Bến quê- Nguyễn Minh Châu

Nội dung lý thuyết

Các phiên bản khác

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Nguyễn Minh Châu (1930 - 1989).

- Ông là cây bút xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại.

- Sáng tác của ông trong thời kì kháng chiến chống Mĩ: Cửa sông, Dấu chân người lính, truyện ngắn Mảnh trăng cuối rừng.

- Từ sau năm 1975, nhất là từ những năm 80 của thế kỉ XX, Nguyễn Minh Châu đã trăn trở, tìm tòi, đổi mới mạnh mẽ về nền tư tưởng và nghệ thuật, mở ra chặng đường mới trong sáng tác của mình và thúc đẩy đổi mới văn học.

- Năm 2000 ông được nhà nước trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật.

2. Tác phẩm

a. Xuất xứ

Tên truyện Bến quê được lấy làm tựa đề cho tập truyện cùng tên của Nguyễn Minh Châu, xuất bản năm 1985.

b. Bố cục

- Phần 1: (Từ đầu đến "bậc gỗ mòn lõm"): Cuộc trò chuyện với Liên.

- Phần 2: ( Tiếp theo đến "một vùng nước đó"): Nhĩ nhờ con trai đi qua bên kia sông.

- Phần 3: (Còn lại): Hành động cố gắng cuối cùng của Nhĩ.

@92430@@92431@

II. Đọc - hiểu văn bản

1. Tình huống truyện 

- Nhân vật Nhĩ trong truyện ở vào một hoàn cảnh đặc biệt: Căn bệnh hiểm nghèo khiến Nhĩ hầu như bị liệt toàn thân, không thể tụ mình di chuyển được dù chỉ là nhích nửa người trên giường bệnh. Tất cả mọi sinh hoạt của anh đều phải nhờ vào sự giúp đỡ của người khác, mà chủ yếu là của Liên, vợ anh. Trong văn học đã có không ít tác phẩm đặt nhân vật vào hoàn cảnh hiểm nghèo, giữa ranh giới của sự sống và cái chết. Nhưng thường thì các tác giả hay khai thác tình huống ấy để nói về khát vọng sống và sức sống mạnh mẽ của con người, hay về lòng nhân ái, sự hi sinh cao thượng. Nhưng truyện của Nguyễn Minh Châu không khai thác theo hướng đó mà lại tạo nên một tình huống nghịch lý để chiêm nghiệm triết lí về đời người.

- Tình huống truyện là ở cái điều rất trớ trêu như một nghịch lí: Nhĩ làm một công việc đã cho anh có điều kiện đi đến hầu khắp mọi nơi trên thế giới " suốt đời Nhĩ từng đi tới không sót một xó xỉnh nào trên trái đất", và chắc hẳn là cuộc đời anh là danh cho những chuyến đi liên tiếp đến mọi chân trời xa lạ. Ấy thế mà ở cuối đời, căn bệnh quái ác lại buộc chặt anh vào giường bệnh và hành hạ như thế hàng năm trời. Vào cái buổi sáng hôm ấy, khi Nhĩ muốn nhích người đến bên cửa sổ, thì việc ấy với anh khó khăn như phải đi hết một vòng trái đất, và phải nhờ vào sự giúp đỡ của đám trẻ con hàng xóm. Tình huống nghịch lý ấy đã dẫn đến một tình huống thứ hai trong truyện, cũng đầy tính nghịch lý. Khi Nhĩ đã phát hiện thấy vẻ đẹp lạ lùng của cái bãi bồi bên kia sông, ngay phía trước cửa sổ nhà anh, nhưng anh biết rằng sẽ không bao giờ có thể đặt chân lên mảnh đất ấy, dù nó ở rất gần anh, Nhĩ đã nhờ cậu con trai thực hiện giúp mình cái điều khao khát đó. nhưng rồi cậu lại sa vào một đám chơi cờ trên phố và có thể bỏ lỡ chuyến đò ngang duy nhất trong ngày.

- Tạo ra một chuỗi tình huống nghịch lí trên, tác giả muốn đưa người đọc đến một nhận thức về cuộc đời: cuộc sống và số phận con người chứa đầy những điều bất thường, những nghịch lí, ngẫu nhiên, vượt ra ngoài những dự định và ước muốn, cả những hiểu biết và toan tính của người ta.

