Hoạt động 1: Nhận diện hành vi, việc làm bảo tồn thế giới tự nhiên và động vật hoang dã

1. TÌM HIỂU VỀ HÀNH VI BẢO TỒN VÀ XÂM HẠI THẾ GIỚI TỰ NHIÊN

a. Thế giới tự nhiên và các dạng hành vi liên quan là gì?

- Thế giới tự nhiên (và động vật hoang dã) là toàn bộ môi trường sống quanh ta, bao gồm cây cối, rừng núi, sông hồ, và các loài động vật sống trong đó. Đây là một hệ thống cân bằng, có vai trò quyết định đến sự sống của con người (cung cấp oxy, nước, thức ăn).

- Hành vi bảo tồn là những việc làm tích cực, mang tính xây dựng, nhằm gìn giữ, tái tạo và phát triển sự đa dạng của thế giới tự nhiên.

+ Ví dụ: "Trồng cây xanh", "Tuyên truyền bảo vệ động vật quý hiếm", "Thu gom rác thải" (như trong gợi ý), hay hành động "gieo hạt ươm mầm" của nhóm "Những chiến binh xanh" (Trường hợp 1).

- Hành vi xâm hại là những việc làm tiêu cực, mang tính phá hoại, khai thác quá mức hoặc tàn nhẫn, gây suy giảm hoặc tiêu diệt các loài động, thực vật và phá vỡ môi trường sống của chúng.

+ Ví dụ: "Giấu diếm, nuôi gấu lấy mật" (Trường hợp 2) hay "Săn bắt chim hoang dã" (Trường hợp 3).

b. Vì sao cần "nhận diện" đúng các hành vi này?

- Trong cuộc sống, ranh giới giữa "khai thác" và "xâm hại" đôi khi rất mong manh. Việc rèn luyện kỹ năng "nhận diện" (phân biệt đúng-sai) là vô cùng quan trọng đối với học sinh:

+ Giúp rèn luyện tư duy phản biện: Kỹ năng này giúp em không bị nhầm lẫn. Ví dụ, hành vi "nuôi gấu" (Trường hợp 2) nghe có vẻ là "nuôi động vật", nhưng mục đích "lấy mật" lại là hành vi xâm hại tàn nhẫn. Em sẽ học được cách nhìn vào bản chất và tác động của hành vi.

+ Giúp xây dựng quan điểm cá nhân vững vàng: Giúp em biết rõ mình cần ủng hộ điều gì (Trường hợp 1) và phê phán điều gì (Trường hợp 2, 3). Từ đó em mới có thể tuyên truyền hoặc hành động đúng đắn.

+ Giúp định hướng hành vi đúng đắn: Khi em "nhận diện" đúng một hành vi xâm hại, em sẽ biết mình cần phải lên án, báo cáo, hoặc (như trong Trường hợp 3) tìm cách "thuyết phục, vận động" để thay đổi hành vi đó.

- Ví dụ: Khi đối mặt với Trường hợp 3, nếu không "nhận diện" việc săn bắt chim là sai, em có thể làm ngơ. Nhưng khi đã "nhận diện" được, em sẽ hiểu tại sao việc "thuyết phục họ làm du lịch sinh thái" là một giải pháp bảo tồn tuyệt vời. Nó đã biến một hành vi xâm hại thành một hành vi bảo tồn.

2. HƯỚNG DẪN PHÂN TÍCH VÀ CHIA SẺ BÀI HỌC TỪ CÁC TÌNH HUỐNG

1. Thể hiện lập trường, quan điểm của bản thân/nhóm đối với các hành vi trong ba trường hợp.

Bây giờ, chúng ta sẽ cùng phân tích và thể hiện lập trường về các hành vi được mô tả:

* Trường hợp 1: Nhóm "Những chiến binh xanh" gieo hạt, ươm mầm, chăm sóc cây quý hiếm.

- Phân tích (Lập trường: Hoàn toàn ủng hộ, hành vi mẫu mực):

+ Bản chất hành vi: Đây là hành vi bảo tồn chủ động, tích cực và có tầm nhìn xa. Nhóm không chỉ "bảo vệ" những gì đang có, mà còn "tái tạo" những gì đã mất ("gieo hạt", "ươm mầm").

