Hoạt động 3: Đánh giá thực trạng bảo tồn một số danh lam thắng cảnh ở địa phương

1. TÌM HIỂU VỀ ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG BẢO TỒN CẢNH QUAN

a. Thực trạng và Đánh giá thực trạng là gì?

- Thực trạng bảo tồn danh lam thắng cảnh là tình hình thực tế, hiện tại của một cảnh quan. Thực trạng này bao gồm cả mặt tốt (đang được bảo vệ, sạch đẹp) và mặt chưa tốt (đang bị ô nhiễm, xuống cấp, bị lấn chiếm...) cũng như nguyên nhân dẫn đến tình hình đó.

+ Ví dụ: "Hiện trạng" của một cái hồ có thể là: nước hồ ô nhiễm, bờ hồ bị lấn chiếm.

- Đánh giá thực trạng là việc chúng ta chủ động thực hiện một kế hoạch (bao gồm các bước như trong Hoạt động 3: lập kế hoạch, chọn phương pháp, tiến hành, xử lý số liệu...) để thu thập thông tin và đưa ra nhận định khách quan về thực trạng đó, chứ không phải là một phàn nàn hay nhận xét cảm tính.

+ Ví dụ: Thay vì chỉ nói "Hồ này bẩn quá!", việc "đánh giá" là phải đi quan sát, phỏng vấn người dân, nghiên cứu xem giải pháp nào đã được áp dụng, và chúng hiệu quả ra sao.

b. Vì sao cần đánh giá thực trạng trước khi hành động?

- Việc lập kế hoạch và đánh giá thực trạng một cách bài bản (như hướng dẫn trong Hoạt động 3) là vô cùng quan trọng đối với học sinh:

+ Giúp rèn luyện tư duy phản biện (Tư duy dựa trên bằng chứng): Kỹ năng này giúp em không bị đám đông "dắt mũi" hay tin vào các phàn nàn cảm tính. Em sẽ học được cách dừng lại, thu thập "số liệu", "quan sát hiện trường" và "phỏng vấn" để tìm ra sự thật khách quan.

+ Giúp xây dựng quan điểm cá nhân vững vàng: Giúp em hiểu rõ nguyên nhân gốc rễ của vấn đề. Em sẽ tự tin nói chuyện dựa trên dữ liệu mình thu thập được, chứ không phải "nghe nói".

+ Giúp định hướng hành vi đúng đắn: Đây là bước bắt buộc trước khi đề xuất giải pháp (ở Hoạt động 4). Nếu không đánh giá đúng thực trạng, mọi giải pháp đề xuất sẽ sai lầm ("gãi không đúng chỗ ngứa").

- Ví dụ: Khi thấy một bãi biển bẩn (hiện trạng), nếu không đánh giá, em có thể vội vã tổ chức dọn rác. Nhưng nếu em "đánh giá" (quan sát, phỏng vấn), em phát hiện rác là do một khu xả thải gần đó (nguyên nhân) chứ không phải do du khách. Lúc này, giải pháp "dọn rác" là không đủ, mà phải là một giải pháp khác nhắm vào "khu xả thải" kia.

2. HƯỚNG DẪN PHÂN TÍCH VÀ XÂY DỰNG KẾ HOẠCH ĐÁNH GIÁ

1. Thể hiện lập trường, quan điểm của bản thân/nhóm về các phương pháp đánh giá thực trạng.

Bây giờ, chúng ta sẽ cùng phân tích và thể hiện lập trường về các phương pháp được gợi ý để đánh giá thực trạng:

* Phương pháp 1: "Nghiên cứu tư liệu" (Tài liệu, báo cáo, bài báo...).

- Phân tích (Lập trường: Cần thiết, nhưng không đủ):

+ Mặt đúng của phương pháp: Đây là bước đầu tiên, giúp chúng ta có cái nhìn tổng quan, các thông tin chính thống (số liệu, các giải pháp đã được phê duyệt...). Nó cung cấp nền tảng lý luận và pháp lý cho việc đánh giá.

