Hoạt động 4. Tìm hiểu biểu hiện của sự tự chủ, lòng tự trọng và ý chí vượt khó

1. Thảo luận và chỉ ra biểu hiện của sự tự chủ, lòng tự trọng, ý chí vượt khó trong các tình huống sau:

- Em hãy đọc kỹ các tình huống dưới đây, thảo luận cùng các bạn và chỉ ra những biểu hiện cụ thể của sự tự chủ, lòng tự trọng và ý chí vượt khó trong hành động của các nhân vật.

- Mỗi tình huống trong cuộc sống đều có thể là cơ hội để chúng ta thể hiện những phẩm chất tốt đẹp như tự chủ (làm chủ bản thân trước cám dỗ, cảm xúc), tự trọng (tôn trọng bản thân, giữ gìn phẩm giá) và ý chí vượt khó (nghị lực vươn lên trong nghịch cảnh). Chúng ta hãy cùng phân tích xem các bạn Hà, Nga và Thanh đã thể hiện những đức tính này như thế nào nhé.

A. Phân tích Tình huống 1 (Bạn Hà nhặt được điện thoại):

- Tóm tắt tình huống: Hà thấy điện thoại người khác để quên dù mình cũng đang ao ước có điện thoại, nhưng quyết định nộp lại cho bảo vệ và báo giáo viên.

- Câu hỏi thảo luận: Hành động của Hà cho thấy bạn ấy có những phẩm chất đáng quý nào? Tại sao em lại nghĩ như vậy?

- VD Phân tích:

+ Trong tình huống này, bạn Hà đã thể hiện rất rõ SỰ TỰ CHỦ và LÒNG TỰ TRỌNG.

- Vì sao?

+ Tự chủ: Hà đã kiểm soát được lòng ham muốn của bản thân. Dù rất thích và mong có điện thoại, bạn ấy đã không để ham muốn đó lấn át lẽ phải, không chiếm hữu vật không phải của mình. Đây là biểu hiện của việc làm chủ được suy nghĩ và hành động của bản thân trước cám dỗ.

+ Lòng tự trọng: Việc trả lại điện thoại cho thấy Hà tôn trọng nhân phẩm, danh dự của chính mình. Bạn ấy không muốn làm điều sai trái, gian dối để có được thứ mình muốn. Hành động này thể hiện sự ngay thẳng, trung thực và mong muốn giữ gìn giá trị đạo đức của bản thân.

B. Phân tích Tình huống 2 (Bạn Nga đối mặt tin đồn):

- Tóm tắt tình huống: Nga bị bạn tung tin đồn không đúng. Sau khi suy nghĩ, Nga chọn cách gặp trực tiếp bạn đó để nói chuyện thẳng thắn.

- Câu hỏi thảo luận: Cách giải quyết vấn đề của Nga thể hiện những đức tính gì? Cách làm đó tốt hơn những cách phản ứng khác (như im lặng, tức giận, nói xấu lại...) như thế nào?

- VD Phân tích:

+ Cách xử lý của Nga thể hiện LÒNG TỰ TRỌNG và SỰ TỰ CHỦ.

- Vì sao?

+ Lòng tự trọng: Nga không chấp nhận việc bị nói sai sự thật, bị tổn hại danh dự. Bạn ấy tôn trọng giá trị của bản thân và có hành động để bảo vệ sự thật, bảo vệ hình ảnh của mình một cách văn minh, chính đáng.

+ Sự tự chủ: Nga đã kiềm chế được cảm xúc tức giận ban đầu. Thay vì phản ứng tiêu cực (cãi nhau, nói xấu lại), bạn ấy đã bình tĩnh suy xét ("cân nhắc") và chọn cách giải quyết ôn hòa, trực diện và thẳng thắn. Điều này cho thấy Nga làm chủ được cảm xúc và hành vi của mình.

