Bài 4. Đo nhiệt độ
Nội dung lý thuyết
I. NHIỆT ĐỘ VÀ ĐỘ NÓNG LẠNH
Chúng ta biết rằng, độ nóng hay lạnh của một vật được xác định thông qua nhiệt độ của nó. Vật nóng có nhiệt độ cao hơn vật lạnh. Nhiệt độ là số đo độ “nóng”, “lạnh” của vật.
Để biết chính xác được nhiệt độ của vật, người ta dùng cách đo. Nhiệt độ được đo bằng nhiệt kế theo thang đo xác định.
II. THANG NHIỆT ĐỘ XEN-XI-ỚT
Thang nhiệt độ Xen-xi-ớt (Celsius) là một thang nhiệt độ thông dụng, được đặt theo tên nhà khoa học người Thuỵ Điển Xen-xi-ót (Celsius, 1701 - 1744). Trong thang này, nhiệt độ của nước đá đang tan (0 oC) và nhiệt độ của hơi nước đang sôi (100 oC) được chọn làm hai nhiệt độ cố định. Khoảng giữa hai nhiệt độ cố định này được chia thành 100 phần bằng nhau, mỗi phần ứng với 1 độ, kí hiệu là 1 oC.
Trong thang nhiệt độ Xen-xi-ớt, những nhiệt độ thấp hơn 0 oC được gọi là nhiệt độ âm.
III. NHIỆT KẾ
Có nhiều loại nhiệt kế khác nhau. Hình 4.2 thể hiện cấu tạo của loại nhiệt kế dùng chất lỏng.
Ở thân nhiệt kế có vạch chia độ. Ống nhiệt kế được nối với bầu đựng chất lỏng, thường là thuỷ ngân hoặc rượu. Các chất lỏng này nở ra khi nóng lên và co lại khi lạnh đi.
Độ dài của phần chất lỏng trong ống nhiệt kế phụ thuộc vào độ nóng hay lạnh của vật mà bầu nhiệt kế tiếp xúc. Nếu bầu của nhiệt kế tiếp xúc với vật nóng hơn, chất lỏng trong ống nhiệt kế nở ra và phần chất lỏng trong ống nhiệt kế sẽ dài ra. Nếu bầu nhiệt kế tiếp xúc với vật lạnh hơn, chất lỏng trong ống nhiệt kế co lại, phần chất lỏng trong ống nhiệt kế sẽ ngắn đi. Dựa vào độ dài ra hay ngắn đi này mà có thể đọc được nhiệt độ trên thang đo.
Đối với nhiệt kế y tế (còn gọi là cái cặp sốt) (hình 4.3), để số chỉ của nhiệt kế không thay đổi khi nó đã được lấy ra khỏi cơ thể, phần ống sát với bầu được làm cong cho nhỏ lại.
IV. ĐO NHIỆT ĐỘ CƠ THỂ
Để đo nhiệt độ cơ thể, trước tiên phải kiểm tra xem thuỷ ngân đã tụt xuống dưới vạch thấp nhất (vạch 35 – hình 4.3) chưa, nếu chưa thì phải vẩy mạnh nhiệt kế cho đến khi thuỷ ngân tụt xuống dưới vạch thấp nhất. Dùng bông và cồn ý tế làm sạch nhiệt kế. Đặt nhiệt kế vào nách, kẹp cánh tay lại để giữ nhiệt kế. Sau khoảng 3 phút, lấy nhiệt kế ra và đọc nhiệt độ.
Ngày nay, người ta còn dùng nhiệt kế điện tử để do nhiệt độ cơ thể người.