Thực hành tiếng Việt

1. Xác định biện pháp tu từ nói quá trong những câu dưới đây. Cách nói quá trong mỗi trường hợp đó biểu thị điều gì? Chỉ ra tác dụng của chúng.

a. Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, 

Ngày tháng mười chưa cười đã tối.

(Tục ngữ)

=> Biện pháp tu từ nói quá được sử dụng để miêu tả thời gian: chưa nằm đã sáng, chưa cười đã tối. Tác giả dân gian phóng đại mức độ thời gian trôi qua nhanh chóng để miêu tả, nhấn mạnh đặc điểm của thời gian vào các thời điểm khác nhau trong năm: vào mùa hè (tháng năm) đêm ngắn ngày dài, trời rất nhanh sáng; vào mùa đông (tháng mười), ngày ngắn đêm dài.

b. Thuận vợ thuận chồng, tát Biển Đông cũng cạn.

(Tục ngữ)

=> Biện pháp tu từ nói quá được sử dụng miêu tả hành động tát Biển Đông cũng cạn để nhấn mạnh sức mạnh của sự đồng lòng giữa vợ chồng. Vợ chồng đồng lòng, hòa thuận, cùng chung sức sẽ vượt qua được mọi khó khăn của cuộc sống, có thể "tát cạn nước ở biển Đông".

c. Cày đồng đang buổi ban trưa

Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày

Ai ơi bưng bát cơm đầy

Dẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần!

(Ca dao)

=> Biện pháp tu từ nói quá được sử dụng để miêu tả những giọt mồ hôi rơi như mưa ruộng cày. Tác giả dân gian sử dụng biện pháp nói quá để nhấn mạnh sự vất vả, gian nan, khó khăn, "đắng cay" của người nông dân để làm nên hạt gạo. Những giọt mồ hôi rơi xuống nhiều như mưa rơi xuống ruộng cày. Qua đó, tác giả dân gian gửi gắm người đọc cần biết trân trọng công lao của người lao động, trân quý những hạt thóc gạo.

2. Tìm cách nói quá tương ứng với cách nói thông thường:

=> Nối: 1 - d; 2 - c; 3 - a; 4 - b.

3. Xác định biện pháp tu từ nói giảm - nói tránh trong những câu sau. Cách nói giảm - nói tránh trong mỗi trường hợp đó biểu thị điều gì? Chỉ ra tác dụng củ chúng.

a. Có người thợ dựng thành đồng

Đã yên nghỉ tận sông Hồng, mẹ ơi!

(Thu Bồn)

=> Biện pháp tu từ nói giảm - nói tránh được sử dụng ở từ yên nghỉ. Từ đó được sử dụng ở đây mang ý nghĩa đã chết. Cách nói giảm nói tránh nhằm diễn đạt tế nhị, giảm cảm giác đau buồn, tang thương cho câu thơ. Ngoài ra, nó cũng thể hiện sắc thái trang trọng, những con người đã mất giống như đang ngủ yên.

b. Ông mất năm nao, ngày độc lập

Buồm cao đỏ sóng bóng cờ sao

Bà "về" năm đói, làng treo lưới

Biển động: Hòn Mê, giặc bắn vào...

(Tố Hữu)

=> Biện pháp tu từ nói giảm - nói tránh được sử dụng ở từ mất, về với ý nghĩa là đã chết. Việc sử dụng biện pháp nói giảm nói tránh nhằm diễn đạt tế nhị, giảm cảm giác đau buồn, tang thương cho câu thơ.

c. Năm ngoái, cụ Bọ Ngựa già yếu đã khuất núi. (Tô Hoài)

=> Biện pháp tu từ nói giảm - nói tránh được sử dụng ở từ khuất núi. Tác giả sử dụng từ khuất núi thay cho từ chết để tránh gây cảm giác đau buồn, thương xót, thô tục cho câu thơ, đây là cách diễn đạt tế nhị.

4. Viết một đoạn văn (khoảng 5 - 7 dòng) về một chủ đề tự chọn, trong đó có sử dụng biện pháp tu từ nói quá hoặc nói giảm - nói tránh.

Gợi ý: Đoạn văn nói về những người lính trong chiến tranh.

- Họ là những người yêu nước.

- Dũng cảm, kiên cường...

- Không ít người đã hóa thân cùng đất nước...

- Thế hệ trẻ cần học hỏi những tấm gương anh hùng...

=> Biện pháp nói giảm - nói tránh: hóa thân cùng đất nước -> Ý nghĩa: đã mất, hi sinh...