Bài 9: Tác hại của mất vệ sinh an toàn thực phẩm | Cách phòng và điều trị ngộ độc thực phẩm

I. TÁC HẠI CỦA MẤT VỆ SINH AN TOÀN THỰC PHẨM ĐỐI VỚI SỨC KHOẺ CON NGƯỜI

Mất vệ sinh an toàn thực phẩm là nguyên nhân trực tiếp gây ra bệnh do thực phẩm (trong đó có ngộ độc thực phẩm). Bệnh do thực phẩm gây nên có triệu chứng khác nhau tuỳ thuộc vào tác nhân gây bệnh, bao gồm các bệnh cấp tỉnh và bệnh mạn tính.

Bệnh cấp tính

Bệnh cấp tính (hay ngộ độc thực phẩm) thường khởi phát đột ngột, trong một khoảng thời gian ngắn (30 phút, đến vài giờ hoặc vài ngày) sau khi ăn, uống thực phẩm không an toàn chữa tác nhân vật lí, hoá học hoặc sinh học. Bệnh thường diễn biến nặng.

Sau khi xâm nhập vào cơ thể qua đường tiêu hoá, các tác nhân gây ra các triệu chứng phổ biến như đau bụng, buồn nổn, tiêu chảy, đau đầu, sốt cao, chóng mặt, tim đập nhanh, phân có máu,...

Các bệnh cấp tính có thể chữa khỏi sau vài ngày đến 1 tháng, nhưng bệnh có thể diễn biến nặng, nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn tới các biến chứng bệnh mạn tính hoặc tử vong.

Bệnh mạn tính

Bệnh mạn tính là tình trạng bệnh tồn tại trong thời gian dài (nhiều tháng hoặc nhiều năm), bệnh có thể tái phát và không thể điều trị khỏi hoàn toàn bằng thuốc hoặc phỏng bệnh bằng vaccine.

Bệnh mạn tính có thể là hậu quả của bệnh cấp tính hoặc nhiễm độc tiềm ẩn thời gian dài. Bệnh mạn tính do thực phẩm ảnh hưởng nghiêm trọng và tác động lâu dài đến sức khỏe.

Mất vệ sinh an toàn thực phẩm ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng đối với trẻ em (do hệ miễn dịch chưa phát triển đầy đủ), phụ nữ mang thai, người già, người đang mắc bệnh (do hệ miễn dịch bị suy giảm).

II. MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÒNG TRÁNH NGỘ ĐỘC THỰC PHẨM

1. Phòng tránh ngộ độc do tác nhân tác nhân vật lí

Sử dụng, bảo quản máy móc, thiết bị, dụng cụ chế biến theo đúng khuyến cáo của nhà sản xuất.

Đảm bảo nguyên liệu, quy trình chế biến an toàn, phòng tránh các tác nhân vật lí (như mảnh thuỷ tinh, chất phóng xạ,...) nhiễm vào thực phẩm.

2. Phòng tránh ngộ độc do tác nhân hoá học

Phòng tránh ngộ độc do chất độc tự nhiên: Không sử dụng các loại thực phẩm được khuyến cáo có khả năng chứa chất độc, các loại thực phẩm lạ. Ví dụ: không ăn nấm, thực phẩm chưa được kiểm định an toàn về hàm lượng chất độc. Để phòng chống ngộ độc sắn phải loại bỏ hết phần vỏ và phần đầu củ; ngâm củ sắn qua đêm, khi luộc cho nhiều nước, mở vung cho chất độc thoát ra ngoài không khí. Để làm giảm hàm lượng solanine, cần bảo quản khoai tây ở nơi tối, mát và khô ráo; chỉ ăn cà chua khi đã chín,...

Phòng tránh ngộ độc do thức ăn bị biến chất, ôi thiu: Chọn thực phẩm tươi, sạch. Không sử dụng các loại thực phẩm để lâu ngày, thực phẩm có dấu hiệu thay đổi về mùi, màu sắc, hình dáng kể cả vỏ đồ hộp dựng thực phẩm,... so với bình thường. Cá và thuỷ sản còn tươi, không có dấu hiệu ươn, thối. Các loại thực phẩm chế biến đóng hộp cần có nhãn ghi đầy đủ nội dung: tên sản phẩm, trọng lượng, thành phần chính, cách bảo quản, hướng dẫn sử dụng, nơi sản xuất, nơi chế biến, ngày sản xuất và thời hạn sử dụng. Phòng tránh ngộ độc do độc tố của nấm mốc: Không sử dụng các thực phẩm đã bị nhiễm nấm mốc. Không sử dụng thức ăn quá hạn, bị ôi thiu.

Phòng tránh ngộ độc do thực phẩm bị nhiễm hoá chất: Thực phẩm bị nhiễm hoá chất rất phức tạp và khó nhận biết bằng các phương pháp thông thường. Vì vậy, cần chọn mua các loại thực phẩm sạch có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, đọc kĩ các thông tin trên nhãn, các thông tin liên quan đến thực phẩm,... Không sử dụng dụng cụ đồng, thuỷ tinh gia công, nhựa tái sinh có màu để nấu nướng.... Sử dụng nước sạch, trong, không mùi, không có vị lạ. Không chứa nước vừa đun sôi trong các dụng cụ làm bằng vật liệu xốp, nhựa,...