+ Mặt cần cẩn trọng: Tư liệu, giấy tờ có thể bị cũ, không cập nhật đúng "hiện trạng" đang diễn ra từng ngày. Đôi khi tư liệu chỉ là "kế hoạch" chứ không phải "kết quả" thực tế.

- Đề xuất lập trường phù hợp: "Theo em, đây là phương pháp bắt buộc phải có để làm nền tảng. Chúng ta cần đọc tư liệu trước để biết đáng lẽ cảnh quan này phải như thế nào. Nhưng, chúng ta không thể chỉ dựa vào tư liệu mà phải kết hợp với các phương pháp thực tế hơn, vì tư liệu không thể hiện được hết sự thay đổi của thực trạng."

* Phương pháp 2 & 3: "Quan sát hiện trường" và "Phỏng vấn các đối tượng có liên quan".

- Phân tích (Lập trường: Cốt lõi và quan trọng nhất):

+ Mặt đúng của phương pháp: Đây là hai phương pháp thu thập thông tin "sống" và thực tế nhất. "Quan sát" là "mắt thấy", cho ta bằng chứng trực quan về hiện trạng (rác ở đâu, lấn chiếm chỗ nào). "Phỏng vấn" (người dân, du khách, nhà quản lý) cho ta biết tác động và nguyên nhân mà không tài liệu nào có được.

+ Mặt cần cẩn trọng: "Quan sát" có thể mang tính chủ quan của người đi quan sát. "Phỏng vấn" có thể nhận về các ý kiến cảm tính, trái chiều (ví dụ: người kinh doanh ven hồ sẽ nói khác người dân sống ở đó).

- Đề xuất lập trường phù hợp: "Em đồng ý đây là hai phương pháp quan trọng nhất để hiểu đúng thực trạng. Một kế hoạch đánh giá mà thiếu quan sát và phỏng vấn thì kế hoạch đó thất bại. Để khắc phục tính chủ quan, khi quan sát em sẽ dùng máy ảnh/điện thoại chụp lại bằng chứng; khi phỏng vấn, em sẽ phỏng vấn nhiều nhóm đối tượng (đa chiều) và luôn phân tích, đối chiếu thông tin (như hướng dẫn ở mục 3), chứ không tin ngay vào một ý kiến."

2. Chia sẻ bài học kinh nghiệm đối với bản thân em về việc lập kế hoạch đánh giá.

- Sau khi đã phân tích các phương pháp, bây giờ là lúc em tự rút ra những bài học cho chính mình. Em có thể suy nghĩ dựa trên các câu hỏi sau:

+ Em đã học được điều gì về sự khác biệt giữa "nhìn thấy" (cảm tính) và "đánh giá" (có kế hoạch)?

+ Nếu được giao lập kế hoạch đánh giá thực trạng ô nhiễm ở con sông/cái hồ gần nhà em, em sẽ ưu tiên phương pháp nào nhất? Vì sao?

+ Sự "chung tay" (ở Hoạt động 2) thể hiện thế nào trong việc "đánh giá" này?

- Ví dụ về bài học kinh nghiệm em có thể chia sẻ: "Qua tìm hiểu, bài học kinh nghiệm lớn nhất đối với em là không thể đánh giá một vấn đề nếu không có kế hoạch. Em nhận ra rằng, muốn tìm ra 'sự thật', em không thể chỉ 'cưỡi ngựa xem hoa', mà phải kết hợp cả ba phương pháp: Đọc tài liệu (để biết quá khứ) - Quan sát hiện trường (để biết hiện tại) - Phỏng vấn con người (để hiểu nguyên nhân). Bài học thứ hai là sự khách quan. Khi đi đánh giá, em sẽ gạt bỏ định kiến của mình, và sẽ luôn phân tích số liệu/thông tin (mục 3) một cách cẩn thận trước khi báo cáo kết quả (mục 4). Đây chính là cách rèn luyện tư duy phản biện quan trọng nhất."