C. Phân tích Tình huống 3 (Bạn Thanh vượt khó đi học):

- Tóm tắt tình huống: Thanh nhà xa, đường khó đi, phải chăm mẹ bệnh, bố đi làm xa nhưng vẫn kiên trì đi học đều đặn và lo việc nhà.

- Câu hỏi thảo luận: Hoàn cảnh của Thanh rất đặc biệt. Những đức tính nào đã giúp Thanh vượt qua khó khăn để tiếp tục việc học và chăm sóc gia đình?

- VD Phân tích:

+ Bạn Thanh là một tấm gương sáng về Ý CHÍ VƯỢT KHÓ. Bên cạnh đó, còn thể hiện cả LÒNG TỰ TRỌNG và SỰ TỰ CHỦ.

- Vì sao?

+ Ý chí vượt khó: Đây là biểu hiện rõ ràng nhất. Dù đối mặt với vô vàn khó khăn (đường đi vất vả, gánh nặng gia đình, thiếu thốn tình cảm và vật chất), Thanh không nản lòng, không từ bỏ việc học. Bạn ấy đã thể hiện một nghị lực phi thường, sự kiên trì, bền bỉ để vượt qua nghịch cảnh.

+ Lòng tự trọng: Thanh không dựa dẫm, không kêu ca mà âm thầm cố gắng, nỗ lực gấp đôi người khác để vừa học tốt vừa lo cho mẹ. Điều này cho thấy bạn ấy tôn trọng bản thân, muốn tự mình vươn lên bằng chính sức lực của mình.

+ Sự tự chủ: Để có thể làm tốt cả việc học và việc nhà trong hoàn cảnh đó, Thanh chắc chắn phải rất biết cách sắp xếp thời gian, quản lý công việc một cách khoa học, tự giác và có kỷ luật. Đây là biểu hiện của sự tự chủ trong việc tổ chức cuộc sống.

2. Trao đổi về cách thức thể hiện sự tự chủ, lòng tự trọng, ý chí vượt khó.

- Chúng ta có thể thể hiện sự tự chủ, lòng tự trọng và ý chí vượt khó qua những hành động, thái độ cụ thể nào trong cuộc sống hàng ngày?

Việc nhận biết các đức tính này qua tình huống là rất tốt. Quan trọng hơn là chúng ta biết cách áp dụng và rèn luyện chúng trong chính cuộc sống của mình. Mỗi hành động nhỏ hàng ngày đều có thể góp phần hình thành nên những phẩm chất tốt đẹp này. Dưới đây là một số cách cụ thể để thể hiện:

A. Cách thể hiện SỰ TỰ CHỦ:

- Tự chủ là khả năng làm chủ được cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của mình, đặc biệt là trước những cám dỗ hoặc tình huống căng thẳng. Chúng ta thể hiện sự tự chủ như thế nào?

- VD:

+ Trong giao tiếp: Cố gắng giữ bình tĩnh, không nổi nóng vô cớ khi có bất đồng ý kiến; suy nghĩ kỹ trước khi nói, tránh dùng lời lẽ gây tổn thương người khác; biết cách kiểm soát cảm xúc buồn bã hay phấn khích quá mức; kiên quyết từ chối những lời mời gọi, rủ rê tham gia vào các hành vi sai trái, không lành mạnh (ví dụ: nói dối, gian lận, sử dụng chất kích thích...).

+ Trong học tập: Tự đặt ra mục tiêu cụ thể cho từng môn học, từng giai đoạn; tự lập kế hoạch học tập chi tiết và nỗ lực thực hiện theo kế hoạch đó; tự giác hoàn thành nhiệm vụ học tập đúng hạn; tự mình ôn bài, chuẩn bị bài mà không cần ai nhắc nhở nhiều.

B. Cách thể hiện LÒNG TỰ TRỌNG:

- Lòng tự trọng là ý thức về giá trị, phẩm giá của bản thân, thể hiện qua việc tôn trọng mình và tôn trọng người khác. Làm sao để thể hiện lòng tự trọng?