- Ý nghĩa của tình huống nghịch lí trong truyện Bến quê không dừng lại ở chỗ đó. Nó còn mở ra một nội dung triết lí mang tính tổng kết những trải nghiệm của cả đời người, qua những suy ngẫm của nhân vật Nhĩ "con người ta trên cuộc đời thật khó tránh được những cái điều vòng vèo hoặc chùng chình" và sự giàu có lẫn mọi vẻ đẹp rất gần gũi như cái bãi bồi bên kia sông hay người vợ tần tảo, giàu tình yêu và đức hi sinh thì phải đến lúc này, khi sắp giã biệt cuộc đời, Nhĩ mới cảm nhận được thấm thía.

@92432@

2. Nhân vật Nhĩ

- Cảm nhận của Nhĩ về vẻ đẹp của thiên nhiên trong một buổi sáng đầu thu, được nhìn từ khung cửa sổ căn phòng của anh.

+ Cảnh vật được miêu tả theo tầm nhìn của Nhĩ, từ gần đến xa, tạo thành một không gian có chiều sâu, rộng: từ những bông bằng lăng ngay phía ngoài cửa sổ đến con sông Hồng màu nước đỏ nhạt lúc vào thu, vòm trời và sau cùng là bãi bồi bên kia sông.

+ Cảnh vật thiên nhiên trong một buổi sáng đầu thu qua cái nhìn của Nhĩ hiện ra vể đẹp mà chỉ có thể cảm nhận được bằng những cảm xúc tinh tế. Những chùm hoa bằng lăng cuối mua thưa thớt nhưng lại đậm sắc hơn; con sông Hồng màu đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm ra; vòm trời như cao hơn, "những tia nắng sớm đang từ từ di chuyển từ mặt nước lên những khoảng bờ bãi bên kia sông, và cả một vùng phù sa lâu đời của bãi bồi ở bên kia sông Hồng lúc này đang phô ra trước khuôn cửa sổ của gian gác nhà Nhĩ một thứ màu vàng thau xen màu xanh non - những màu sắc thân thuộc quá như da thịt, hơi thở của đất màu mỡ". Không gian và những cảnh sắc vốn quen thuộc, gần gũi, nhưng lại như rất mới mẻ với Nhĩ, tưởng chừng như lần đầu tiên anh cảm nhận được tất cả vẻ đẹp và sự giàu có của nó.

- Những suy ngẫm của Nhĩ từ hoàn cảnh của mình mà phát hiện quy luật giống như nghịch lí của đời người.

+ Hoàn cảnh của Nhĩ bệnh tật hiểm nghèo kéo dài, mọi sự phải trông cậy vào sự chăm sóc của vợ con. Trong cái buổi sáng đó, Nhĩ đã nhận ra như bằng trực giác, thời gian của đời mình chẳng còn bao lâu nữa, qua những câu hỏi của Nhĩ với Liên: "Đêm qua lúc gần sáng em có nghe thấy tiếng gì không?; "Hôm nay đã là ngày mấy rồi em nhỉ?". Còn Liên thì hầu như cũng đã cảm nhận được tình cảnh ấy của Nhĩ, nên chị lảng tránh những câu hỏi của anh.

+ Cảm nhận của Nhĩ về Liên: Lần đầu tiên Nhĩ để ý thấy Liên đang mặc tấm áo vá, những ngón tay gầy guộc âu yếm vuốt ve bên vai của anh, và Nhĩ nhận ra tất cả tình yêu thương, sự tần tảo và đức hi sinh thầm lặng của vợ. Chính trong những ngày cuối đời, Nhĩ mới thực sự thấu hiểu với lòng biết ơn sâu sắc người vợ: "... cũng như cánh bài bồi đang nằm phơi mình bên kia, tầm hồn Liên vẫn giữ nguyên vẹn những nét tần tảo và chịu đựng hi sinh từ bao đời xưa, và cũng chinh nhờ có điều đó mà sau nhiều ngày tháng bôn tẩu, tìm kiếm... Nhĩ đã tìm thấy được nơi nương tựa là gia đình trong những ngày này".

