Hoạt động 2: Lập và thực hiện kế hoạch khảo sát thực trạng thế giới động, thực vật và bảo vệ thế giới động, thực vật ở địa phương

1. TÌM HIỂU VỀ KẾ HOẠCH KHẢO SÁT VÀ THỰC TRẠNG BẢO TỒN

a. Thực trạng bảo tồn và Kế hoạch khảo sát là gì?

- Thực trạng bảo tồn (ở địa phương) là tình hình thực tế, hiện tại của các loài động, thực vật tại nơi em sống. Nó bao gồm: "số lượng và số lượng cá thể" của loài, và quan trọng hơn là "hành vi của con người" (cả tốt lẫn xấu) đang tác động lên chúng.

+ Ví dụ: "Thực trạng về nguồn cây dược liệu" hoặc "Thực trạng về nguồn lợi thủy sản" ở địa phương.

- Kế hoạch khảo sát là một "tấm bản đồ" được thiết kế chi tiết trước khi chúng ta đi tìm hiểu thực trạng. Như kế hoạch mẫu đã chỉ ra, nó phải vạch rõ: Làm gì (Nội dung công việc), Khi nào (Thời gian), Cần đạt được gì (Dự kiến sản phẩm), và Ai làm (Người thực hiện).

+ Ví dụ: Kế hoạch khảo sát mẫu về cây dược liệu ở Rừng X là một ví dụ rất rõ ràng về một kế hoạch khảo sát khoa học.

b. Vì sao cần lập kế hoạch khảo sát trước khi hành động?

- Sau khi đã "nhận diện" các hành vi (ở Hoạt động 1), Hoạt động 2 yêu cầu chúng ta phải "tìm hiểu" và "đo lường" chúng một cách khoa học. Việc lập kế hoạch là vô cùng quan trọng:

+ Giúp rèn luyện tư duy phản biện (Tư duy dựa trên bằng chứng): Kỹ năng này giúp em không hành động cảm tính. Chúng ta không thể "bảo vệ" một loài vật nếu chúng ta không biết thực trạng (nó còn bao nhiêu, bị đe dọa vì sao). Kế hoạch giúp ta đi thu thập bằng chứng (số liệu, hình ảnh, phỏng vấn).

+ Giúp xây dựng quan điểm cá nhân vững vàng (Tính hệ thống): Giúp em hiểu rằng bảo tồn là một công việc khoa học. Thay vì chỉ nói chung chung "chúng ta phải bảo vệ", một kế hoạch khảo sát tốt sẽ cho em số liệu để nói: "Chúng ta phải bảo vệ loài X, vì theo khảo sát, số lượng của chúng đã giảm 50% do hành vi Y".

+ Giúp định hướng hành vi đúng đắn (Tính chuyên nghiệp và hiệu quả): Một kế hoạch (như bảng mẫu) đảm bảo nhóm làm việc hiệu quả. Nó phân công rõ ràng, tránh ỷ lại ("Người thực hiện"), và đặt mục tiêu cụ thể ("Dự kiến sản phẩm"). Nếu không có kế hoạch, cả nhóm sẽ hỗn loạn và không thu được gì.

- Ví dụ: Nếu không có kế hoạch, nhóm đi khảo sát cây dược liệu có thể chỉ "đi một vòng" rồi về. Nhưng vì có kế hoạch, nhóm phải ra được "Danh sách loài quý hiếm", "Khối lượng bị khai thác", "Mô tả việc thu hái"... (như trong cột "Dự kiến sản phẩm"). Đây mới là dữ liệu có giá trị để bảo tồn.

2. HƯỚNG DẪN PHÂN TÍCH VÀ XÂY DỰNG KẾ HOẠCH KHẢO SÁT

1. Thể hiện lập trường, quan điểm của bản thân/nhóm đối với các yếu tố trong một kế hoạch khảo sát.

Bây giờ, chúng ta sẽ cùng phân tích và thể hiện lập trường về các yếu tố then chốt trong Kế hoạch khảo sát mẫu:

* Yếu tố 1: "Phương pháp khảo sát" (Gợi ý: Quan sát, Phỏng vấn, Khảo sát tư liệu).

