Bài 7: Nguyên nhân lây nhiễm bệnh dịch ở người

I. SỰ LÂY NHIỄM, GÂY DỊCH BỆNH Ở NGƯỜI

1. Nguyên nhân lây nhiễm, gây dịch bệnh

Các bệnh truyền nhiễm có thể phát sinh và lây lan do nhiều nguyên nhân khác nhau.

2. Một số yếu tố ảnh hưởng đến sự bùng phát dịch bệnh

– Sức đề kháng của cơ thể: phụ thuộc vào đặc điểm di truyền, độ tuổi, sức khoẻ của cơ thể. Các loại virus và sinh vật gây bệnh cơ hội thường gây bệnh khi cơ thể suy yếu hoặc có sự thay đổi nào đó trong cơ thể. Thông thường, trẻ sơ sinh và người cao tuổi có sức đề kháng kém nên dễ mắc bệnh.

– Khả năng lây nhiễm của mầm bệnh: muốn gây bệnh cho cơ thể, các tác nhân gây bệnh phải có con đường xâm nhập phù hợp để đi vào cơ thể. Ví dụ: HIV/AIDS hầu như không lây qua đường tiêu hoá hoặc do côn trùng đốt, trong khi đó, bệnh viêm gan A, sốt rét, quai bị,... dễ lây truyền qua con đường này. Tuỳ loại tác nhân mà số lượng mầm bệnh đủ để gây bệnh là khác nhau. Ví dụ: Nếu một lượng nhỏ virus cúm xâm nhập vào cơ thể sẽ không gây bệnh, nhưng nếu số lượng lớn, hệ miễn dịch không đủ khả năng để chống lại virus thì cơ thể sẽ phát bệnh. Bên cạnh đó, mầm bệnh còn phải có độc lực đủ mạnh, tức là tổng các đặc điểm giúp chúng có thể vượt qua hàng rào bảo vệ của cơ thể.

– Điều kiện môi trường: gồm có điều kiện thời tiết, chế độ làm việc, chế độ dinh dưỡng, thói quen sinh hoạt hằng ngày, bùng nổ dân số, ô nhiễm môi trường,... là các yếu tố ảnh hưởng đến việc phát sinh và lan truyền dịch bệnh. Ví dụ: Khi nhiệt độ môi trường xuống thấp, mưa nhiều, khí hậu ẩm ướt dễ dẫn đến mắc bệnh cảm cúm; làm việc quá sức, thức khuya, chế độ dinh dưỡng không hợp lí làm suy giảm sức đề kháng của cơ thể và tăng nguy cơ mắc bệnh; ăn uống không khoa học, không đảm bảo vệ sinh là nguyên nhân mắc các bệnh lây truyền qua đường tiêu hoá.

- Sự phát triển kinh tế: người dân sinh sống ở những địa phương thuộc vùng sâu, vùng xa, nơi còn khó khăn về điều kiện kinh tế,... không có cơ hội tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc y tế, các chính sách hỗ trợ từ cơ quan nhà nước; trình độ dân trí thấp nên việc thực hiện các biện pháp phòng chống bệnh dịch chưa được hiệu quả.

II. CÁC CON ĐƯỜNG LÂY NHIỄM BỆNH DỊCH

1. Lây nhiễm qua đường hô hấp

Các tác nhân gây bệnh lây từ người bệnh sang người lành qua đường hô hấp khi:

- Tiếp xúc với dịch tiết của người bệnh hoặc sol khí thoát ra khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện, khạc nhổ,...

- Tiếp xúc với các bề mặt có tác nhân gây bệnh (bắt tay, vật dụng dùng chung, tay vịn cầu thang...), sau đó tay lên dụi mắt, miệng.

- Một số bệnh lây truyền qua đường hô hấp ở người: lao phổi, sởi, cúm, quai bị, Covid-19,...

2. Lây nhiễm qua đường tiêu hoá

Một số bệnh lây truyền qua đường tiêu hoá như: tả, kiết lị, viêm gan A,... gây ra bởi các tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể người thông qua đường tiêu hoá khi:

– Ăn phải các loại thực phẩm hoặc thịt của vật nuôi đã bị nhiễm bệnh hoặc chứa mầm bệnh, thực phẩm chưa được nấu chín (thức ăn sống, tái), uống nước chưa được đun sôi.

– Quy trình sản xuất, chế biến, bảo quản thực phẩm không đúng cách, không đảm bảo an toàn vệ sinh như:

+ Sử dụng chung dụng cụ để chứa hoặc chế biến thực phẩm sống và chín, thực phẩm không được rửa sạch trước khi chế biến; sử dụng nguồn nước bị ô nhiễm để chế biến thức ăn.

+ Điều kiện bảo quản không phù hợp gây ô nhiễm, hư hỏng thực phẩm; nơi chế biến không đảm bảo vệ sinh.

+ Người chế biến không đeo khẩu trang và găng tay.

- Ô nhiễm môi trường dẫn đến các tác nhân gây bệnh nhiễm vào các loại thực phẩm.

- Sử dụng chung bát, đũa, bàn chải đánh răng,... với người mắc bệnh lây nhiễm qua đường tiêu hoá.

- Trẻ em đưa tay có chứa mầm bệnh vào miệng, cắn móng tay.

3. Lây nhiễm qua đường máu

Nhiều tác nhân gây bệnh có thể xâm nhập vào cơ thể người qua đường máu hoặc qua các vết thương hở trên da khi:

– Người bị thương do va chạm vào các bề mặt bị nhiễm trùng, vật bị rỉ sét,...

– Người bị các vết thương hở tiếp xúc với môi trường đất, nước bị ô nhiễm.

– Người bị các động vật mang mầm bệnh (ruồi, muỗi, chó,...) cắn.

– Không đảm bảo các nguyên tắc về an toàn khi truyền máu.

4. Một số con đường lây nhiễm khác

Nhiều bệnh truyền nhiễm như HIV/AIDS, lậu, giang mai, viêm gan B,... còn có khả năng lây nhiễm qua một số con đường khác như:

– Lây nhiễm qua đường sinh dục (quan hệ tình dục).

– Lây nhiễm từ mẹ sang con: qua nhau thai, khi sinh nở hoặc khi cho con bú. Khả năng lây nhiễm từ mẹ sang con có sự khác nhau tuỳ thuộc vào sức khoẻ của người mẹ, chất lượng chăm sóc tiền sản cũng như giai đoạn nhiễm bệnh.

Một số bệnh về da lây nhiễm do tiếp xúc trực tiếp với người bệnh và động vật (hoặc sản phẩm của động vật) mang mầm bệnh hoặc qua đồ dùng hằng ngày như: bệnh than, nấm da, lang ben,...