Hoạt động 2: Tìm hiểu vai trò, trách nhiệm của bản thân trong việc tổ chức cuộc sống gia đình và thấy được giá trị gia đình đối với cá nhân và xã hội

1. TÌM HIỂU VỀ KỸ NĂNG TỪ CHỐI

a. Kỹ năng từ chối là gì?

- Kỹ năng từ chối là khả năng em nói "không" một cách lịch sự, kiên quyết nhưng không làm tổn thương hay phá vỡ mối quan hệ với người khác. Đây không phải là hành động ích kỷ hay thiếu tôn trọng, mà là một kỹ năng quan trọng để em có thể bảo vệ các giá trị, giới hạn, thời gian và sức khỏe của bản thân trước những lời đề nghị, yêu cầu không phù hợp.

- Ví dụ: Khi bạn bè rủ em đi chơi điện tử nhưng em đang bận ôn thi, việc em nói: "Cảm ơn các cậu đã rủ, nhưng tớ phải ôn bài xong đã. Hẹn các cậu dịp khác nhé!" chính là đang thể hiện kỹ năng từ chối.

b. Vì sao cần rèn luyện kỹ năng từ chối (đặc biệt ở lớp 12)?

- Năm học lớp 12 là giai đoạn em cần sự tập trung cao độ và phải đối mặt với nhiều quyết định quan trọng. Rèn luyện kỹ năng từ chối giúp em:

+ Bảo vệ bản thân khỏi những rủi ro: Giúp em tránh xa những tình huống có thể gây nguy hiểm (như rủ rê dùng thuốc lá), những việc làm sai trái (như làm hộ dự án) hoặc những lời rủ rê tiêu cực.

+ Quản lý thời gian và ưu tiên hiệu quả: Năm lớp 12 có rất nhiều mục tiêu học tập quan trọng. Biết cách từ chối những việc không cần thiết sẽ giúp em có nhiều thời gian và năng lượng hơn để tập trung vào các mục tiêu ưu tiên của mình. 🎯

+ Giữ vững lập trường và sự tự chủ: Kỹ năng này giúp em thể hiện chính kiến của mình, không bị áp lực đám đông hay sự cả nể lôi kéo, từ đó xây dựng sự tự chủ cho bản thân.

+ Duy trì các mối quan hệ lành mạnh: Một lời từ chối khéo léo, chân thành sẽ giúp người khác hiểu và tôn trọng ranh giới của em, thay vì gây ra mâu thuẫn hay sự khó chịu.

- Ví dụ: Nếu em luôn nhận lời giúp đỡ người khác dù mình đang rất bận, em sẽ không còn thời gian cho việc của mình và cảm thấy căng thẳng. Biết cách từ chối khéo léo sẽ giúp em cân bằng cuộc sống.

2. HƯỚNG DẪN RÈN LUYỆN KỸ NĂNG TỪ CHỐI

1. Xác định các tình huống cần từ chối.

Trước hết, em cần nhận biết được những tình huống nào mình nên nói lời từ chối. Em hãy suy nghĩ xem các tình huống sau thuộc nhóm nào:

- Tình huống 1: Bạn muốn em thực hiện ngay việc gì đó em đang bận. -> Cần từ chối vì không phù hợp về thời gian.

- Tình huống 2: Bạn rủ em chơi điện tử khi em không muốn. -> Cần từ chối vì không phù hợp sở thích/nhu cầu cá nhân.

- Tình huống 3: Bạn giục em đưa ra quyết định khi chưa đủ thời gian suy nghĩ. -> Cần từ chối vì cần thêm thời gian để cân nhắc.

- Tình huống 4: Bạn đề nghị em thực hiện một việc nằm ngoài khả năng của em. -> Cần từ chối vì vượt quá khả năng.

- Tình huống 5: Bạn rủ em hút thuốc lá. -> Cần từ chối vì đây là tình huống nguy hiểm, sai trái.

- Tình huống 6: Bạn rủ em tham gia môn thể thao em yêu thích. -> Không cần từ chối (nếu em có thời gian).

- Tình huống 7: Bạn khuyên em làm những điều tốt đẹp cho mọi người. -> Không cần từ chối.

2. Trao đổi về các cách từ chối trong các tình huống khác nhau.

Tùy vào từng tình huống, em có thể lựa chọn các cách từ chối khác nhau. Quy trình chung gồm 3 bước:

- Bước 1: Nhận diện các tình huống cần từ chối: (Như chúng ta vừa phân tích ở trên).

- Bước 2: Xác định cách từ chối phù hợp:

+ Từ chối trực tiếp: Nói "không" một cách thẳng thắn, dứt khoát. Cách này nên được áp dụng cho những tình huống có thể gây hại cho mình và người khác (như rủ hút thuốc lá). "Không, mình không muốn/ mình không thích."

+ Từ chối trì hoãn: Từ chối ở thời điểm hiện tại và đưa ra một lí do để trì hoãn. Cách này thường dùng cho những tình huống vượt quá khả năng hoặc không phù hợp về thời gian. "Hôm nay mình bận rồi. Hẹn khi khác nhé!".

+ Từ chối đàm phán: Từ chối đề nghị ban đầu và đưa ra một phương án khác phù hợp hơn. Cách này phù hợp với tình huống không phù hợp với nhu cầu, sở thích cá nhân. "Theo mình, chúng ta nên làm theo phương án/ cách này sẽ hợp lí hơn".

- Bước 3: Thực hiện theo cách đã xác định.

3. Đóng vai thực hành kĩ năng từ chối trong những tình huống dưới đây:

- Tình huống 1 (Bạn nhờ T làm hộ dự án):

+ Phân tích: Đây là lời đề nghị làm một việc sai trái (gian lận, thiếu trung thực).

+ Cách từ chối phù hợp: T nên từ chối thẳng và có thể đàm phán để giúp đỡ đúng cách. Ví dụ: "Cậu ơi, làm hộ thì tớ không làm được đâu, vì đây là nhiệm vụ của cậu, làm vậy là không trung thực. Nhưng nếu cậu cần tớ hướng dẫn cách làm hoặc tìm tài liệu thì tớ sẵn sàng giúp!".

- Tình huống 2 (B rủ H đi chơi điện tử khi chưa làm bài):

+ Phân tích: Đây là lời đề nghị không phù hợp về thời gian, ảnh hưởng đến nhiệm vụ quan trọng (làm bài tập). H nên từ chối trì hoãn.

+ Cách từ chối phù hợp: "H ơi, tớ cũng muốn đi chơi lắm nhưng tớ còn nhiều bài tập chưa làm xong. Hay là để chiều mai, sau khi chúng mình học bài xong hết rồi đi nhé?".

- Tình huống 3 (Bạn rủ A tham gia CLB khi A chưa rõ thông tin):

+ Phân tích: A cần thêm thời gian và thông tin trước khi ra quyết định. A nên từ chối trì hoãn.

+ Cách từ chối phù hợp: "Cảm ơn cậu đã rủ tớ nhé. Nghe có vẻ thú vị đấy, nhưng cậu có thể cho tớ thêm thời gian để tìm hiểu kỹ hơn về cách hoạt động của CLB được không? Cuối tuần này tớ sẽ trả lời cậu nhé!".