- Phân tích (Lập trường: Phải kết hợp đa phương pháp):

+ Mặt đúng của các phương pháp: Đây là các phương pháp cốt lõi. "Nghiên cứu tư liệu" (như báo cáo của cơ quan) cho ta thông tin tổng quan, chính thống. "Quan sát hiện trường" cho ta bằng chứng thực tế ("mắt thấy tai nghe"). "Phỏng vấn" (người dân, cán bộ) cho ta biết nguyên nhân và hành vi của con người mà không tài liệu nào có.

+ Mặt cần cẩn trọng: Chỉ dùng một phương pháp sẽ rất phiến diện. Chỉ "quan sát" sẽ không biết vì sao người dân khai thác. Chỉ "phỏng vấn" có thể gặp thông tin cảm tính, không chính xác.

- Đề xuất lập trường phù hợp: "Theo em, lập trường khoa học nhất là phải kết hợp cả ba phương pháp (tư liệu, quan sát, phỏng vấn) để đối chiếu và kiểm chứng thông tin. Như trong Kế hoạch mẫu, nhóm học sinh 12D đã làm đúng: họ vừa 'Quan sát' (thực địa), vừa 'Phỏng vấn' (các gia đình, cơ sở y học cổ truyền), vừa 'Khảo sát tư liệu' (báo cáo của tổ chức). Đây là một kế hoạch rất chặt chẽ."

* Yếu tố 2: Bảng kế hoạch triển khai (Cột "Dự kiến sản phẩm" và "Người thực hiện").

- Phân tích (Lập trường: Yếu tố quyết định sự thành công của nhóm):

+ Mặt đúng của các yếu tố: Bảng kế hoạch chi tiết này là "xương sống" của dự án. Cột "Dự kiến sản phẩm" đặc biệt quan trọng, nó buộc nhóm phải có kết quả đầu ra rõ ràng (ví dụ: "Danh sách loài", "Mô tả việc thu hái"), chứ không phải là báo cáo cảm tính. Cột "Người thực hiện" đảm bảo trách nhiệm cá nhân rõ ràng, giúp dự án vận hành trơn tru.

+ Mặt cần cẩn trọng: Việc "Phân công" (cột Người thực hiện) phải hợp lý, phù hợp với sở trường của từng người. "Thời gian" phải đủ để hoàn thành "Sản phẩm".

- Đề xuất lập trường phù hợp: "Em hoàn toàn đồng ý rằng bảng kế hoạch này là bắt buộc khi làm việc nhóm. Em thấy cột 'Dự kiến sảnâ phẩm' là sáng tạo và hiệu quả nhất. Nó biến một công việc mông lung (như 'khảo sát thực trạng') thành các nhiệm vụ cụ thể, có thể đo lường được. Em học được rằng, khi làm việc nhóm, mọi thứ phải rõ ràng về sản phẩm, thời gian, và con người như trong bảng mẫu này."

2. Chia sẻ bài học kinh nghiệm đối với bản thân em về việc "Thực hiện" và "Báo cáo" khảo sát.

- Sau khi đã phân tích kế hoạch, bây giờ là lúc em tự rút ra những bài học về việc bắt tay vào làm. Em có thể suy nghĩ dựa trên các câu hỏi sau:

+ Em đã học được gì về mối liên hệ giữa "Nhận diện" (Hoạt động 1) và "Khảo sát" (Hoạt động 2)?

+ Theo em, điều gì là quan trọng nhất để "Thực hiện kế hoạch" thành công?

+ Việc "Viết báo cáo" (bước cuối) có ý nghĩa gì?

- Ví dụ về bài học kinh nghiệm em có thể chia sẻ: "Qua tìm hiểu, bài học kinh nghiệm lớn nhất đối với em là muốn bảo vệ (từ Hoạt động 1) thì phải hiểu (Hoạt động 2). Chúng ta không thể bảo vệ 'cây dược liệu' nếu không biết 'thực trạng khai thác' của nó như thế nào (như trong Kế hoạch mẫu). Bài học thứ hai là tầm quan trọng của việc lập kế hoạch chi tiết. Kế hoạch mẫu trong sách dạy em cách làm việc khoa học, từ việc xác định nội dung (cần biết gì) đến phân công (ai làm). Sau khi 'thực hiện' và 'viết báo cáo' (các bước cuối), nhóm em sẽ có bằng chứng, số liệu thực tế để đề xuất các giải pháp bảo tồn, chứ không chỉ là 'nhận diện' cảm tính như ở Hoạt động 1."