3. Phòng tránh ngộ độc thực phẩm do tác nhân sinh học

Sử dụng thực phẩm an toàn: sử dụng thực phẩm sạch, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng; thịt phải qua kiểm dịch và đạt tiêu chuẩn;...

Vệ sinh trong chế biến thực phẩm: rửa sạch tay trước khi chế biến, giữ vệ sinh trong quá trình chế biến, không để thức ăn sống lẫn với thức ăn chín,...

Vệ sinh trong bảo quản thực phẩm: bảo quản đúng cách, dun sôi trước khi sử dụng lại. Ăn, uống hợp vệ sinh: ăn chín, uống chín, thức ăn đã nấu chín ăn ngay trong vòng 2 giờ,... Bảo đảm vệ sinh môi trường: diệt côn trùng, diệt chuột, rác thải cần được dựng trong thùng kín, có nắp đậy và phân loại rác theo đúng quy định,...

Thực hiện nghiêm túc hướng dẫn phòng dịch bệnh của cơ sở y tế.

Để tăng cường hiệu quả của phòng chống ngộ độc thực phẩm cần giáo dục, tuyên truyền, phổ biến kiến thức, thực hành vệ sinh an toàn thực phẩm cho người sản xuất, người kinh doanh và người tiêu dùng; kiểm tra, thanh tra vệ sinh an toàn thực phẩm trong sản xuất, kinh doanh thực phẩm; tăng cường miễn dịch, khả năng phòng tránh bệnh tật như ăn uống đủ chất, luyện tập thể dục, thể thao thường xuyên, tiêm phòng vaccine,...

III. ĐIỀU TRỊ ĐỐI VỚI NGƯỜI BỊ NGỘ ĐỘC THỰC PHẨM

1. Nhận biết người bị ngộ độc thực phẩm

Ngày nay, khi thực phẩm ngày càng phong phú và các tác nhân gây ngộ độc trong thực phẩm ngày càng đa dạng thì việc nhận biết, chẩn đoán ngộ độc thực phẩm, tìm ra các tác nhân gây ngộ độc càng trở nên khó khăn. Trong khi đó, chẩn đoán ngộ độc thực phẩm cần chính xác, nhanh chóng để có các biện pháp điều trị kịp thời. Các phương pháp nhận biết người bị ngộ độc thực phẩm gồm:

Xét nghiệm mẫu bệnh phẩm

Thực hiện các xét nghiệm phân tích các mẫu bệnh phẩm như thức ăn, đồ uống, chất nôn, phân, nước tiểu, máu của bệnh nhân và các xét nghiệm khác,... để tìm các tác nhân gây bệnh.

2. Điều trị đối với người bị ngộ độc thực phẩm

Khi nhận thấy người có biểu hiện ngộ độc thực phẩm cần thực hiện các biện pháp sơ cứu tại nhà hoặc tại cơ sở y tế để điều trị triệu chứng, loại bỏ tác nhân gây bệnh, giúp giảm thiểu ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ người bệnh.

Tại nhà

Kích thích gây nôn để loại bỏ tác nhân gây ngộ độc thực phẩm trong đường tiêu hoá. Có thể dùng ngón trỏ (đã được rửa sạch) để ép vào góc lưỡi người bệnh, hoặc cho người bệnh uống nước muối hoà tan trong nước ấm để kích thích người bệnh nôn càng nhiều càng tốt nhằm hạn chế chất độc ngấm vào cơ thể người bệnh.

Bù nước điện giải: Người bị ngộ độc thực phẩm có thể nôn và tiêu chảy nhiều lần dẫn đến mất nước điện giải. Bổ sung nước, chất điện giải cho người bệnh bằng dung dịch oresol được pha theo đúng chỉ dẫn.

Tại cơ sở y tế

Trường hợp người bệnh có những triệu chứng bất thường như co giật, rối loạn ý thức, suy hô hấp... không được gây nôn vì có thể nguy hiểm đến tính mạng. Cần nhanh chóng đưa người bệnh đến ngay các cơ sở y tế để được chẩn đoán chính xác nguyên nhân, có hướng điều trị nguyên nhân (như thuốc) và điều trị hỗ trợ (như truyền dịch) kịp thời.

Khi bị ngộ độc thực phẩm, người bệnh cần quan tâm đến chế độ dinh dưỡng và hoạt động: tránh ăn các thực phẩm khó tiêu (như đồ chiên, rán nhiều dầu mỡ); thực phẩm từ sữa động vật (như bơ, pho mai, sữa) do hệ tiêu hoá không dung nạp được lactose gây đầy bụng, khó tiêu; đồ uống có ga, cồn (như rượu, bia).

Người bệnh có thể ăn thức ăn nhạt như nước cháo loãng, nước canh, nước hầm, chuối, bánh mì, bánh quy,...

Người bị ngộ độc thực phẩm cần dành thời gian nghỉ ngơi phục hồi sức khoẻ, tránh tham gia các hoạt động mạnh khi cơ thể mệt mỏi.