Bài 9 : Đời sống nguyên thủy trên đất nước ta
Nội dung lý thuyết
1. Đời sống vật chất
- Người nguyên thủy thời Sơn Vi - Hòa Bình - Bắc Sơn - Hạ Long, luôn tìm cách cải tiến công cụ để nâng cao năng suất lao động: lúc đầu họ chỉ biết ghè đẽo hòn cuội làm rìu -> Biết mài đá làm công cụ: Rìu, bôn, chày.
- Ngoài ra, họ còn biết dùng tre, gỗ, xương, sừng làm công cụ, rồi sau đó biết làm đồ gốm.
- Biết trồng trọt (rau, đậu, bí) và chăn nuôi (chó, lợn).
- Sống ở hang động, mái đá, lều cỏ hoặc lá cây.
2. Tổ chức xã hội
- Người nguyên thuỷ sống thành từng nhóm ở vùng thuận tiện, định cư lâu dài ở một nơi.
- Quan hệ xã hội được hình thành. Những người cùng họ hàng huyết thống chung sống với nhau, tôn người mẹ lớn tuổi nhất, có uy tín làm chủ gọi là chế độ thị tộc mẫu hệ.
- Qua thời gian, nhiều thị tộc có quan hệ với nhau và sống hòa hợp trên một vùng đất chung.
3. Đời sống tinh thần
- Biết làm đồ trang sức: vỏ ốc được xuyên lỗ, vòng tay đá, hạt chuỗi bằng đất nung...
- Có quan niệm tín ngưỡng: thờ vật tổ, chôn người chết (chôn theo công cụ).
1. Nêu những công cụ, đồ dùng mới của người nguyên thủy thời Hòa Bình - Bắc Sơn - Hạ Long?
Trả lời:
- Họ đã biết mài nhẵn để tạo ra nhiều loại công cụ lao động sắc bén như rìu, bôn, chày. Họ còn biết dùng tre, gỗ, xương làm công cụ và đồ dùng cần thiết. Họ còn biết làm đồ gốm.
2. Em hãy cho biết công cụ, đồ dùng nào là quan trọng nhất?
Trả lời:
Công cụ, đồ dùng quan trọng nhất là rìu mài lưỡi và đồ gốm.
3. Việc làm đồ gốm có gì khác so với việc làm công cụ bằng đá?
Trả lời:
- Việc làm công cụ bằng đá là lấy từ những hòn đá cuội ven suối đem ghè đèo thành công cụ.
- Việc làm đồ gốm là một phát minh quan trọng vì phải phát hiện được đất sét. Qua quá trình nhào nặn thành các đồ đựng, rồi đem nung cho khô cứng, sau đó mới có thể sử dụng.
4. Ý nghĩa quan trọng của kĩ thuật mài đá (rìu đá) và đồ gốm là gì?
Trả lời:
Kĩ thuật mài đá (rìu đá) và đồ gốm đã tăng thêm nguyên liệu và loại hình đồ dùng cần thiết cho con người lúc bấy giờ.
5. Điểm mới trong lao động sản xuất của thời Hòa Bình - Bắc Sơn - Hạ Long là gì?
Trả lời:
Điểm mới trong lao động sản xuất của thời Hòa Bình - Bắc Sơn - Hạ Long là người nguyên thủy đã biết trồng trọt và chăn nuôi. Nguồn thức ăn ngày càng tăng lên. Ngoài cây củ kiếm được, họ còn trồng rau, đậu, bầu, bí... Ngoài thú rừng săn được, họ còn nuôi thêm chó, lợn.
6. Ý nghĩa của việc trồng trọt và chăn nuôi?
Trả lời:
Đây là một phát minh rất quan trọng có ý nghĩ to lớn. Con người đã vượt qua được thời kì hái lượm là thời kì gần như hoàn toàn dựa vào tự nhiên. Họ đã biết trồng trọt, chăn nuôi tự tạo ra lương thực, thức ăn cần thiết.
7. Nơi ở chủ yếu của người nguyên thủy thời Hòa Bình - Bắc Sơn - Hạ Long?
Trả lời:
Người nguyên thủy sống chủ yếu ở các hang động, mái đá. Họ cũng biết làm các túp lều bằng cỏ hoặc lá cây để ở.
8. Những điểm mới về đời sống vật chất của người nguyên thủy thời Hòa Bình - Bắc Sơn - Hạ Long?
Trả lời:
- Về công cụ lao động: từ kĩ thuật ghè đẽo thô sơ, con người đã biết mài nhẵn đá, tạo ra nhiều công cụ lao động sắc bén, dễ làm. Ngoài ra còn dùng các nguyên liệu khác như tre, gỗ, xương, sừng để làm công cụ.
- Về cách sản xuất: xuất hiện nhiều nghề mới: từ săn bắt hái lượm đã chuyển sang săn bắn, biết trồng trọt chăn nuôi nguyên thủy và làm đồ gốm.
- Về nơi ở: ngoài hang động, mái đã, Người tinh khôn còn biết làm các túp lều lợp cỏ, lá cây để ở và có cuộc sống ổn định hơn.
9. Ở thời kì đầu, người nguyên thủy sống như thế nào?
