Hải khẩu linh từ (Đền thiêng cửa bể) (Đoàn Thị Điểm)

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Đoàn Thị Điểm (1705- 1748). Biệt hiệu là Hồng Hà nữ sĩ

- Người huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên

- Sinh ra trong một gia đình có truyền thống khoa bảng, bà từng mở trường và có công dạy học cho cung nữ trong phủ chúa Trịnh. Là người tài sắc.

2. Văn bản

a. Thể loại: Truyện truyền kỳ

b. Xuất xứ: trích từ cuốn “Truyền kỳ tân phả”

c. Văn bản

 - Hải khẩu linh từ kể về nhân vật chính là nàng Bích Châu, một phi cung đời Trần, là người tài sắc đức độ, luôn quan tâm tới chính sự. (nhân vật sgk)

 - Truyện được viết dựa trên một số sự kiện lịch sử có thật với những tên người, tên đất hết sức đậm nét.

II. Khám phá văn bản

1. Đề tài và cốt truyện

a. Đề tài: Quá trình thống nhất giang sơn của các triều đại phong kiến, sự kiện lịch sử diễn ra ở đời Trần và đời Lê

b. Cốt truyện: Gắn với các yếu tố văn hóa, tín ngưỡng về đến thờ bà Bích Châu

2. Nhân vật

a. Hệ thống nhân vật:

- Vua Trần Duệ Tông, Bích Châu, các phụ lão, Giao thần, vua Lê Tánh Tông, Nguyễn Trọng Ý, Lương Tế Vinh,

- Nhân vật chính là nàng Bích Châu

b. Nhân vật Bích Châu

3. Ngôn ngữ và thủ pháp nghệ thuật

a. Ngôn ngữ

- Lời kể ở ngôi thứ 3

- Điểm nhìn từ bên ngoài

- Kết hợp giữa tản văn và văn biền ngẫu, có sử dụng nghệ thuật ẩn dụ - so sánh

- Lời đối thoại: Văn bản sử dụng 30 lời thoại, thực hiện ở cả hai thế giới, hữu hình và vô hình. Được tác giả thể hiệ khá nhuần nhuyễn.

b. Thủ pháp nghệ thuật

- Đan xen giữa yếu tố kỳ ảo và lịch sử

- Yếu tố lịch sử là cốt lõi từ các sự kiện lịch sử có thật

- Yếu tố kỳ ảo gắn liền với nhân vật, sự kiên, chi tiết kỳ ảo xuất hiệ từ đầu đến cuối văn bản.

=> Sự đan xen giữa các yếu tố giúp thể hiện chủ đề, tư tưởng, nền bình trị cảu đất nước là thiêng liêng, chính sự là điều quan trọng, các thế lực siêu nhiên phù trợ cà giúp đỡ con người.

4. Yếu tố kỳ ảo

- “Thần miếu ở phía trước rất hiển linh”, “Nếu đến đó lễ bái sẽ được thuận buồm xuôi gió” -> Xuất hiện ở phần đầu vua không nghe lời can gián -> Là lời tâu của các vị Bô lão đất Kỳ hoa.

- “Bích Châu ngửa mặt lên thấy một đám mây đen” -> Lúc nửa đêm -> Sự linh ứng

- Vua Lê Thánh Tông mộng thấy 1 cô gái từ dười nước hiện lên, lạy kể khóc lóc. Rồi giao ngọc minh châu -> Sự giúp đỡ của Bích Châu

- Nhà vua thấy 1 cô gái xinh đẹp đoan trang nhắc về câu kết bài trên bia miếu……

- Chi tiết hấp dẫn là khi Bích Châu thắc mắc về 2 câu kết trên bia miếu -> điều này cho thấy dù Bích Châu đã là thần tiên nhưng vẫn tưởng nhớ đến nghĩa vua tôi, đạo vợ chồng -> xứng đáng là “anh kiệt trong đám nữ lưu” được ca ngợi và truyền tụng

* Vai trò của yếu tố kỳ ảo:

+ Là yếu tố không thể thiếu của thể loại truyện truyền kì.

+ Khắc hoạ đậm nét nhân vật và sự việc, thể hiện dụng ý của nhà văn.

+ Tạo nên sự lôi cuốn, li kì, sức hấp dẫn,... cho câu chuyện.

+ “Lấy kì nói thực” là phương thức lí giải nội dung hiện thực của truyện truyền kì.

III. Tổng kết

1. Nội dung

   Thông qua câu chuyện về nàng BíchChâu, một nhân vật gắn với những truyền tụng về các sự kiện lịch sử diễn ra ở đời Trần và đời Lê; gián tiếp đề cập quá trình thống nhất giang sơn của các triều đại phong kiến; tác giả đã ca ngợi tấm gương trung trinh, tiết nghĩa của người phụ nữ tài sắc vẹn toàn, một lòng vì non sông đất nước.

2. Dấu hiệu nhận biết truyện truyền kỳ

- Cốt truyện: tổ chức hệ thống sự việc li kì.

- Nhân vật: kì ảo, có sức mạnh siêu nhiên, ở cõi âm – cõi dương giao tiếp.
- Ngôn ngữ: đan xen tản văn với biền văn và vận văn; sử dụng lối nói so sánh – ẩn dụ; ưa hình thức biểu đạt cầu kì.

- Thủ pháp nghệ thuật: đan xen yếu tố thực và ảo.