- VD: Cố gắng tự mình giải quyết công việc, bài tập trong khả năng của mình trước khi tìm kiếm sự giúp đỡ; không bao giờ lấy, sử dụng hoặc chiếm hữu đồ dùng, tài sản của người khác khi chưa được phép; luôn giữ đúng lời hứa với bạn bè, thầy cô, cha mẹ; thừa nhận lỗi sai một cách trung thực và tìm cách sửa chữa; ăn mặc, nói năng lịch sự, phù hợp với hoàn cảnh; không làm những điều hạ thấp danh dự bản thân.

C. Cách thể hiện Ý CHÍ VƯỢT KHÓ:

-  Ý chí vượt khó là nghị lực, sự kiên trì, dũng cảm đối mặt và vượt qua những trở ngại, thử thách để đạt được mục tiêu. Chúng ta rèn luyện ý chí này bằng cách nào?

- VD: Kiên định với mục tiêu đã đặt ra, không dễ dàng từ bỏ dù gặp khó khăn (ví dụ: quyết tâm học tốt một môn yếu, tập luyện một môn thể thao...); nhìn nhận khó khăn là điều tất yếu và chuẩn bị tinh thần đối mặt; khi gặp trở ngại, cần bình tĩnh suy xét, tìm nguyên nhân và kiên trì thử các giải pháp khác nhau; giữ vững quyết tâm, không nản chí và biết cách tìm kiếm sự hỗ trợ đúng lúc, đúng chỗ (từ người thân, thầy cô, bạn bè đáng tin cậy) để có thêm sức mạnh đạt mục tiêu.

3. Chia sẻ những khó khăn khi thể hiện sự tự chủ, lòng tự trọng và ý chí vượt khó để đạt mục tiêu đề ra.

- Khi cố gắng thể hiện sự tự chủ, lòng tự trọng và ý chí vượt khó để đạt được mục tiêu của mình, em thường gặp phải những khó khăn nào?

Rèn luyện phẩm chất tốt không phải là chuyện một sớm một chiều và luôn có những thử thách. Việc nhận ra những khó khăn của chính mình khi cố gắng sống tự chủ, tự trọng, có ý chí là rất quan trọng để tìm cách khắc phục. Em hãy thẳng thắn chia sẻ những trở ngại mà bản thân thường gặp phải nhé.

- VD:

+ Khó khăn khi rèn luyện sự tự chủ:

• Em dễ bị mất tập trung khi học bài ở nhà vì có quá nhiều thứ hấp dẫn khác (điện thoại, truyện tranh...).
• Đôi khi em khó kiềm chế sự bực bội khi bạn bè trêu chọc hoặc không giữ lời hứa.
• Em thấy khó từ chối khi bạn thân rủ đi chơi dù biết mình cần phải làm việc khác.

+ Khó khăn khi thể hiện lòng tự trọng:

• Có những bài tập quá khó, em rất muốn tự làm nhưng nghĩ mãi không ra, cảm thấy nản và rất muốn xem bài giải hoặc hỏi bạn ngay.
• Đôi khi em lỡ hứa với ai đó nhưng lại quên mất hoặc hoàn cảnh thay đổi khiến em không thực hiện được, em cảm thấy rất áy náy.

+ Khó khăn khi thể hiện ý chí vượt khó:

• Khi đặt mục tiêu học một kỹ năng mới (ví dụ: học đàn, học ngoại ngữ), ban đầu em rất hào hứng nhưng khi gặp phần khó, em dễ nản và muốn bỏ dở.
• Có những lúc em cảm thấy mệt mỏi, thiếu động lực để tiếp tục cố gắng theo đuổi mục tiêu dài hạn.
• Đôi khi em ngại hỏi hoặc nhờ giúp đỡ vì sợ làm phiền người khác hoặc sợ bị coi là yếu kém.