Những đứa trẻ - M.Go-rơ-ki

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Mác-xim Go-rơ ki (1868 - 1936).

- Bút danh là A-lếch-xây Pê-scôp.

- Ở sinh trưởng trong một gia đình lao động nghèo, bố làm nghề thợ mộc, ông trải qua một tuổi thơ nhiều cay đắng và tủi nhục.

- Các tác phẩm chính:

+ Bộ ba tiểu thuyết tự thuật: Thời thơ ấu (1913 - 1914); Kiếm sống (1915 - 1916); Những trường đại học của tôi (1923).

+ Tiểu thuyết: Người mẹ (1906 - 1907); Sự nghiệp gia đình Ác-ta-mô-nốp (1925); Cuộc đời Clim Xam-ghin (1925 - 1936).

2. Tác phẩm

a. Xuất xứ

- Những đứa trẻ chỉ là một đoạn trích ngắn ở chương IX trong tiểu thuyết tự thuật dài mười ba chương Thời thơ ấu được sáng tác vào năm 1913 - 1914.

b. Bố cục

- Phần 1: (Từ đầu - "ấn em nó cúi xuống"): Tình bạn tuổi thơ trong trắng.

- Phần 2: (Tiếp - "cấm không được đến nhà tao"): Tình bạn bị ngăn cấm.

- Phần 3: (Còn lại): Tình bạn vẫn cứ tiếp diễn.

II. Đọc - hiểu văn bản

1. Những đứa trẻ sống thiếu tình thương

- Ông bà ngoại của A-li-ô-sa là hàng xóm với đại tá Ốp-xi-an-ni-cốp, nhưng hai gia đình thuộc thành phần xã hội khác nhau, một bên là dân thường, một bên là quan chức giàu sang, nên Ốp-xi-an-ni-cốp không cho những đứa con mình chơi với A-li-ô-sa ("Đứa nào gọi nó sang>", "Cấm không được đến nhà tao!"). 

- Do sự tình cờ, A-li-ô-sa góp sức cứu đứa nhỏ rơi xuống giếng, nên ba đứa trẻ nhà Ốp-xi-an-ni-cốp biết được tấm lòng A-li-ô-sa và rủ A-li-ô-sa sang chơi.

-  A-li-ô-sa mất bố, mẹ đi lấy chồng khác, có mẹ như không, lại hay bị ông ngoại đánh đòn, chỉ có bà ngoại là người hiền hậu. Qua trò chuyện,  A-li-ô-sa biết mấy đứa bạn quen kia tuy sống trong cảnh giàu sang, nhưng cũng chẳng sung sướng gì, mẹ chết, sống với dì ghẻ, lại cũng bị bố cấm đoán, đánh đòn...

=> Hoàn cảnh sống thiếu tình thương giống nhau khiến A-li-ô-sa thân thiết với mấy đứa trẻ kia và để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng Go-rơ-ki khiến mấy chục năm sau ông vẫn nhớ như in và kể lại hết sức xúc động.

2. Những quan sát và nhận xét tinh tế

- Trước khi quen thân, nhìn sang nhà hàng xóm,  A-li-ô-sa chỉ biết: "Ba đứa cùng mặc áo cánh và quần dài màu xám, cùng đội mũ như nhau. Chúng có khuôn mặt tròn, mắt xám và giống nhau đến nỗi tôi chỉ có thể phân biệt được theo tầm vóc".

- Khi mấy đứa trẻ kể chuyện mẹ chết, chỉ còn dì ghẻ mà chúng gọi là "mẹ khác" rồi lặng đi, Go-rơ-ki kể: "Chúng ngồi sát vào nhau giốnng như những chú gà con". So sánh chính xác khiến ta liên tưởng cảnh lũ gà con sợ hãi co cụm vào nhau khi nhìn thấy diều hâu, đồng thời toát lên sự cảm thông của  A-li-ô-sa với nỗi bất hạnh của các bạn nhỏ.