Trả lời:
Họ sống theo bầy đàn, đi lang thang khắp khu rừng nọ đến khu rừng kia để tìm kiếm thức ăn, ngủ trong các hang động, dưới mái đá hoặc trong những túp lều bằng cành cây...
10. Việc phát hiện trong nhiều hang động Hòa Bình - Bắc Sơn - Hạ Long những lớp vỏ ốc dàu 3-4m, chứa nhiều công cụ, xương thú, chứng tỏ điều gì?
Trả lời:
Điều đó chứng tỏ người nguyên thủy biết sống thành từng nhóm ở những vùng thuận tiện, định cư lâu dài ở một nơi.
11. Điểm mới về tổ chức xã hội của người nguyên thủy thời Hòa Bình - Bắc Sơn - Hạ Long?
Trả lời:
- Tổ chức bầy người nguyên thủy được thay thế bằng tổ chức thị tộc: sống thàng từng nhóm theo quan hệ huyết thống (cùng dòng máu), tôn người mẹ lớn tuổi nhất lên làm chủ, đó là chế độ thị tộc mẫu hệ.
- Trong thị tộc có sự phân công lao động rõ ràng, con người sống định cư lâu dài.
12. Quan sát hình H26 (SGK trang 28), em thấy có những hiện vật nào?
Trả lời:
Trong ảnh là những vòng tay, khuyên tai bằng đá. Chiếc vòng to, tròn ở bên trái, phía dưới bức ảnh là chiếc vòng tay. Các vòng đá nhỏ có khoan lỗ ở giữa để kết thành chuỗi làm vòng đeo cổ, đeo tay. Bên cạnh là chiếc khuyên tai nhỏ nhắn, xinh xắn. Ngoài ra còn có các khuyên tai khác có hình dấu phẩy, hình xéo.
13. Em có nhận xét gì về những hiện vật trong hình 26 (SGK trang 28)?
Trả lời:
Các đồ trang sức được gọt đẽo trau chuốt, xinh xắn chứng tỏ nghệ thuật chế tác thời kì này khá tinh xảo.
14. Việc tìm thấy những đồ trang sức nói trên trong các di chỉ khảo cổ có ý nghĩa như thế nào?
Trả lời:
Việc tìm thấy những đồ trang sức nói trên trong các di chỉ chứng tỏ đời sống tinh thần của người nguyên thủy thời kì này đã phong phú, con người đã có nhu cầu làm đẹp.
15. Hãy chỉ ra những chi tiết trên từng hình mặt người khắc trên vách hang Đồng Nội (Hòa Bình) hình 27 (SGK trang 29)?
Trả lời:
Nhìn vào hình vẽ, ta thấy hai mặt người nhìn thẳng, một mặt nghiêng. Trên ba mặt người đều có khắc chữ Y. Xem qua, ai cũng thấy đó là thể hiện của cái sừng.
16. Việc khắc hình mặt người có sừng trên vách hang nói lên điều gì?
Trả lời:
Những hình khắc trên vách đá ở hang Đồng Nội tuy đơn giản nhưng đã nói lên rằng những cư dân nguyên thủy ở đây có tín ngưỡng thờ vật tổ. Vật tổ của họ có thể là một động vật ăn cỏ, có thể là hươu hoặc trâu, bò vì trên mặt người có sừng. Qua hình khắc, chúng ta biết thêm được một hình thức tín ngưỡng của người nguyên thủy trên đất nước ta.
17. Những điểm mới trong đời sống tinh thần của người nguyên thủy là gì?
Trả lời:
- Người nguyên thủy thời Hòa Bình - Bắc Sơn - Hạ Long không chỉ biết lao động mà còn biết làm nhiều đồ trang sức để làm đẹp.
- Tình cảm trong quan hệ thị tộc: tình mẹ con, anh em ngày càng gắn bó.
- Họ biết tín ngưỡng, biết chôn công cụ lao động theo người chết.
18. Em có nhận xét gì về việc chôn công cụ sản xuất theo người chết?
Trả lời:
Việc chôn công cụ sản xuất theo người chết vì người ta nghĩ rằng, chết là chuyển sang một thế giới khác và con người vẫn phải lao động,vì thế cần có công cụ để sản xuất.
19. Lập bảng tóm tắt những điểm mới trong đời sống vật chất và tinh thần của người nguyên thủy thời Hòa Bình - Bắc Sơn - Hạ Long theo mẫu?
Trả lời:
| Đời sống của người nguyên thủy thời Hòa Bình - Bắc Sơn - Hạ Long | |
| Đời sống vật chất |
- Họ đã biết chế tạo công cụ, làm các loại rìu ngắn, rìu có vai (rìu mài lưỡi), bôn, chày làm bằng nhiều loại đá khác nhau - Biết làm công cụ và đồ dùng bằng tre, gỗ, xương, sừng và biết làm đồ gốm |
| Đời sống tinh thần |
- Họ biết làm đẹp bằng việc làm đồ trang sức từ vỏ ốc, vòng tay đá, chuỗi hạt bằng đất nung - Biết vẽ lên trên vách hang động những hình mô tả cuộc sống của mình - Tình cảm gắn bó những người cùng huyết thông trong chế độ thị tộc - Tục chôn người chết có chôn cùng theo công cụ lao động |