+ Tác động: Hành động này giúp phục hồi hệ sinh thái, duy trì sự đa dạng của các loài thực vật quý hiếm, và truyền cảm hứng mạnh mẽ cho cộng đồng.

- Đề xuất lập trường phù hợp: "Theo em, đây là một hành vi bảo tồn mẫu mực và đáng ngưỡng mộ. Lập trường của em là hoàn toàn ủng hộ và cần lan tỏa tinh thần 'chiến binh xanh' này. Em học được rằng, bảo tồn không chỉ là 'không phá hoại', mà còn là 'chủ động xây dựng và tái tạo'. Chúng ta có thể học tập bằng cách trồng và chăm sóc cây xanh ở trường, ở nhà."

* Trường hợp 2 & 3: Gia đình ông C "nuôi gấu lấy mật" và Người dân xã A "săn bắt chim hoang dã".

- Phân tích (Lập trường: Phê phán hành vi gốc, ủng hộ giải pháp chuyển đổi):

+ Bản chất hành vi gốc: Cả hai hành vi "nuôi gấu lấy mật" và "săn bắt chim" đều là hành vi xâm hại thế giới tự nhiên một cách rõ ràng. Chúng xuất phát từ lợi ích kinh tế ngắn hạn, gây đau đớn cho động vật, phá vỡ đa dạng sinh học và (với gấu) là vi phạm pháp luật nghiêm trọng.

+ Giải pháp (chuyển giao gấu, làm du lịch sinh thái): Đây là một điểm sáng. Nó cho thấy sự vào cuộc của cộng đồng và chính quyền. Các giải pháp "thuyết phục" và "chuyển đổi sinh kế" (làm du lịch) là các giải pháp bảo tồn tích cực và bền vững.

- Đề xuất lập trường phù hợp: "Em phê phán mạnh mẽ các hành vi ban đầu (nuôi gấu, săn chim) vì đó là hành vi xâm hại. Tuy nhiên, lập trường của em là rất ủng hộ các giải pháp chuyển đổi. Bài học rút ra là, để bảo tồn hiệu quả, bên cạnh việc cấm đoán, chúng ta cần các giải pháp sáng tạo về sinh kế (như đã tìm hiểu ở Chủ đề 6). Chúng ta cần giúp người dân hiểu rằng họ có thể sống tốt hơn nhờ bảo vệ thiên nhiên (làm du lịch), thay vì sống bằng cách phá hoại thiên nhiên."

2. Chia sẻ bài học kinh nghiệm đối với bản thân em về các hành vi bảo tồn.

- Sau khi đã phân tích các trường hợp, bây giờ là lúc em tự rút ra những bài học cho chính mình. Em có thể suy nghĩ dựa trên các câu hỏi sau:

+ Em đã học được gì về mối quan hệ giữa "lợi ích kinh tế" và "hành vi xâm hại"?

+ Từ Trường hợp 1, em có thể làm gì để trở thành một "chiến binh xanh"?

+ Em sẽ thay đổi điều gì trong cách em ứng xử với động, thực vật xung quanh mình sau bài học này?

- Ví dụ về bài học kinh nghiệm em có thể chia sẻ: "Qua tìm hiểu, bài học lớn nhất đối với em là bảo tồn phải đi đôi với sinh kế của con người. Như ở Trường hợp 3, rất khó để vận động người dân ngừng săn bắt nếu đó là nguồn sống duy nhất của họ. Vì vậy, các giải pháp 'chuyển đổi' sang du lịch sinh thái là vô cùng thông minh và nhân văn. Bài học thứ hai là sự chủ động. Em rất ngưỡng mộ nhóm 'Chiến binh xanh' (Trường hợp 1). Em nhận ra mình không cần chờ đợi ai cả. Em có thể 'bảo tồn' ngay lập tức bằng những hành vi nhỏ trong gợi ý, như trồng và chăm sóc một cái cây, hoặc đơn giản là tuyên truyền cho bạn bè, người thân không sử dụng các sản phẩm từ động vật hoang dã (như mật gấu)."