âm thanh, ánh sáng... đã dựng nên khung cảnh sống động, tạo không khí căng thẳng, náo loạn mang tính chất khủng bố.

+ Đêm trước người ta tản cư sang làng bên để lánh nạn cả, may mắn bắt sống được anh Cò đang ôm con trốn trong đống rơm.

+ Cảnh đoàn người được dẫn đi xem bóng đá thất thểu, thảm hại như cảnh đi phu nhưng bên ngoài thì giống như đi giễu hành xếp hàng năm lại đi cho đều bước. Bọn tuần và lí trưởng đi theo canh giữ cẩn thận chẳng khác gì giữ tù nhân.

-> Không khí của buổi lên đường cũng không vui vẻ gì. Những người không may mắn, không thể trốn thoát được phải tập trung xếp hàng năm để lên đường đi xem bóng đá. Họ bị giải đi như đoàn tù binh.

=> Dựng lên những hoàn cảnh này và qua lời thoại của các nhân vật, Nguyễn Công Hoan chĩa tiếng cười châm biếm đầy mỉa mai vào chính quyền thực dân và bọn phong kiến tay sai. Mặt khác nhà văn chia sẻ với người nghèo khổ, những nạn nhân của tinh thần thể dục giả tạo của bọn xâm lược.

3. Ý nghĩa phê phán của truyện

- Truyện làm bật lên tiếng cười hài hước châm biếm hướng đến chính quyền thực dân và bè lũ phong kiến, tay sai.

- Truyện góp phần làm lật tẩy âm mưu của bọn thực dân khi chúng bày ra cái gọi là "phong trào thể thao", "sức khỏe nòi giống" nhưng thực chất là đánh lạc hướng thanh niên, làm phân tán tinh thần đấu tranh và nhiệm vụ cứu nước của họ lúc đó.

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật

- Tác giả đã dùng các thủ pháp nói giễu, cường điệu.

- Giọng điệu kể chuyện tự nhiên hài hước khi kể về phản ứng của nhân dân trước việc phải đi xem đá bóng.

- Giọng kể tự nhiên, pha tính chất hài hước để làm nên giá trị châm biếm của tác phẩm.

2. Nội dung

 Tác phẩm phê phán thói giả dối, chính sách lừa bịp mị dân của bọn cầm quyền thực dân phong kiến. Trong khi cuộc sống của nhân dân ta vô cùng khốn khổ thì chính quyền tay sai thực dân lại bày đặt những trò thể thao xa xỉ.