Bài 3: Các cấp độ tổ chức của thế giới sống

I. Các cấp độ tổ chức của thế giới sống

1. Khái niệm cấp độ tổ chức sống

- Cấp độ tổ chức sống là cấp độ tổ chức của vật chất có biểu hiện đầy đủ đặc tính của sự sống.

- Thế giới sống được tổ chức thành nhiều cấp bậc từ nhỏ đến lớn.

• Các cấp tổ chức trung gian: nguyên tử, phân tử, bào quan, mô.
• Các cấp tổ chức cơ bản: tế bào, cơ thể, quần thể, quần xã và hệ sinh thái.

- Tất cả cấp độ tổ chức cơ bản của thế giới sống đều được cấu tạo từ một hay nhiều tế bào.

2. Mối quan hệ giữa các cấp độ tổ chức của thế giới sống

- Tế bào là đơn vị tổ chức nhỏ nhất có đầy đủ các đặc điểm của sự sống, được tổ chức từ bậc cấu trúc nhỏ hơn là các bào quan, phân tử, nguyên tử.

- Cơ thể là cấp độ tổ chức sống có các bậc cấu trúc không gian là mô, cơ quan, hệ cơ quan.

- Quần thể là cấp độ tổ chức sống tập hợp các cá thể cùng loài sống trong một khu vực địa lí nhất định và vào thời điểm nhất định.

- Quần xã là cấp độ tổ chức gồm các quần thể của nhiều loài khác nhau cùng tồn tại trong một khu vực địa lí ở cùng một thời điểm.

- Các quần xã tương tác với nhau và với môi trường tạo nên cấp tổ chức hệ sinh thái.

II. Đặc điểm chung của thế giới sống

1. Thế giới sống được tổ chức theo nguyên tắc thứ bậc

- Thế giới sống gồm nhiều cấp độ khác nhau được tổ chức theo nguyên tắc từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, cấp tổ chức thấp làm nền tảng cấu thành nên cấp cao hơn. 

- Tế bào là cấp độ tổ chức nhỏ nhất hay cơ bản nhất cấu tạo nên các cấp bậc cao hơn.

2. Các cấp tổ chức sống là những hệ mở và tự điều chỉnh

- Các cấp độ tổ chức sống đều là hệ thống mở (không ngừng trao đổi vật chất và năng lượng với môi trường).

→ Đây là đặc điểm cơ bản, đảm bảo sự tồn tại và phát triển của các cấp tổ chức sống.

- Sinh vật không chỉ chịu sự tác động của môi trường mà còn góp phần làm biến đổi môi trường.

- Hệ thống mở là hệ thống luôn tiếp nhận và xử lí thông tin từ môi trường, đồng thời truyền thông tin trong hệ thống cũng như giữa các hệ thống sống.

- Các cấp độ tổ chức sống có khả năng tự điều chỉnh, duy trì các thông số bên trong hệ thống một cách ổn định dù điều kiện môi trường luôn thay đổi.

- Sự cân bằng nội môi là khả năng duy trì môi trường nội môi một cách ổn định.

3. Thế giới sống liên tục tiến hoá

- Sự sống được sinh sôi và tiếp diễn liên tục qua hàng tỉ năm tạo ra thế giới sống vô cùng đa dạng nhưng cũng có nhiều đặc điểm chung.

- Tiến hoá xảy ra là nhờ thông tin di truyền trong các phân tử DNA được truyền từ tế bào này sang tế bào khác, từ thế hệ này sang thế hệ khác một cách tương đối chính xác nhưng cũng luôn phát sinh đột biến.

1. Cấp độ tổ chức sống được hiểu là cấp độ tổ chức có biểu hiện đầy đủ chức năng của sự sống như sinh trưởng, phát triển, sinh sản, cảm ứng, chuyển hoá vật chất và năng lượng,...

2. Các cấp độ cơ bản của thế giới sống bao gồm: tế bào, cơ thể, quần thể, quần xã và hệ sinh thái.

3. Thế giới sống được tổ chức theo thứ bậc, bậc dưới làm đơn vị cấu tạo nên bậc cao hơn. Các bộ phận cấu thành của một cấp bậc tương tác với nhau tạo nên những đặc tính nổi trội mà các thành phần riêng biệt không thể có được.

4. Mối quan hệ hữu cơ giữa các cấp độ tổ chức sống dựa trên hoạt động sống ở cấp độ tế bào, sự truyền năng lượng và vật chất giữa các cấp độ.