Bài 32. Cảm ứng ở sinh vật

Trong hình bên, rễ của cây đậu hướng về phía nguồn nước. Hiện tượng này được giải thích như thế nào?

I. Khái quát về cảm ứng ở sinh vật

1. Khái niệm cảm ứng ở sinh vật

Khi ta chạm tay vào cây xấu hổ, lá cây có hiện tượng khép lại, lá cây xấu hổ đã chịu tác động cơ học từ đầu ngón tay và có phản ứng khép lại. 

Khi ta dùng đầu đũa tác động cơ học vào một vị trí nào đó trên cơ thể con giun đất, toàn thân nó sẽ có phản ứng co lại. 

Lá cây xấu hổ và con giun đất đã tiếp nhận kích thích cơ học từ môi trường và phản ứng lại các tác động đó. Hiện tượng này được gọi là cảm ứng. Ngoài các tác nhân bên ngoài, còn có các tác nhân bên trong cũng có thể gây ra các phản ứng đối với cơ thể sinh vật. Ví dụ: yếu tố tâm lí, thần kinh, tuổi, giới tính, ...

2. Vai trò của cảm ứng đối với sinh vật

Ở thực vật, cảm ứng là khả năng tiếp nhận và phản ứng lại các kích thích từ môi trường của cơ thể thông qua vận động các cơ quan và thường diễn ra chậm.

Cảm ứng là đặc trưng của cơ thể sống, giúp sinh vật thích nghi với môi trường để tồn tại và phát triển. 

II - Cảm ứng ở thực vật 

Thí nghiệm 1. Chứng minh tính hướng sáng 

Chuẩn bị

• Dụng cụ: Cốc để trồng cây, hộp bìa carton có đục lỗ và có nắp mở để quan sát.
• Hoá chất: Nước.
• Mẫu vật: Hạt đỗ/ ngô (bắp)/ lạc (đậu phộng) nảy mầm, đất ẩm. 

Cách tiến hành

• Bước 1: Trồng vài hạt đỗ/ lạc/ ngô đang nảy mầm vào hai cốc chứa đất ẩm A, B.

• Bước 2: Đặt cốc A vào hộp bìa carton có khoét lỗ để ánh sáng lọt qua, cốc B để ngoài trong điều kiện thường. 

• Bước 3: Đặt cả hộp giấy bìa carton chứa cốc trồng cây và cốc còn lại ở nơi có ánh sáng, tưới nước để giữ ẩm cho đất. 
• Bước 4: Theo dõi và ghi chép lại hiện tượng thay đổi tư thế phát triển của cây trong 2 cốc sau 1 tuần. 

Thí nghiệm 2: Chứng minh tính hướng nước

Chuẩn bị

• Dụng cụ: Khay đục lỗ nhỏ, giấy ăn. 
• Hoá chất: Nước. 
• Mẫu vật: Hạt đỗ/ ngô/ lạc nảy mầm, mùn cưa.

Cách tiến hành

• Bước 1: Trải đều một lớp giấy ăn mỏng trong hai khay có đục lỗ. 
• Bước 2: Rải mùn cưa ẩm đều khắp mặt các khay thành một lớp khoảng 1 cm. 
• Bước 3: 
  • Khay 1: Trồng một số hạt đỗ đang nảy mầm vào một phía của khay và tưới nước phía đối diện.
  • Khay 2: Trồng một số hạt đỗ đang nảy mầm vào đều mặt khay và tưới nước.  
• Bước 4: 
  • Khay 1: Treo khay nghiêng một góc 45^o, sao cho các hạt đỗ ở phía trên. 
  • Khay 2: Để khay theo mặt phẳng nằm ngang và tưới nước đều hằng ngày. 
• Bước 5: Theo dõi và ghi chép lại sự khác nhau về chiều phát triển của rễ giữa các cây trong khay 1 và khay 2 sau 1 tuần. 

Thí nghiệm 3. Chứng minh tính hướng tiếp xúc

Chuẩn bị

• Dụng cụ: Chậu để trồng cây, giá thể (cành cây khô, cọc gỗ, lưới thép, ...).
• Hoá chất: Nước.
• Mẫu vật: Cây thân leo (đậu cô ve, bầu bí, mướp) đang sinh trưởng, đất ẩm.

Cách tiến hành

• Bước 1: Trồng ba cây thân leo (mướp, bầu, bí) vào ba chậu chứa đất ẩm.

• Bước 2: Cắm sát bên mỗi cây một giá thể (cành cây khô, cọc gỗ, lưới thép, ...).

• Bước 3: Đặt chậu cây nơi có đủ ánh sáng và tưới nước hằng ngày. 

• Bước 4: Theo dõi và ghi chép hiện tượng xảy ra của các cây này sau 1 tuần, 2 tuần, 3 tuần. 

III - Ứng dụng cảm ứng của thực vật trong thực tiễn 

Con người đã vận dụng hiện tượng cảm ứng của thực vật (hướng sáng, hướng hoá, hướng nước, ...) vào thực tiễn giúp nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm cây trồng. 

• Ứng dụng tính hướng sáng của thực vật để tạo hình cây bon sai, trồng xen xanh các cây ưa sáng và ưa bóng để tận dụng triệt để nguồn ánh sáng, ...
• Ứng dụng tính hướng nước để trồng cây thuỷ sinh, cây gần bờ ao, mương nước, ...
• Ứng dụng tính hướng tiếp xúc để làm giàn cho các cây leo như: bầu, bí, mướp, ...

 

1. Cảm ứng là đặc trưng của cơ thể sống, giúp sinh vật thích nghi với môi trường để tồn tại và phát triển.

2. Cảm ứng ở thực vật là khả năng tiếp nhận và phản ứng lại các kích thích từ môi trường thông qua vận động của các cơ quan. Các hình thức của cảm ứng ở thực vật bao gồm tính hướng sáng, tính hướng nước, tính hướng tiếp xúc, tính hướng hoá, ... 

3. Dựa vào khả năng cảm của thực vật, người ta tác động làm thay đổi môi trường sống nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm của cây trồng.