Bài 7: Chiến tranh lạnh (1947 - 1989)

I. Nguyên nhân

- Chiến tranh lạnh bùng nổ chủ yếu do sự đối lập về hệ tư tưởng, mục tiêu và lợi ích chiến lược giữa hai siêu cường Mỹ và Liên Xô sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Sự đối lập này khiến liên minh chống phát xít tan rã, dẫn đến tình trạng căng thẳng, đối đầu giữa Mỹ và Liên Xô.

- Mỹ lo ngại sự phát triển của chủ nghĩa xã hội và ảnh hưởng ngày càng tăng của Liên Xô, đặc biệt tại khu vực Đông Nam châu Âu, nên đã đề ra chính sách ngăn chặn, bao vây, cô lập Liên Xô, làm bùng phát Chiến tranh lạnh.

^​​

                    12/03/1947: Học thuyết Truman được công bố

II. Biểu hiện

- Mỹ phát động Chiến tranh lạnh chống Liên Xô: Ngày 12-3-1947, Tổng thống Mỹ H. Truman đọc diễn văn trước Quốc hội, chính thức tuyên bố chính sách “ngăn chặn chủ nghĩa cộng sản”, mở đầu giai đoạn đối đầu hai cực.

- Hình thành hai khối đối lập

+ Khối tư bản (Mỹ đứng đầu):

   - Kinh tế: Kế hoạch Phục hưng châu Âu (Marshall, 1948 – 1951), viện trợ cho Nhật Bản,…

   - Quân sự: Thành lập các khối NATO (1949), ANZUS (1951), SEATO (1954), CENTO (1955),…

+ Khối xã hội chủ nghĩa (Liên Xô đứng đầu):

   - Kinh tế: Hội đồng Tương trợ Kinh tế (SEV, 1949), viện trợ cho Đông Âu, ký Hiệp định tương trợ Xô – Trung (1950),…

   - Quân sự: Thành lập Tổ chức Hiệp ước Vác-sa-va (1955).

+ Chạy đua vũ trang và đối đầu toàn diện

   - Cả Mỹ và Liên Xô tăng ngân sách quốc phòng, cạnh tranh quyết liệt về kinh tế, khoa học – kĩ thuật, vũ khí hạt nhân.

   - Không trực tiếp đụng độ nhưng bùng nổ nhiều cuộc chiến tranh cục bộ: Chiến tranh xâm lược Đông Dương (của Pháp và Mỹ), Chiến tranh Triều Tiên (1950 – 1953),…

+ Hòa hoãn và chấm dứt Chiến tranh lạnh

   - Tháng 3-1985, Goóc-ba-chốp lên nắm quyền ở Liên Xô, quan hệ Mỹ – Xô dần cải thiện.

   - Tháng 12-1989, Hội nghị thượng đỉnh tại Man-ta (Malta), Goóc-ba-chốp và Tổng thống Mỹ G. Bush tuyên bố chấm dứt Chiến tranh lạnh.

III. Hậu quả của Chiến tranh lạnh

- Thế giới luôn trong tình trạng căng thẳng, đối mặt nguy cơ bùng nổ chiến tranh hạt nhân.

- Nền kinh tế Mỹ và Liên Xô suy yếu, tạo điều kiện để các nước Tây Âu và Nhật Bản vươn lên nhanh chóng.

- Nhiều cuộc xung đột cục bộ bùng phát ở các khu vực, có sự can thiệp hoặc tham gia của cả hai khối đối địch.

- Hệ lụy nghiêm trọng như chạy đua vũ khí hạt nhân, nạn khủng bố, chia cắt đất nước,… để lại hậu quả lâu dài cho thế giới.

Nhận xét: 

Chiến tranh lạnh (1947 – 1989) đánh dấu một thời kỳ thế giới bị chia rẽ sâu sắc, với sự đối đầu toàn diện giữa Mỹ và Liên Xô nhưng không dẫn đến xung đột trực tiếp trên quy mô toàn cầu. Cuộc chạy đua vũ trang và cạnh tranh ảnh hưởng khiến nhân loại luôn đứng trước nguy cơ chiến tranh hạt nhân, đồng thời làm suy yếu chính hai siêu cường, tạo điều kiện để Tây Âu và Nhật Bản vươn lên. Hàng loạt cuộc chiến tranh ủy nhiệm và chính sách can thiệp của cả hai khối để lại hậu quả kinh tế – xã hội nặng nề. Tuy Chiến tranh lạnh chấm dứt, di sản của nó vẫn tác động lâu dài đến trật tự thế giới, thúc đẩy các xu hướng hòa hoãn nhưng cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ xung đột mới.