Bài 20 : Xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc trong các thế kỷ X-XV
Nội dung lý thuyết
I. TƯ TƯỞNG, TÔN GIÁO
Ở thời kỳ độc lập, Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo có điều kiện phát triển mạnh.
* Nho giáo
- Thời Lý, Trần:
- Thời Lê sơ:
* Phật giáo
- Thời Lê sơ:
* Đạo giáo
- Tồn tại song song với Nho giáo và Phật giáo.
- Một số đạo quán được xây dựng.
II. GIÁO DỤC, VĂN HỌC, NGHỆ THUẬT, KHOA HỌC – KĨ THUẬT
1. Giáo dục
Từ thế kỉ X đến thế kỉ XV, giáo dục Đại Việt từng bước được hoàn thiện và phát triển, số người đi học ngày càng đông, số người đỗ đạt ngày càng nhiều, trở thành nguồn đào tạo quan lại chủ yếu cho nhà nước.
- Thời Lý:
+ Năm 1070, vua Lý Thánh Tông cho lập Văn Miếu.
- Thời Trần: Giáo dục, thi cử được quy định chặt chẽ, quy củ hơn.
- Thời Lê sơ:
+ Nhà nước quy định cứ 3 năm tổ chức một kì thi Hội để chọn tiến sĩ.
+ Năm 1484 nhà nước cho dựng bia tiến sĩ ở Văn Miếu.
- Tác dụng của giáo dục:
+ Đào tạo hàng loạt trí thức tài giỏi cho đất nước, góp phần quan trọng vào việc xây dựng và bảo vệ đất nước.
+ Nâng cao dân trí.
- Hạn chế: Nội dung giáo dục thi cử quá chú trọng về khoa học xã hội, nặng về lý thuyết, không tạo điều kiện cho phát triển kinh tế.
2. Phát triển văn học
- Văn học chữ Hán phát triển mạnh với các tác giả, tác phẩm tiêu biểu: Nam quốc sơn hà của Lý Thường Kiệt, Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn, phú sông Bạch Đằng của Trương Hán Siêu...
- Từ thế kỷ XV văn học chữ Nôm ra đời và ngày càng phát triển. Tác giả, tác phẩm tiêu biểu: Hồng Đức quốc âm thi tập của Lê Thánh Tông, quốc âm thi tập của Nguyễn Trãi…
- Bên cạnh đó, dòng văn học dân gian vẫn tiếp tục phát triển.
+ Thể hiện lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc.
+ Ca ngợi những chiến công oai hung của cha ông.
+ Ngợi ca cảnh đẹp của quê hương đất nước.
- Nghệ thuật kiến trúc phát triển:
+ Các công trình chịu ảnh hưởng của Phật giáo: Chùa Một Cột, tháp Báo Thiên….
+ Các công trình chịu ảnh hưởng của Nho giáo: Hoàng thành Thăng Long, thành nhà Hồ…
- Nghệ thuật điêu khắc có những nét đặc sắc mới với các tác phẩm tiêu biểu: Rồng mình trơn cuộn trong lá đề, bệ chân cột hình hoa sen nở…
- Nghệ thuật sân khấu như tuồng, chèo, kịch phát triển. Múa rối nước là một loại hình nghệ thuật độc đáo ra đời từ thời Lý.
- Âm nhạc phát triển với các nhạc cụ như trống cơm, sáo, tiêu, đàn…Ca múa trong các lễ hội dân gian khá phổ biến.
- Nhận xét:
+ Văn hóa Đại Việt thế kỷ X - XV phát triển phong phú đa dạng.
+ Chịu ảnh hưởng của yếu tố ngoài song vẫn mang đậm tính dân tộc và dân gian.
4. Khoa học kỹ thuật: đạt nhiều thành tựu có giá trị.
- Bộ Đại Việt sử ký của Lê văn Hưu (bộ sử chính thống thời Trần ); Nam Sơn thực lục, Đại Việt sử ký toàn thư (Ngô Sĩ Liên ).
- Địa lý: Dư địa chí, Hồng Đức bản đồ.
- Quân sự: có Binh thư yếu lược.
- Thiết chế chính trị: Thiên Nam dư hạ.
- Hồ Nguyên Trừng chế tạo súng thần cơ, thuyền chiến có lầu.