+ Niềm khao khát của Nhĩ được đặt chân lên bãi bồi bên kia sông: Chính vào buổi sáng hôm ấy, khi nhận ra tất cả vẻ đẹp của cảnh vật rất đỗi bình dị và gần gũi qua ô cửa sổ căn phòng, đồng thời cũng hiểu rằng mình sắp phải giã biệt cõi đời, ở Nhĩ bừng dậy một niềm khao khát là được đặt chân một lần lên cái bãi bồi bên kia sông. Điều ước ấy chính là sự thức tỉnh về những giá trị bền vững, bình thường và sâu xa của cuộc sống - những giá trị thường bị người ta bỏ qua, lãng quên, nhất là lúc còn trẻ, khi những ham muốn xa vời đang lôi cuốn con người tìm đến. Sự nhận thức này chỉ đến được với người ta ở cái độ đã từng trải, với Nhĩ đó là lúc cuối đời, khi phải nằm liệt trên giường bệnh, bởi thế đó là sự thức tỉnh có xen với niềm ân hận và nỗi xót ca: "Hoặc chăng chỉ có anh từng trải, đã từng in gót chân khắp mọi chân trời xa lạ mới nhìn thấy hết mọi sự giàu có lẫn mọi vẻ đẹp của cái bãi bồi sông Hồng ngay bên bờ kia".

- Câu chuyện của Nhĩ với cậu con trai và sự chiêm nghiệm của anh về một quy luật đời người:

+ Không thể nào làm được cái điều mà mình khao khát, Nhĩ đã nhờ đứa con thay mình sang bên kia sông, đặt chân lên bãi phù sa màu mỡ. Nhưng ở đây anh lại gặp một nghịch lí nữa: Đứa con không hiểu được ước muốn của cha, nên làm một cách miễn cưỡng và rồi lại bị cuốn hút vào trò chơi hấp dẫn nó gặp trên đường đi, để rồi có thể bỏ lỡ chuyến đò sang ngang duy nhất trong ngày.

+ Từ sự việc ấy, Nhĩ đã nghiệm ra được quy luật phổ biến của đời người: "... con người ta trên đường đời thật khó tránh được những cái điều vòng vèo hoặc chùng chình". Anh không trách đứa con trai bởi vì " vả lại nó có thấy có gì đáng hấp dẫn ở bên kia sông đâu".

+ Ở cuối truyện, khi thấy con đò ngang vừa chạm mũi vào bờ đất bên này sông, Nhĩ đã thu hết toàn lực dồn vào một cử chỉ có vẻ kì quặc. Hành đồn cuối cùng của Nhĩ có thể hiểu là anh đang nôn nóng thúc giục cậu con trai kẻo lỡ chuyến đò duy nhất trong ngày. Nhưng hình ảnh này còn gợi ra ý nghĩa khái quát hơn. Đó là ý muốn thức tỉnh mọi người về những cái vòng vèo, chùng chình mà chúng ta đang sa vào trên đường đời, để dứt ra khỏi nó, để hướng tới những giá trị đích thực,, vốn rất giản dị, gần gũi và bền vững.

=> Nhân vật Nhĩ trong truyện là nhân vật tưởng tượng, một loại nhân vật nôit lên trong sáng tác của Nguyễn Minh Châu giai đoạn sau 1975. Nhà văn gửi gắm qua nhân vật nhiều điều quan sát, suy ngẫm, triết lí về cuộc đời và con người. Nhưng nhân vật không bị biến thành cái lao phát ngôn cho tác giả. Những chiêm nghiệm, triết lí đã được chuyển hóa vào trong đời sống nội tâm của nhân vật, với diễn biến tâm trạng dưới sự tác động của hoàn cnahr được miêu tả tinh tế, hợp lí.    

@92433@@92434@@92435@ 

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật

- Nhiều hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng.

- Thành công trong việc miêu tả tâm lí nhân vật.

- Miêu tả nội tâm nhân vật.

- Ngôn ngữ và giọng điệu giàu chất suy tư.

2. Nội dung

Bằng việc đặt nhân vật vài tình huống có nghịch lí, truyện Bến quê phát hiện một điều có tính quy luật: trong cuộc đời, con người thường khó tránh khỏi những sự vòng vèo, chùng chình, đồng thời thức tỉnh về những giá trị và vẻ đẹp đích thực của đời sống ở những cái gần gũi, bình thường mà bền vững.

@92436@@92437@