- Khi đại tá Ốp-xi-an-ni-cốp bất chợt xuất hiện, mắng: " Đứa nào gọi nó sang?", Go-rơ-ki viết: "Tức thì cả mấy đứa trẻ lặng lẽ bước ra khỏi chiếc xe và đi vào nhà, khiến tôi lại nghĩ đến những con ngỗng ngoan ngoãn". Đây là lần thứ hai tác giả dùng hình tượng so sánh này. So sánh chính xác vừa thể hiện dáng dấp của ba đứa trẻ, vừa thể hiện thế giới nội tâm của chúng. Chúng bị bố áp chế, lặng lặng vào nhà, chẳng dám hé răng. Tác giả còn kể ở đoạn dưới: "... tôi nhớ lại thì không bao giờ chúng nó nói một lời nào về bố và về dì ghẻ". Một lần nữa  A-li-ô-sa thông cảm với cuộc sống thiếu tình thương của các bạn nhỏ.

3. Chuyện đời thường và truyện cổ tích

- Chuyện đời thường và truyện cổ tích lồng vào nhau qua chi tiết dì ghẻ. Mấy đứa trẻ hàng xóm vừa nhắc đến chuyện  dì ghẻ mà chúng gọi là "mẹ khác",  A-li-ô-sa liên tưởng ngay đến nhân vật mụ dì ghẻ độc ác trong truyện cổ tích.

- Chuyện đời thường và truyện cổ tích lồng vào nhau qua chi tiết "mẹ thật": "Mẹ thật của các cậu thế nào cũng sẽ về, rồi các cậu xem! - Chết rồi cơ mà, về làm sao được...". A-li-ô-sa như lạc ngay vào không khí truyện cổ tích, nói với bản thân mình: "Không được ư? Trời ơi, biết bao nhiêu lần những người chết, thậm chí đã bị xả ra từng mảnh, mà chỉ cần phẩy cho ít nước phép là sống lại; có biết bao nhiêu người chết mà không phải chết thật, vì phép của bọn phù thủy'.

- Chuyện đời thường và truyện cổ tích lồng vào nhau qua cả hình ảnh người bà nhân hậu. Ta biết bà ngoại của A-li-ô-sa là người rất nhân hậu. Mỗi lần  A-li-ô-sa nhắc đến bà ngoại là để nói bà thường kể truyện cổ tích cho chú nghe và bây giờ chú kể lại cho các bạn nghe, chỗ nào quên lại chạy về hỏi bà. Khi đứa con lớn đại tá Ốp-xi-an-ni-cốp khái quát: "Có lẽ tất cả các bà đều tốt, bà mình trước cũng rất tốt..." thì trước mắt chúng ta trước mắt chúng ta hiện lên hình ảnh các nhân vật bà nội, bà ngoại trong truyện cổ tích rồi. Nhất là thằng bé "thường nói một cách buồn bã: ngày trước, ngày kia, đã có thời,... dường như nó đã sống trên trái đất này một trăm năm chứ không phải mười một năm".

- Không thấy  A-li-ô-sa nhắn đến tên mấy đứa bạn. Chắc khi chơi thân với nhau, thế nào chúng cũng hỏi tên nhau;  A-li-ô-sa còn chẳng biết thằng lớn mười một tuổi cơ mà! Hay chuyện xảy ra mấy chục năm rồi, Go-rơ-ki không còn nhớ tên chúng nữa? Song, có lẽ nhà văn chủ tâm không nhắc tên những đứa trẻ kia, như thế câu chuyện tình bạn của những đứa trẻ sống thiếu tình thương mang ý nghĩa khái quát hơn và đậm màu sắc cổ tích nhiều hơn. 

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật

- Cách kể chuyện nhẹ nhàng, sâu lắng, đan xen chuyện đời thường và truyện cổ tích.

- Những đứa trẻ không được nhắc đến tên khiến câu chuyện thêm nhiều ý nghĩa hơn.

2. Nội dung

Tình bạn thân thiết, trong sáng của những đứa trẻ thiếu tốn tình cảm, bất chấp mọi rào cản xã hội.